Τρεις μήνες μετά την 7η Οκτωβρίου του 2023, ημερομηνία που αποτέλεσε τομή στον ρου της ιστορίας μεταξύ του Ισραήλ και της Παλαιστίνης, η Νότια Αφρική – ύστερα από τον θάνατο περίπου 23.000 Παλαιστίνιων, και δη γυναικών και παιδιών, καθώς και ύστερα από τον εκτοπισμό του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού των 2,3 εκατομμυρίων της Γάζας – κατέθεσε δικόγραφο στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, κατηγορώντας το κράτος του Ισραήλ για καταστρατήγηση της Διεθνούς Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1951. Στην εν λόγω Σύμβαση η Γενοκτονία αναγνωρίζεται ως διεθνές έγκλημα, τιμωρούμενο είτε σε καιρό ειρήνης είτε σε καιρό πολέμου, το οποίο δε δικαιολογείται ούτε από τη στρατιωτική αναγκαιότητα, αλλά ούτε και από τους σκοπούς του πολέμου. Η τέλεση του μάλιστα, εκδηλώνεται δια του συλλογικού και άνευ διακρίσεως εξανδραποδισμού, όπου ο δράστης δεν ενδιαφέρεται για τα άτομα, αλλά για την ιδιότητά τους ως μέλος μιας συγκεκριμένης ομάδας.
Ειδικότερα, είναι αναγκαίο να διασαφηνιστεί πως βάσει του Άρθρου II της Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, η πράξη της γενοκτονίας εκδηλώνεται με πέντε διαφορετικές τρόπους, και δη με τον φόνο των μελών μιας ομάδας, τη σοβαρή βλάβη της σωματικής και ψυχολογικής τους ακεραιότητας, την εκ προθέσεως υποβολή των μελών σε συνθήκες δυνάμενες να επιφέρουν την ολική ή μερική καταστροφή της ομάδας (μέθοδοι φυσικής γενοκτονίας), την παρεμπόδιση γεννήσεων από τα μέλη της ομάδας και την αναγκαστική μετακίνηση των παιδιών (μέθοδοι βιολογικής γενοκτονίας). Παράλληλα, η Σύμβαση επισημαίνει πως υλικό αντικείμενο και φορέας του εννόμου αγαθού είναι η ομάδα, ενώ υποκείμενο του εγκλήματος είναι τόσο το κράτος όσο και ο ιδιώτης, πληρώντας και τον απαιτούμενο δόλο, το ειδικό αυτό στοιχείο (“dolus specialis”) πρόθεσης καταστροφής της συγκεκριμένης ομάδας δια των πράξεων που περιγράφονται ανωτέρω.
Ως μέλη λοιπόν, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, στο οποίο υπάγεται και το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης, τόσο η Νότια Αφρική όσο και το Ισραήλ δεσμεύονται από το τελευταίο, τη στιγμή δε, που το ίδιο κατέληξε στις 26 Ιανουαρίου του 2024 στην – «άστοχη» κατά πολλούς – προσωρινή/ενδιάμεση απόφαση (“interim ruling”) λήψης εκ μέρους του Ισραήλ «όλων των μέτρων στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του» προκειμένου να αποτρέψει πράξεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Εκτός αυτού, απεφάνθη πως το Ισραήλ οφείλει να διασφαλίσει «με άμεση ισχύ» ότι οι δυνάμεις του δεν θα διαπράξουν καμία από τις πράξεις που απαριθμούνται στην εν λόγω Σύμβαση. Τουναντίον, το Δικαστήριο της Χάγης δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα της Νότιας Αφρικής για άμεση κατάπαυση πυρός στη Λωρίδα της Γάζας, με τις εχθροπραξίες στην περιοχή να συνεχίζονται ακόμα και σήμερα, προσμετρώντας όλο και περισσότερα θύματα κυρίως ανάμεσα σε άμαχο πληθυσμό, με τον βομβαρδισμό ακόμα και σχολείων και νοσοκομείων, γεγονότα που παραβιάζουν εξόφθαλμα ακόμα και το Δίκαιο του Πολέμου. Επιπροσθέτως, παρόλο που οι αποφάσεις του Δικαστηρίου είναι δεσμευτικές και μη εφέσιμες, το ίδιο δεν έχει την εξουσία υποχρέωσης συμμόρφωσης με την εφαρμογή αυτών, αλλά αντιθέτως, αν διαπιστωθεί μη συμμόρφωση με τις εντολές του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης, ο αντίδικος, και εν προκειμένω η Νότια Αφρική, δικαιούται να καταφύγει στο Συμβούλιο Ασφάλειας, το οποίο μπορεί, αν το κρίνει αναγκαίο, να κάνει συστάσεις ή να αποφασίσει για τα μέτρα που θα ληφθούν ούτως ώστε να εκτελεστεί η δικαστική απόφαση του, όπως ορίζει ρητά και η διάταξη του Άρθρου 94 παράγραφος 2 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Εκτός αυτού, αξιοσημείωτο συνιστά και το γεγονός πως το Δικαστήριο απέρριψε τον ισχυρισμό του Ισραήλ πως το ίδιο δεν έχει δικαιοδοσία να κατευθύνει προσωρινά μέτρα, επαναλαμβάνοντας τη δεσμευτικότητα των πορισμάτων του.
Συγκεκριμένα, στην υπόθεση αυτή εάν εξακολουθήσει το Ισραήλ να μη συμμορφώνεται με τα προσωρινά μέτρα που έθεσε το Δικαστήριο – από τη στιγμή που το ίδιο την ημέρα της έκβασης ισχυρίστηκε πως δώδεκα υπάλληλοι της Υπηρεσίας Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες (“United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees”) είχαν άμεση ανάμειξη στην επίθεση της Χαμάς, με απόρροια οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και άλλοι μεγάλοι χορηγοί να αναστείλουν τη χρηματοδότηση τους στην κυρία αυτή Ανθρωπιστική Υπηρεσία στη Γάζα – μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπο με οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις του ΟΗΕ, όπως λόγου χάριν εμπάργκο όπλων και ταξιδιωτικές απαγορεύσεις. Εντούτοις, ακόμη και στην περίπτωση επιβολής κυρώσεων ένα δεδομένο σενάριο, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του περασμένου μήνα, είναι η άσκηση βέτο εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών, τον στενό σύμμαχο του Ισραήλ, καθότι οι ΗΠΑ έχουν ασκήσει επανειλλημένως το δικαίωμα αρνησικυρίας σε ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας που ήταν επικριτικά για το Ισραήλ, και δη στο Ψήφισμα της 18ης Οκτωβρίου του 2023 που ζητούσε «ανθρωπιστικές παύσεις», στο Ψήφισμα μετά τη Μεγάλη Πορεία της Επιστροφής το 2018 περί «χρήσης οποιασδήποτε υπερβολικής, δυσανάλογης και αδιάκριτης δύναμης από τις ισραηλινές δυνάμεις κατά των Παλαιστινίων αμάχων, καλώντας για διαρκή, συνολική Ειρήνη με δυο δημοκρατικά κράτη», στο προσχέδιο Ψηφίσματος που απατούσε να καθοριστεί το καθεστώς της Ιερουσαλήμ, αφού οι ΗΠΑ αναγνώρισαν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ το 2017, καθώς και στο Ψήφισμα, με το οποίο καλούνταν το Ισραήλ μετά την εξέγερση που ξεκίνησε το 2000 «να τηρήσει σχολαστικά τις νομικές υποχρεώσεις και ευθύνες της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης». Παρόλα αυτά, στις 25 Μαρτίου, μέσω της αποχής των ΗΠΑ από την ψηφοφορία του ΣΑ του ΟΗΕ, κατάφερε να υπερψηφιστεί ψήφισμα το οποίο καλεί για “άμεση κατάπαυση του πυρός” τουλάχιστον ενόψει του Ραμαζανίου και την “άνευ όρων απελευθέρωση όλων των ομήρων”. Μια εξέλιξη σημαντική αν μη τι άλλο και όσον αφορά την άτεγκτη μέχρι πολύ πρόσφατα στάση των Η.Π.Α. ως προς την στήριξη τους προς το Ισραήλ και τις θέσεις του, η οποία εξέλιξη μένει να φανεί αφενός κατά πόσο είναι μια κίνηση “σήμα” αναδίπλωσης των Η.Π.Α. μέσω της έντονης πίεσης που δέχεται υπό το βάρος των γεγονότων, αφετέρου την επίδραση στην ίδια την πορεία των δυναμικών επί του πεδίου.
Επιπλέον, ουκ ολίγον ενδιαφέρον έχει και το γεγονός πως παρόλο που η απόφαση των προσωρινών μέτρων δεν καθορίζει εάν το Ισραήλ διαπράττει Γενοκτονία και παρόλο που δεν αποφασίστηκε κατάπαυση πυρός, ο δικαστής και πρόεδρος του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης διατείνεται πως θα μπορούσε να χειροτερέψει η «καταστροφική κατάσταση» στη Γάζα μέχρι να εκδοθεί η τελική ετυμηγορία, με απότοκο να αποτελούσαν τα προσωρινά μέτρα επιτακτική ανάγκη τη δεδομένη στιγμή. Επιπρόσθετα, δεν είναι αμφισβητήσιμο το γεγονός πως η ίδια η απόφαση δύναται να καταστήσει δυσκολότερο για τους συμμάχους του Ισραήλ να συνεχίσουν να εμποδίζουν τις παγκόσμιες προσπάθειες να λήξει ο πόλεμος, με απόρροια να ασκείται πίεση σε κράτη, όπως οι ΗΠΑ, ούτως ώστε να προσχωρήσουν σε ένα Ψήφισμα κατάπαυσης πυρός.
Όσον αφορά το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ο εισαγγελέας αυτού, Καρίμ Χαν, έχει ισχυριστεί πως «οι άμαχοι έχουν δικαιώματα, με βάση το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, και εγείρονται ζητήματα ποινικών ευθυνών όταν αυτά τα δικαιώματα καταστρατηγούνται, σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης, με το οποίο ιδρύθηκε και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο». Το εν λόγω Δικαστήριο μάλιστα, εξετάζει την κατάσταση στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη από το 2021, ερευνώντας για πιθανά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, ενώ ο εισαγγελέας Καρίμ Χαν έχει επισημάνει πως το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει δικαιοδοσία επί των ενδεχομένων εγκλημάτων τόσο κατά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ όσο και κατά την εισβολή του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να διασαφηνιστεί ότι εν γένει οι κατηγορίες των διεθνών ποινικών δικαιοδοτικών μηχανισμών είναι τα ad hoc διεθνή ποινικά δικαστήρια (όπως αυτά για τη Νυρεμβέργη το, Τόκυο, την πρώην Γιουγκοσλαβία και την Ρουάντα), τα διεθνοποιημένα ή Μεικτά ποινικά δικαστήρια (όπως αυτά για την Καμπότζη, τη Σιέρα Λεόνε, τον Λίβανο, το Ανατολικό Τιμόρ, το Κοσσυφοπέδιο κλπ) (δικαιοδοσίες που εμπεριέχουν στοιχεία τόσο διεθνή όσο και εθνικά, καθότι πρόκειται για διεθνή όργανα, αλλά με μεικτή σύνθεση και εφαρμοστέο δίκαιο είναι τόσο αυτό για την καταστολή διεθνών εγκλημάτων όσο και αυτό για σοβαρά εγκλήματα εσωτερικού δικαίου), τα διεθνή τμήματα εσωτερικών δικαστηρίων (όπως αυτό για τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη), καθώς και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Κοινά χαρακτηριστικά όλων αυτών είναι ότι αποτελούν δικαστικά όργανα ποινικού δικαίου, συστήνονται με διεθνή πράξη, έχουν κατασταλτική λειτουργία επί φυσικών προσώπων, αλλά και ότι έχουν δικαιοδοσία “ratione materiae”.
Ειδικότερα, όσον αφορά το Έγκλημα της Γενοκτονίας, το Άρθρο 6 του Καταστατικού της Ρώμης ορίζει πως Γενοκτονία σημαίνει οποιαδήποτε από τις ακόλουθες πράξεις, οι οποίες διαπράττονται με την πρόθεση καταστροφής, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας, ως τέτοιας : α) Ανθρωποκτονία με πρόθεση μελών της ομάδας, β) Πρόκληση βαριάς σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε μέλη της ομάδας, γ) Με πρόθεση επιβολή επί της ομάδας συνθηκών ζωής υπολογισμένων να επιφέρουν τη φυσική καταστροφή της εν όλω ή εν μέρει (όπως η καταστροφή σπιτιών, η απέλαση, η λιμοκτονία και η στέρηση ιατρικής περίθαλψης), δ) Επιβολή μέτρων που σκοπεύουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων εντός της ομάδας (όπως λόγου χάριν ο σεξουαλικός ακρωτηριασμός, η στείρωση, αλλά και ο αναγκαστικός έλεγχος γεννήσεων) και ε) Δια της βίας μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα. Το εν λόγω έγκλημα, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως “the crime of crimes”, είναι υπερχειλούς Υποκειμενικής Υπόστασης, που σημαίνει πως για την πλήρωση του απαιτείται τόσο πρόθεση βάσει του Άρθρου 30 του Καταστατικού για την τέλεση των επιμέρους πράξεων όσο και ειδικός δόλος για την πρόθεση καταστροφής εν όλω ή εν μέρει της ομάδας (λόγου χάριν τους πολιτικούς αρχηγούς της ομάδας με επίδραση για την ύπαρξη της ομάδας). Στην περίπτωση δε, του ειδικού δόλου, δεν είναι σαφές αν αρκεί γνώση του δράστη ή αν απαιτείται άμεσος δόλος α’ βαθμού (δηλαδή γνώση ότι η πράξη αποτελεί έγκλημα και επιδίωξη τέλεσης της πράξης αυτής). Παρ’ όλα αυτά, το μόνο σίγουρο είναι πως δεν αρκεί ο ενδεχόμενος δόλος (πιθανολόγηση ότι μια πράξη συνιστά έγκλημα και αποδοχή τέλεσης της), και δη βαριές περιπτώσεις ενδεχόμενου δοκού που μπορεί κάποτε να καλύπτονται από το Άρθρο 30. Ειδικότερα, η συμπεριφορά του δράστη εν προκειμένω πρέπει αντικειμενικά να ενέχει κίνδυνο καταστροφής της ομάδας, με αποτέλεσμα να είναι αυτή η συμπεριφορά αξιόποινη αν έγινε στο πλαίσιο ενός πρόδηλου προτύπου παρόμοιας συμπεριφοράς κατά της ομάδας ή αν πρόκειται για συμπεριφορά που θα μπορούσε από μόνη της να επιφέρει τέτοια καταστροφή, σύμφωνα με τα Στοιχεία Εγκλημάτων για τη Γενοκτονία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Επίσης, πρέπει να γίνει και μια διαφοροποίηση του όρου αυτού με την έννοια της εθνοκάθαρσης, η οποία ορίστηκε από την Επιτροπή του ΟΗΕ το 1993 και ορίζεται ως η προσπάθεια δημιουργίας εθνικά ομοιογενών γεωγραφικών περιοχών μέσω του βίαιου εκτοπισμού πληθυσμών που ανήκουν σε ιδιαίτερες εθνικές ομάδες. Η εθνοκάθαρση μάλιστα, δεν προϋποθέτει σκοπό καταστροφής ομάδας και έτσι, έγκλημα συνιστά μόνο η περίπτωση της γενοκτονίας βάσει του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.
Εν κατακλείδι, η εν λόγω υπόθεση έχει παραπεμφθεί κατά κύριο λόγο στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπου μέλλει να καταλήξει σε μια οριστική απόφαση μετά από πολύ καιρό. Η απόφαση αυτή όμως, συνιστά μια σημαντική εξέλιξη που συμβάλλει στην απομόνωση του Ισραήλ και εκθέτει τα εγκλήματα του στη Γάζα. Σε κάθε περίπτωση, οι εν εξελίξει εχθροπραξίες και κυρίως οι αλόγιστες ανθρώπινες απώλειες, ειδικότερα αμάχων, είναι μια πραγματικότητα πέραν αμφιβολίας, η οποία οφείλει να αντιμετωπιστεί πέρα και εκτός των όποιων διεθνών δικαστικών μηχανισμών αλλά ως μια ακόμη παγκόσμια σοβαρή πολιτική και ανθρωπιστική κρίση που επικάθεται στο ρευστό και συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον. Είναι ένα ακόμα “μαύρο σύννεφο” που προστίθεται στον παγκόσμιο ορίζοντα των αλληλοεπικαλυπτώμενων κρίσεων που χαρακτηρίζουν σε όλα τα μήκη και πλάτη το παγκόσμιο διεθνές σύστημα.
Συντάκτης: Ανέττα Τσελέπη
Πηγές:
-
Newsroom (2024)Οι αντιδράσεις Ισραήλ και παλαιστίνης για την απόφαση του Διεθνούς δικαστηρίου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Available at: https://www.kathimerini.gr/world/562850599/antidraseis-israil-kai-palaistinis-gia-tin-apofasi-toy-diethnoys-dikastirioy-tis-chagis/ (Accessed: 05 March 2024).
-
Al Jazeera (2024)What’s the ICJ case against Israel’s illegal occupation of Palestine?, Al Jazeera. Available at: https://www.aljazeera.com/amp/news/2024/2/19/whats-the-icj-case-against-israels-illegal-occupation-of-palestine (Accessed: 05 March 2024).
-
Asrar, S. (2024)How the US has used its veto power at the UN in support of Israel, Al Jazeera. Available at: https://www.aljazeera.com/amp/news/2023/10/26/how-the-us-has-used-its-veto-power-at-the-un-in-support-of-israel (Accessed: 05 March 2024).
-
Salhani, J. (2024)What the ICJ’s interim ruling means for Israel’s war on Gaza, Al Jazeera. Available at: https://www.aljazeera.com/amp/news/2024/1/26/what-the-icjs-interim-ruling-means-for-israels-war-on-gaza (Accessed: 05 March 2024).
-
Newsroom (2023)Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο: Η παρεμπόδιση της μετακίνησης προμηθειών βοήθειας στη γάζα μπορεί να συνιστά έγκλημα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Available at: https://www.kathimerini.gr/world/562699057/diethnes-poiniko-dikastirio-i-parempodisi-tis-metakinisis-promitheion-voitheias-sti-gaza-mporei-na-synista-egklima/ (Accessed: 05 March 2024).