Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος/επισκόπησης για τις σχέσεις Ισλάμ και Δύσης, σκιαγραφήσαμε την ιστορική και ταυτοτική προέλευση τόσο του Ισλάμ όσο και του αραβικού πολιτισμού/εθνικισμού, καθώς και τις δύσκολες διαχρονικά σχέσεις με τη Δύση.
Από την μία πλευρά έχουμε τις μουσουλμανικές κοινωνίες οι οποίες, όντας ενεργούμενα της θρησκείας τους διότι αυτοκαθορίζονται μέσα από αυτήν σε κάθε εκδήλωση της ατομικής και συλλογικής ζωής τους, έχουν αναγάγει τον πολιτισμό τους σε αυτόν του αιωνίως διωκόμενου… Όπως όμως λέει ο Κ. Καστοριάδης, οι κοινωνίες βρίσκονται σε μια διαρκή ιστορικότητα, είναι ανοιχτές στην αλλαγή και την πρόοδο και θα πρέπει να το απαιτήσουν και να το διεκδικήσουν οι ίδιες. Διότι ο τρόπος που ερμηνεύουν οι ηγέτες τους, θρησκευτικοί ή πολιτικοί, το Κοράνι αποτελεί τροχοπέδη στην πολιτική και πολιτισμική τους ανάπτυξη. Η αφετηρία της πολιτικής χειραφέτησης ήταν πάντα η εκκοσμίκευση της πολιτικής εξουσίας. Στον 21ο αιώνα βλέπουμε μουσουμανικές κοινωνίες που είτε δεν έχουν επιλύσει ακόμα στοιχειώδη ζητήματα ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, για παράδειγμα αυτών που σχετίζονται με τα δικαιώματα των γυναικών, είτε ενώ έκαναν κάποια βήματα χειραφέτησης των ατόμων και εκκοσμίκευσης επέλεξαν την επιστροφή στο καθαγιασμένο ήθος του παρελθόντος, όπως για παράδειγμα το Ιράν. Ζητήματα που επιλύθηκαν στον δυτικό κόσμο αιώνες πριν αποτελούν ακόμα και σήμερα ζητούμενο. Το να εξασφαλίζεις το δικαίωμα της αμφισβήτησης της κοινωνικής πραγματικότητας και της κάθε αυθεντίας εξοβελίζεται από την μοιρολατρική αποδοχή αμετακίνητων προτύπων.
Και εδώ γεννάται το ερώτημα: Γιατί αυτές οι κοινωνίες δεν επιθυμούν την αλλαγή; Γιατί η δυτικού τύπου δημοκρατία και ο δυτικός τρόπος ζωής δεν τους πείθει ως αντιπαράδειγμα; Ο Κ. Καστοριάδης έκανε μια εύστοχη κριτική στην Δύση όσον αφορά το δημοκρατικό μοντέλο που η τελευταία προσπαθούσε μάταια να “εμφυτεύσει” στους Άραβες: «η δημοκρατία είναι ένα σύστημα που δύσκολα εδραιώνεται. Είναι ένα σύστημα που θρέφεται με τις διαφορές και τις συγκρούσεις όσον καιρό είναι σε θέση να τις ρυθμίζει και να τις καθιστά παραγωγικές……..αυτό το μήνυμα έφθανε σε αυτές τις χώρες μαζί με την ιμπεριαλιστική κυριαρχία και την απειλή της πολιτισμικής ομογενοποίησης, της απώλειας της ταυτότητας, που μετέφερε ο τεχνικοβιομηχανικός μας χείμαρρος στον υπόλοιπο κόσμο.» Πέρα από την ιμπεριαλιστική πολιτική που ακολούθησαν οι δυτικές χώρες απέναντι στις μουσουλμανικές, ακολουθήθηκε και η πολιτική της δαιμονοποίησης οποιουδήποτε μουσουλμανικού πληθυσμού. Την δεκαετία του 2000, μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, το Ισλάμ αποτέλεσε συνώνυμο της τρομοκρατίας και κάθε μουσουλμάνος ήταν ένας επίδοξος εχθρός. Η περιθωριοποίησή τους επίσης μέσα στις ίδιες δυτικές κοινωνίες, σε γκέτο στις παρυφές των πόλεων, δημιούργησε εστίες αντίστασης απέναντι στον δυτικό πολιτισμό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απαγόρευση δια νόμου της μαντίλας στις μουσουλμάνες και επομένως η απόρριψη της κουλτούρας τους. Η δημοκρατία μας λοιπόν παραβιάζει τα δικαιώματα αυτών που υποτίθεται ότι προστατεύει. Παρενθετικά να σημειώσουμε ότι η Ευρώπη λυπάται τους πρόσφυγες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους προέρχονται από εμπόλεμες περιοχές μουσουλμανικών χωρών, όσο δεν απειλούν τα σύνορά της…
Και τώρα αντιστρέφουμε το ερώτημα: Ποια είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του δικού μας πολιτισμικού παραδείγματος; Υψηλή επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη αλλά ταυτόχρονα ηθική αποσάθρωση. Ο δυτικός τρόπος ζωής εξαντλείται στην υπερκατανάλωση προϊόντων και εικόνων. Οι ελευθερίες μας δεν παράγουν αρετή. Συνεπώς το πρότυπο που προωθείται δεν έχει να αντιστοιχήσει κάτι ανάλογο με τις ηθικές τους επιταγές. Η σημερινή συζήτηση στρέφεται γύρω από τις τιμές στο χρηματιστήριο και τα ιπτάμενα αυτοκίνητα. Απουσιάζει όμως η συζήτηση για την ελευθερία, την δημοκρατία και την χειραφέτηση. Ο δυτικός πολιτισμός αποτελεί ένα φαύλο πρότυπο που ενσαρκώνει την διαφθορά σε όλες της μορφές της και την αποκοπή του ανθρώπου από τις ηθικές του καταβολές. Άρα η επίμονη προσκόλληση αυτών των κοινωνιών στο παρελθόν τους διασφαλίζει την διατήρηση την πολιτισμικής τους ταυτότητας.
Όπως διαφαίνεται λοιπόν σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει μια τέτοια αμοιβαία καχυποψία και αμφισβήτηση που γιγαντώνει το χάσμα ανάμεσα στα δυο πολιτισμικά μοντέλα. Σε σημείο μάλιστα που αναπτύσσονται εκατέρωθεν αυθαίρετες γενικεύσεις ή συνομωσιολογικές θεωρίες. Μετά την επίθεση στο περιοδικό Charlie Hebdo τα περισσότερα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης κατηγόρησαν όλους ανεξαιρέτως τους μουσουλμάνους: «Είναι το Ισλάμ αυτό που εκκολάπτει τους δολοφόνους, είναι ο Μωάμεθ, ο επονομαζόμενος προφήτης, είναι το Κοράνι.» Στον αντίποδα, το 2012-2013 ισλαμιστικές ομάδες θεώρησαν ότι πίσω από την εκστρατεία εμβολιασμού κατά της πολιομυελίτιδας βρισκόταν μια συνωμοσία που είχε σαν στόχο την στείρωση των μουσουλμανικών πληθυσμών.
Η λύση επομένως δεν μπορεί να είναι άλλη από τον βασικό όρο συνύπαρξης ανθρώπων και κοινωνιών. Οφείλουμε την αποδοχή. Πριν την αποδοχή όμως οφείλουμε αμφότεροι ως κοινωνίες, ως χώρες και ως άτομα να κάνουμε την αυτοκριτική μας.
Συντάκτης: Λυδία Γαβριηλίδου
Πηγές:
-
«Η άνοδος της ασημαντότητας» Κορνήλιος Καστοριάδης
-
«Συνωμοσιολογική σκέψη και θεωρίες της συνωμοσίας» Pierre- Andre Taguieff