«Τὴν 530΄ ὥραν τῆς 28-10-40 30΄ ἐνωρίτερον τῆς ὥρας καθ’ ἣν ἐξέπνεε τὸ ἐπιδοθὲν τελεσίγραφον ἤρχισαν αἱ ἐχθροπραξίαι μεταξὺ Ἱταλικῶν ἐν Ἀλβανίᾳ δυνάμεων καὶ ἡμετέρων τοιούτων.»
Με αυτές τις λιτές, σχεδόν, ψυχρές γραμμές αρχίζει το Ημερολόγιο Επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου. Η φράση μοιάζει απογυμνωμένη από συναίσθημα, χωρίς επιφωνήματα και δραματικότητα. Κι όμως, μέσα της κρύβεται η αφετηρία μιας εποποιΐας. Είναι η στιγμή που η Ιστορία αλλάζει ρυθμό, από τον παλμό της ειρήνης στον σφυγμό του πολέμου.
Το Ημερολόγιο αυτό, γραμμένο από το III Γραφείο του Γενικού Στρατηγείου, δεν προοριζόταν για να συγκινήσει. Σε κάθε ημέρα του, καταγράφονταν με στρατιωτική ακρίβεια και πειθαρχία, η πορεία των επιχειρήσεων, οι κινήσεις των στρατευμάτων και οι αποφάσεις των διοικήσεων. Το Ημερολογίου του Γενικού Στρατηγείου ήταν ο καθρέφτης της στρατιωτικής δράσης, αλλά και ο σιωπηλός αφηγητής του αγώνα του ελληνικού στρατού. Γιατί κάθε Ημερολόγιο Επιχειρήσεων δεν είναι απλώς ένα στρατιωτικό έγγραφο. Είναι η σελίδα όπου η Ιστορία γράφεται εν θερμώ. Εκεί όπου η τάξη της γραφής συναντά το χάος του πολέμου.
Η αξία αυτού του τεκμηρίου δεν έγκειται μόνο σε όσα περιγράφει, αλλά και σε όσα αποσιωπά. Στις παύσεις. Στις σύντομες αναφορές που φανερώνουν όχι ρητορική, αλλά νηφάλια κρίση εν μέσω αβεβαιότητας. Εκεί κατοικεί η αυθεντικότητα της Ιστορικής Μνήμης.
Στον Ελληνοϊταλικό και τον Ελληνογερμανικό πόλεμο, η καταγραφή των επιχειρήσεων αποτέλεσε κρίσιμη διαδικασία. Κάθε μέτωπο, κάθε μονάδα διατηρούσε το δικό του ημερολόγιο. Όμως, το Ημερολόγιο του Γενικού Στρατηγείου, αποτελούσε τον συνδετικό ιστό ανάμεσα στο μέτωπο και το κράτος, ανάμεσα στις στρατιωτικές αναφορές και στις πολιτικές αποφάσεις.
Παράλληλα με τα Ημερολόγια, υπήρχαν και τα πολεμικά ανακοινωθέντα, τα καθημερινά δελτία που εξέδιδε το Γενικό Στρατηγείο στον Τύπο της εποχής και μετέδιδε το ραδιόφωνο σε όλη την Ελλάδα. Ήταν η φωνή του μετώπου προς το εσωτερικό. Ενίσχυαν το ηθικό, ενημέρωναν, συσπείρωναν τον ελληνικό λαό. Πολλοί τα αποκάλεσαν προπαγάνδα. Όμως στην πραγματικότητα, υπήρξαν μια μορφή πολεμικής επικοινωνίας, ένας μηχανισμός συντονισμένης ενημέρωσης, που στόχευε στην ενότητα και την ψυχική αντοχή του λαού. Μέσα σε εκείνες τις δύσκολες μέρες, το κράτος δεν μπορούσε να επιτρέψει την αμφιβολία, χρειαζόταν πίστη, κουράγιο, σταθερότητα. Και τα ανακοινωθέντα το πρόσφεραν. Αντίθετα, τα Ημερολόγια Επιχειρήσεων έμειναν σιωπηλά. Δεν μιλούσαν στο κοινό, μιλούσαν στην Ιστορία.
Ογδόντα πέντε χρόνια μετά, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ) επαναφέρει αυτό το πολύτιμο υλικό στο φως. Η νέα της έκδοση, με τίτλο «Ημερολόγιο Επιχειρήσεων Γενικού Στρατηγείου από 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι 12 Απριλίου 1941», αποτελεί καρπό της ερευνητικής εργασίας του Υπολοχαγού (ΠΖ) Δημητρίου Ξιφαρά. Η ΔΙΣ, με τη συγκεκριμένη έκδοση, συνεχίζει τη μακρά παράδοση ανάδειξης πρωτογενών πηγών από τα στρατιωτικά της αρχεία. Από την ίδρυσή της, η ΔΙΣ έχει ως αποστολή τη συλλογή, ταξινόμηση και δημοσίευση των τεκμηρίων που συνθέτουν τη στρατιωτική ιστορία της Ελλάδας.
“Οι γραμμές του Ημερολογίου δεν είναι απλώς στρατιωτική ορολογία. Είναι το αποτύπωμα μιας εποχής όπου η λέξη «καθήκον» είχε κυριολεκτικό νόημα.”
Η έκδοση αυτή δεν είναι απλώς μια ανατύπωση ιστορικών εγγράφων. Είναι μία πράξη διαφύλαξης της συλλογικής μνήμης. Επαναφέρει στο προσκήνιο την «πρώτη ύλη» της ιστορίας, τις πρωτογενείς καταγραφές, τις λέξεις των επιτελών, τη γλώσσα της ευθύνης. Μέσα από αυτές, ο αναγνώστης δεν παρακολουθεί απλώς γεγονότα. Βλέπει την διαδικασία με την οποία ο πόλεμος μετατράπηκε σε λόγο, και ο λόγος σε ιστορία. Είναι μια ευκαιρία να επαναπροσεγγίσουμε με νέο βλέμμα τα επίσημα τεκμήρια της περιόδου και να κατανοήσουμε βαθύτερα τον ρόλο τους.
Σε μια εποχή όπου η ιστορική μνήμη συχνά μετασχηματίζεται σε αφήγημα ή εικόνα, τα Ημερολόγια Επιχειρήσεων μας επαναφέρουν στην «πηγή». Στην πρωτογενή, ακατέργαστη μαρτυρία των γεγονότων. Δεν υπάρχει εδώ ρητορική ή δραματοποίηση. Υπάρχει μόνο η ψυχρή, σχεδόν χειρουργική ακρίβεια της καταγραφής των γεγονότων.
Κι όμως, ακριβώς αυτή η ψυχρότητα είναι που συγκινεί. Γιατί μέσα της καθρεφτίζεται η αλήθεια του πολέμου, η πειθαρχία, η κόπωση, η αντοχή, ο φόβος, η πίστη ενός στρατού. Οι γραμμές του Ημερολογίου δεν είναι απλώς στρατιωτική ορολογία. Είναι το αποτύπωμα μιας εποχής όπου η λέξη «καθήκον» είχε κυριολεκτικό νόημα.
Ξεφυλλίζοντας σήμερα τις σελίδες του Ημερολογίου Επιχειρήσεων, διαπιστώνει κανείς ότι η ιστορία δεν γράφεται μόνο από τις μεγάλες αποφάσεις, αλλά και από τις μικρές κινήσεις. Εκεί, ανάμεσα στις γραμμές, ζωντανεύει η πορεία του ελληνικού στρατού στην Ήπειρο, η τιτάνια προσπάθεια ανεφοδιασμού στα χιονισμένα βουνά της Πινδου, η συντονισμένη άμυνα απέναντι στη γερμανική εισβολή. Κάθε ημέρα, κάθε σημείωση, είναι ένα στιγμιότυπο από τη ζωή ενός στρατού σε πόλεμο. Ο αναγνώστης βλέπει την αλληλουχία των διαταγών, την αγωνία των επιτελών, τις απώλειες, την κόπωση, αλλά και τη σταθερότητα ενός μηχανισμού που, παρά τις αντίξοες συνθήκες, λειτουργούσε με θαυμαστή πειθαρχία.
Η νέα έκδοση της ΔΙΣ δεν είναι απλώς ένα βιβλίο για ερευνητές ή στρατιωτικούς. Είναι μια πρόσκληση προς όλους να πλησιάσουν τα γεγονότα του 1940–41 με νέο βλέμμα. Να διαβάσουν πίσω από τις ημερομηνίες και τις επιχειρήσεις, να δουν τον άνθρωπο μέσα στο σύστημα, τη σκέψη μέσα στη δράση. Κάθε ημερολόγιο επιχειρήσεων είναι μια γέφυρα ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Αυτό το έργο αποτελεί μια υπενθύμιση ότι η Ιστορία δεν μας ανήκει· μας έχει εμπιστευθεί μόνο τη διαφύλαξή της. Κι αν μία κοινωνία έχει μέλλον, είναι γιατί αντιμετωπίζει το παρελθόν της όχι ως αφήγημα αυτοθαυμασμού, αλλά ως ευθύνη αλήθειας.
Συντάκτης: Παντελής Κοτζάμπασης
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού συνδέσμου (link) για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.
