Ο Νίκος Χριστοδούλου φωτίζει στο παρόν άρθρο τις σχέσεις “αλληλεγγύης” μεταξύ Υεμένης και Ε.Ε. που διατηρούνται ακόμα και εν μέσω εμφυλίου. 

 

Βρυξέλλες… η πρωτεύουσα του Βελγίου και, σε μια ευρύτερη εικόνα, πρωτεύουσα της «ευρωπαϊκής οικογένειας». Σε αυτή τη πόλη της βορειοδυτικής Ευρώπης παρουσιάζονται, από την πρώτη στιγμή όπου πάρθηκε η απόφαση για την δημιουργία μιας «πανευρωπαϊκής συμμαχίας», οι στόχοι των κρατών μελών της και ο δρόμος που επιθυμούν να ακολουθήσει αυτή. Οι στόχοι αυτοί αφορούν τους τομείς της οικονομίας, της ανάπτυξης και μεταξύ άλλων τον τομέα της διπλωματίας 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επενδύσει πολλούς πόρους και έχει δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την διπλωματική της ενδυνάμωση, καθώς και την αύξηση του αριθμού των εξωτερικών συνεργατών της, προσπαθώντας να ενισχύσει την θέση της στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Για το συγκεκριμένο λόγο έχει προχωρήσει σε προγράμματα όπως είναι η «Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας», η οποία αφορά χώρες εταίρους που συνορεύουν με την Ε.Ε. στα ανατολικά και στα νότια ​(European Neighborhood Policy, 2021)​, και η «Συμφωνία της Σαμόας», η οποία ενισχύει τις σχέσεις της Ε.Ε. με 79 χώρες από την Αφρική, την Καραϊβική και τον Ειρηνικό Ωκεανό ​(Council of the EU, 2023)​. 

Ωστόσο, ένας από τους πιο περίπλοκους χώρους με τους οποίους η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα στο παρελθόν, και η Ευρωπαϊκή Ένωση μετά την Συνθήκη του Μάαστριχτ, προσπάθησε να αναπτύξει σχέσεις συνεργασίας είναι η Μέση Ανατολή και ο Αραβικός Κόλπος. Οι Βρυξέλλες, λοιπόν, έστρεψαν το βλέμμα τους νοτιοανατολικά. Ενώ έχουν κατορθώσει πολλές διπλωματικές επιτυχίες με τις χώρες της Αραβικής Χερσονήσου και το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου, το άρθρο αυτό επρόκειτο να επικεντρωθεί σε μια ειδικότερη περίπτωση: Την περίπτωση της Υεμένης, η οποία βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο από το 2014. 

Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Υεμένη άρχισε ως μια σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών παρατάξεων, οι οποίες υποστηρίζουν, η κάθε μία για τον εαυτό της, πως είναι η νόμιμη κυβέρνηση της χώρας. Από την μία πλευρά είναι οι δυνάμεις του Προεδρικού Συμβουλίου Ηγεσίας, το οποίο απαρτίζεται από άτομα φιλικά προσκείμενα προς τον πρώην Πρόεδρο της Υεμένης Χαντί και τον τωρινό Πρόεδρο του Συμβουλίου Αλ-Αλίμι, ενώ από την άλλη πλευρά είναι οι αντάρτες του κινήματος των Χούθι, υπό την ηγεσία του Μαχντί Αλ-Μασάτ. Η σύρραξη ξεκίνησε επίσημα τον Σεπτέμβριο του 2014, όταν οι Χούθι κατέλαβαν την πρωτεύουσα της χώρας, Σαναά. Ο πόλεμος συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, ενώ βρίσκεται για άλλη μια φορά στο επίκεντρο των εξελίξεων, εξαιτίας της δράσης των φιλικά προσκείμενων προς τη Χαμάς ανταρτών Χούθι κατά «δυτικών στόχων», κυρίως εμπορικών πλοίων. Παρ’ όλα αυτά, η καταστροφή των υποδομών της χώρας, καθώς και η ανθρωπιστική κρίση που έχει προκληθεί παραμένουν αδιανόητες. Όπως παρουσιάζει και η αναφορά της UNICEF σχετικά με το ζήτημα, με τίτλο «Humanitarian Situation Report No.3», από το 2015 έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της χώρας περίπου 3.100.000 άνθρωποι και, επιπλέον, περίπου 11.100.000 παιδιά χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια ​(UNICEF, 2023)​. Επιπρόσθετα, το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ αναφέρει στην επισκόπηση της έκθεσης του με τίτλο «Yemen – Humanitarian Response Snapshot» ότι, συνολικά, ο αριθμός όσων έχουν ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας στη χώρα φτάνουν τους 21.600.000 ​(UNOCHA, August 2023)​, ή αλλιώς το 67% του συνολικού πληθυσμού.

Διαβάστε περισσότερα για τον εμφύλιο στην Υεμένη:

Ο εμφύλιος στην Υεμένη και οι πρωταγωνιστές του

Πως ήταν, λοιπόν, η κατάσταση διπλωματικά μεταξύ Υεμένης και Ε.Ε. πριν τον εμφύλιο πόλεμο; Ενώ υπήρχαν και προγενέστερες διπλωματικές επαφές, κυριότερα με την μορφή διμερών σχέσεων ευρωπαϊκών κρατών με την Υεμένη, η πρώτη αξιοσημείωτη συμφωνία μεταξύ της τελευταίας και της τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας ήταν η Συμφωνία Συνεργασίας του 1997. Πιο αναλυτικά, η συγκεκριμένη συμφωνία κάλυπτε θέματα όπως οι εμπορικές συναλλαγές και η συνεργασία στους τομείς της ανάπτυξης, της οικονομίας, του περιβάλλοντος, της τεχνολογίας και της γεωργίας. Επιπλέον, προωθούσε την σύμπραξη σε θέματα τουρισμού και τοπικής συνεργασίας, συμπαράταξη στην πάταξη του εμπορίου ναρκωτικών και άλλων παράνομων ενεργειών, αλλά και συνέργεια σε κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα (Cooperation Agreement between the European Community and the Republic of Yemen, 1998). Επιπρόσθετα, στο άρθρο 15 της συγκεκριμένης Συμφωνίας οριζόταν πως για την επιτυχημένη εφαρμογή της, όπως και την διατήρηση τακτικών επαφών που επιθυμούσαν και οι δύο πλευρές, θα επανδρωνόταν μια Κοινή Επιτροπή Συνεργασίας σε επίσημο επίπεδο (Cooperation Agreement between the European Community and the Republic of Yemen, 1998, σ. 6).  

Αποτέλεσμα αυτής της συμφωνίας ήταν να δημιουργηθούν φιλικές σχέσεις στα πλαίσια συνεργασίας μεταξύ των δύο μερών, κάτι που αποδεικνύεται και από ορισμένες πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα η αποστολή ομάδας εκλογικών παρατηρητών της ΕΕ στην Υεμένη, μετά από επίσημη πρόσκληση της κυβέρνησης, με στόχο την παρακολούθηση και τον έλεγχο διεξαγωγής δίκαιων εκλογών στην χώρα το 2006 ​(EU Election Observation Mission, 2006)​. Συνεπώς, υιοθετήθηκε ένα κλίμα το οποίο επέτρεπε την συνεχή βελτίωση των σχέσεων μελλοντικά. 

Από την άλλη πλευρά, με την έναρξη της εμφύλιας σύγκρουσης και τον διαχωρισμό της Υεμένης «στα δύο», η Ε.Ε. έπρεπε να αναθεωρήσει τις προτεραιότητές της. Πλέον δεν θα έπρεπε να επικεντρωθεί τόσο στις διμερείς σχέσεις για διπλωματικούς λόγους αλλά αντίθετα θα έπρεπε να δώσει έμφαση στην παροχή βοήθειας. 

Πιο αναλυτικά, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πέρασε πολλαπλά ψηφίσματα τα οποία καλούσαν για ένα τέλος στον πόλεμο, υποστηρίζοντας παράλληλα τις πρωτοβουλίες για εφαρμογή εκεχειρίας και την έναρξη διαπραγματεύσεων υπό την καθοδήγηση των Ηνωμένων Εθνών, τονίζοντας την ανάγκη για αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Επιπλέον, σε ένα άλλο ψήφισμα είχε δηλώσει την σαφή ανησυχία του και την ξεκάθαρη αρνητική του στάση για τις εξαγωγές οπλικών συστημάτων και στρατιωτικής τεχνολογίας στην χώρα. Επιπρόσθετα, στο κομμάτι των συνομιλιών εντός της Ένωσης, αναφέρεται ότι στις 18 Φεβρουαρίου του 2019 ένα άλλο όργανο της, το Συμβούλιο, ενέκρινε τα «συμπεράσματα» του για την Υεμένη, στα οποία επικροτεί τις προσπάθειες και τα αποτελέσματα της «Συμφωνίας της Στοκχόλμης» που υπέγραψαν οι δύο πλευρές του εμφυλίου τον Δεκέμβρη του 2018 ​(Office of the Special Envoy of the Secretary–General for Yemen, 2018)​. Το συγκεκριμένο κείμενο «συμπερασμάτων» τονίζει πως μόνο μέσω πολιτικής λύσης θα μπορέσει να επιτευχθεί η ειρήνη στη χώρα και ορίζει ξεκάθαρα τη πολιτική θέση που υιοθετεί η Ένωση για τον πόλεμο, ότι δηλαδή «παραμένει προσηλωμένη στην ενότητα, την κυριαρχία, την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Υεμένης.» ​(Συμβούλιο της ΕΕ, 2019)​.  

Παράλληλα με τα παραπάνω, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τελέσει πρακτικά έργο για την πραγματοποίηση των συγκεκριμένων στόχων. Πιο συγκεκριμένα, με τα βασικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πληθυσμός της Υεμένης να είναι οι ελλείψεις τροφίμων, νερού, καταφύγιου, η υποβάθμιση της εκπαίδευσης και οι υγειονομικές κρίσεις, σε ένα γενικό πλαίσιο υπολογίζεται ότι έχουν δοθεί από την Ε.Ε. περίπου 1.5 δισεκατομμύρια ευρώ από το 2015. Με τα 2/3 αυτού του ποσού, γύρω στο 1 δισεκατομμύριο ευρώ, να χορηγείται αποκλειστικά για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης και το υπόλοιπο 1/3, το οποίο αναγράφεται περίπου στα 487 εκατομμύρια, σε μορφή αναπτυξιακής βοήθειας, η Ένωση εκτελεί δράσεις για την επίτευξη των στόχων της και των πολιτικών της, αφοσιωμένη στις ιδέες και τις αρχές που η ίδια ακολουθεί και πρεσβέυει. Με την έναρξη του πολέμου και την πρώτη αποστολή βοήθειας στην Υεμένη το 2015, η Επιτροπή έδωσε περίπου 35 εκατομμύρια ευρώ. 

Μάλιστα, στην επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρεται ότι το 2023 δόθηκαν 30 εκατομμύρια ευρώ στην μορφή μετρητών, τα οποία αποτελούν μονάχα ένα ποσοστό της συνολικής βοήθειας που παρέλαβαν οι κάτοικοι της Υεμένης, που αναγράφεται στα 145,12 εκατομμύρια ευρώ ​(European Commission, 2023)​. Εάν συνεπώς, συγκριθούν τα παραπάνω νούμερα με την αρχική στάση που υιοθέτησε η Ε.Ε. για τον πόλεμο και την ανθρωπιστική κρίση, αυτό αποδεικνύει την έμπρακτη αποφασιστικότητα που έχει, για να συνεχίσει στον ίδιο «δρόμο», δηλαδή να βοηθήσει το συγκεκριμένο κράτος να ορθοποδήσει, χωρίς να εμπλέκεται παράλληλα στις εσωτερικές του υποθέσεις, όπως έκαναν άλλα κράτη, παραδείγματος χάριν η Σαουδική Αραβία, με τον συνασπισμό που σχημάτισε μεταξύ Σουνιτικών χωρών, ο οποίος και προχώρησε σε στρατιωτικές επιχειρήσεις  κατά των Χούθι ​(Stenslie, 2015)​. Τέλος, η Ε.Ε. έχει επιβάλλει κυρώσεις σε άτομα και οντότητες που σχετίζονται με παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με την διεξαγωγή εγκλημάτων πολέμου και με περιπτώσεις όπου υπήρξαν εσκεμμένα «δολιοφθορές» στις διαπραγματεύσεις κατάπαυσης πυρός. 

Συνεπώς, σχετικά με τα συμπεράσματα για το κεντρικό ζήτημα, το άρθρο καταλήγει ότι οι σχέσεις μεταξύ Ε.Ε. και Υεμένης εκφράζονται κυριότερα από αλληλεγγύη. Σε μια περιοχή του κόσμου, όπως είναι η Αραβική Χερσόνησος, όπου όροι σαν τη «δημοκρατία» και τα «δικαιώματα» δεν είναι καθιερωμένοι, οι δύο είχαν κάνει σημαντικά βήματα για την εξέλιξη του διαλόγου και των συμφερόντων τους. Με την έναρξη του εμφυλίου αξίζει να αναφέρουμε πως η Ένωση έμεινε και μένει μέχρι και σήμερα, πιστή στις αρχές της. Δηλαδή, για μια χώρα στην οποία η πλειοψηφία του λαού δεν έχει τα βασικά για την επιβίωσή του, η Ένωση κάνει ότι περνάει από το χέρι της για να παρέχει βοήθεια. 

Διαβάστε επίσης:

Θεωρία του «Δίκαιου Πολέμου»: Πώς ξεχωρίζονται οι Δίκαιοι από τους Άδικους πολέμους;

Ωστόσο, όπως είχε αναφέρει ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου, Μαρκ Έισκενς μετά τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι «ένας οικονομικός γίγαντας, ένας πολιτικός νάνος και ένα στρατιωτικό σκουλήκι». Αυτό αποδεικνύεται και μετά την έναρξη του πολέμου στην Υεμένη, καθώς η Ένωση σε επίπεδο πολιτικής περιορίζεται μονάχα στις δηλώσεις και τα ψηφίσματα των οργάνων της, τα οποία καλούν τα δύο μέρη να διαπραγματευτούν και να καταλήξουν σε πολιτική λύση. Αντίθετα, όμως, σχετικά με τα οικονομικά ζητήματα οι δυνατότητες της Ε.Ε. είναι πολλές περισσότερες και καταφέρνει να παρέχει υπέρογκα χρηματικά ποσά για ανθρωπιστική και αναπτυξιακή βοήθεια, επαληθεύοντας στην πράξη τις αρχές της για τα δικαιώματα του ανθρώπου και το διεθνές δίκαιο. 

Με λίγα λόγια, οι σχέσεις της Ε.Ε. και της Υεμένης εκφράζονται από φιλικότητα, συνεργασία, αλληλεγγύη και τις προσπάθειες για την προώθηση της σταθερότητας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του δικαίου, κατά τη διάρκεια του αιματηρού εμφυλίου. Η πρόοδος που έχει γίνει μεταξύ τους είναι τεράστια και είναι πολύ πιθανό σε ένα μέλλον όπου ο εμφύλιος θα τελειώσει οι σχέσεις τους να εισέλθουν σε μια νέα εποχή, την οποία θα την χαρακτηρίζουν νέες πολιτικές, οικονομικές και εμπορικές συμφωνίες και συνθήκες.  

Συντάκτης: Νίκος Χριστοδούλου 

Πηγές:

  • Girke, N. C. (2015, March 06). A matter of balance: the European Union as a mediator in Yemen. European Security, 24(4), σσ. 509-524. doi:https://doi.org/10.1080/09662839.2015.1027766 
  • Stenslie, S. (2015, May). “Decisive Storm”: Saudi Arabia’s attack on the Houthis in Yemen. Norwegian Peacebuilding Resource Center. 
  • Zafar, S. S. (2011, December). European Union – Yemen Relations. Journal of European Studies, 27(2). 
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας. 
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.