Οι ιστορικές ρίζες και οι σημερινές εξελίξεις του κουρδικού ζητήματος. Γράφει η Ιωάννα Γιαννούλα.

Το κουρδικό ζήτημα αποτελεί μία από τις πιο μακροχρόνιες και σύνθετες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, επηρεάζοντας τις σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας, του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας. Οι Κούρδοι, οι οποίοι υπολογίζονται σε περίπου 30 εκατομμύρια και ζουν κατανεμημένοι σε αυτές τις χώρες, αγωνίζονται επί δεκαετίες για αυτονομία, πολιτικά δικαιώματα και αναγνώριση. Το αίτημα αυτό συχνά οδηγεί σε εντάσεις με τις κυβερνήσεις των χωρών όπου κατοικούν, καθώς ορισμένοι θεωρούν ότι η διεκδίκηση κουρδικής αυτοδιάθεσης απειλεί την εθνική τους κυριαρχία. Η αναζήτηση για αυτονομία από έναν λαό χωρίς δικό του κράτος είναι ιδιαίτερα σημαντική για την πολιτική τους ταυτότητα, κάτι που τους ενώνει ισχυρά παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στις διάφορες χώρες.

Ιστορικές Ρίζες του Κουρδικού Ζητήματος

Το κουρδικό ζήτημα ξεκίνησε ουσιαστικά με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών το 1920, η οποία προέβλεπε τη δυνατότητα δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους. Ωστόσο, η Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 δεν περιείχε αναφορά σε αυτή τη δυνατότητα, αφήνοντας το αίτημα των Κούρδων για αυτοδιάθεση ανεκπλήρωτο. Έκτοτε, οι Κούρδοι συνεχίζουν να αγωνίζονται για την αναγνώριση των δικαιωμάτων τους με διαφορετικές στρατηγικές σε κάθε χώρα. Το γεγονός ότι ένα τόσο σημαντικό δικαίωμα, όπως αυτό της αυτοδιάθεσης, έμεινε ανεκπλήρωτο, αποτέλεσε πηγή έντασης και συνέβαλε στην ενίσχυση της κουρδικής ταυτότητας και αντίστασης, παρά τις αντιξοότητες και τις συνεχείς πιέσεις που αντιμετωπίζουν.

Σύγχρονες Εξελίξεις και Νέες Στρατηγικές στην Τουρκία και το Ιράκ

Πρόσφατα, το κουρδικό ζήτημα επανέρχεται στο προσκήνιο στην Τουρκία, καθώς η τουρκική κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξετάζει νέες προσεγγίσεις για την ειρηνευτική διαδικασία. Σε μια προσπάθεια βελτίωσης των σχέσεων με τους Κούρδους και ενίσχυσης της πολιτικής σταθερότητας, ο Ερντογάν άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο συνταγματικών αλλαγών που θα μπορούσαν να ανταποκρίνονται σε ορισμένα κουρδικά αιτήματα, εφόσον η ασφάλεια και η σταθερότητα της Τουρκίας παραμείνουν εγγυημένες. Αυτό αποτελεί μια κίνηση που αν μη τι άλλο αναδεικνύει μια πιθανή εναλλακτική οδό για την ενσωμάτωση και την αμοιβαία συνύπαρξη, αλλά είναι εμφανές ότι προϋποθέτει σημαντικές αλλαγές στην προσέγγιση της τουρκικής κυβέρνησης. Παράλληλα, η πρόσφατη συνάντηση του Ερντογάν με τον πρωθυπουργό του Ιράκ, Μοχάμεντ Σιά Αλ Σουντανί, στην Κωνσταντινούπολη εστίασε στη συνεργασία των δύο χωρών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, με στόχο την εξάλειψη του PKK από το Βόρειο Ιράκ. Μεταξύ άλλων, συζητήθηκε η δημιουργία ζώνης ασφαλείας 30-40 χιλιομέτρων εντός των ιρακινών συνόρων, για να αποτραπεί η παρουσία των ανταρτών του PKK σε περιοχές που θεωρούνται στρατηγικά κρίσιμες για την Τουρκία. Αυτή η συνεργασία, που βασίζεται σε πρόσφατο μνημόνιο για την άμυνα και την ασφάλεια, συνοδεύεται από κοινά κέντρα εκπαίδευσης και συντονισμού. Η συντονισμένη προσπάθεια των δύο χωρών για ασφάλεια θα μπορούσε να βελτιώσει τη σταθερότητα της περιοχής, όμως απαιτεί προσεκτική διαχείριση, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία των πολιτών και να αποφευχθούν εντάσεις που θα επιδεινώσουν την ήδη ευαίσθητη κατάσταση.

Η Πρόσφατη Επίθεση στην Άγκυρα

Η τρομοκρατική επίθεση, για την οποία ανέλαβε την ευθύνη το PKK στις εγκαταστάσεις της Τουρκικής Αεροδιαστημικής Βιομηχανίας (TUSAS) στην Άγκυρα προκάλεσε όχι μόνο θύματα, αλλά και κλιμάκωση της έντασης μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και των Κούρδων. Η πράξη αυτή αναδεικνύει την πρόκληση που αντιμετωπίζει το PKK στην επικοινωνία του μηνύματός του προς την τουρκική κυβέρνηση. Παρά τις καταγγελίες του για «γενοκτονικές πρακτικές», η χρήση βίας φαίνεται να ενισχύει τις αντιλήψεις της τουρκικής κοινής γνώμης ότι το PKK αποτελεί απειλή και να δικαιολογεί την αυστηρή καταστολή του κουρδικού κινήματος από την κυβέρνηση. Αυτού του είδους οι επιθέσεις δυσχεραίνουν την ειρηνευτική διαδικασία, απομακρύνοντας την προοπτική διαλόγου, ειδικά εφόσον η Τουρκία αντιδρά με στρατιωτικά αντίποινα στη Συρία και το Ιράκ. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι τέτοιες ενέργειες ενισχύουν τον φαύλο κύκλο της βίας, αποθαρρύνοντας οποιαδήποτε πολιτική λύση που θα μπορούσε να βασιστεί σε συνταγματικές αλλαγές και σεβασμό των κουρδικών δικαιωμάτων. Επίσης, τροφοδοτούν την δικαιολόγιση για τη συνέχιση των στρατιωτικών επεμβάσεων στα κουρδικά εδάφη, μια στρατηγική που φαίνεται να εδραιώνει την αντίσταση αντί να προωθεί μια ειρηνική λύση.
Συνολικά, εάν ο στόχος του PKK είναι να αποσπάσει πολιτικά δικαιώματα, η στρατιωτική βία αποδεικνύεται αναποτελεσματική και αντιπαραγωγική. Η στρατηγική αυτή φαίνεται να διαιωνίζει τις υπάρχουσες εντάσεις, προσθέτοντας επιπλέον εμπόδια στη δημιουργία διαλόγου.

Πολιτικές και Κοινωνικές Προκλήσεις

Η ειρηνευτική διαδικασία στην Τουρκία περιπλέκεται από το ιστορικό των προηγούμενων αποτυχημένων συνομιλιών με το PKK, οι οποίες τερματίστηκαν το 2015 μετά από περιόδους έντασης. Πολλοί αναλυτές τονίζουν ότι οποιαδήποτε συνταγματική αναθεώρηση ή πολιτική ένταξη των κουρδικών αιτημάτων θα ήταν σημαντικό βήμα, όμως η εφαρμογή τους εξαρτάται από τη διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας, δεδομένου ότι η Άγκυρα θεωρεί το PKK τρομοκρατική οργάνωση. Η αμφισβήτηση του PKK από την τουρκική κυβέρνηση συνεχίζει να αποτελεί κεντρικό ζήτημα και η πιθανή επίλυση του ζητήματος χρειάζεται να περιλάβει ένα ευρύτερο πλαίσιο συνεργασίας και μέτρων εμπιστοσύνης από όλες τις πλευρές.

Προοπτικές για την Επίλυση του Κουρδικού Ζητήματος

Αναφορικά με τη Συρία, η κατάσταση παραμένει ασταθής καθώς το καθεστώς Άσαντ δεν έχει αναγνωρίσει επίσημα την Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (AANES), την κουρδική αρχή που διαχειρίζεται σημαντικές κουρδικές περιοχές στη χώρα. Η AANES απαιτεί ένα αποκεντρωμένο σύστημα διακυβέρνησης, το οποίο θα εξασφαλίσει τα πολιτικά δικαιώματα των Κούρδων και θα ενσωματώσει την κουρδική ταυτότητα στο νέο σύνταγμα της Συρίας. Η απαίτηση για αποκεντρωμένο σύστημα είναι λογική, δεδομένου ότι η καταπίεση της κουρδικής ταυτότητας έχει επηρεάσει την περιοχή και την ειρήνη, αλλά εξαρτάται από την ικανότητα της Συρίας να διαπραγματευτεί με ανοιχτό πνεύμα και συμβιβαστική διάθεση. Η προοπτική της ειρήνης παραμένει πολύπλοκη και συνδέεται με τη στάση των διεθνών δυνάμεων όπως η Ρωσία, η οποία διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την κεντρική συριακή κυβέρνηση και δεν έχει ταχθεί υπέρ της πλήρους αυτονομίας της AANES, αν και αποδέχεται την παρουσία των κουρδικών δυνάμεων. Η στάση της Ρωσίας δείχνει τη σημασία της διεθνούς κοινότητας στο κουρδικό ζήτημα, αφού οι αποφάσεις που λαμβάνονται από μεγάλες δυνάμεις επηρεάζουν καθοριστικά την κατεύθυνση των περιφερειακών συγκρούσεων.

Συμπεράσματα

Το κουρδικό ζήτημα παραμένει βαθιά ριζωμένο στην ιστορία της Μέσης Ανατολής και αποτελεί μια περίπλοκη πρόκληση για την ειρήνη και τη σταθερότητα της περιοχής. Παρά τις πρόσφατες πολιτικές δηλώσεις και στρατιωτικές κινήσεις της Τουρκίας, η πιθανότητα μιας διαρκούς λύσης εξακολουθεί να φαίνεται εύθραυστη, καθώς τα αντικρουόμενα μηνύματα αποκαλύπτουν το βάθος και τη σοβαρότητα της κρίσης. Εάν οι κυβερνήσεις της Τουρκίας και της Συρίας αναγνωρίσουν τα δικαιώματα των Κούρδων και ενσωματώσουν τις ανάγκες τους στις πολιτικές τους δομές, υπάρχει περιθώριο για ουσιαστική ειρηνευτική διαδικασία, αλλά η προοπτική λύσης εξαρτάται άμεσα από την πολιτική βούληση των κρατών και την πίεση της διεθνούς κοινότητας. Η ιστορία δείχνει ότι οι προσπάθειες ειρηνικής επίλυσης συχνά προσκρούουν σε πολιτικές σκοπιμότητες και εθνοκεντρικές αντιλήψεις, που περιορίζουν τη δυνατότητα διαλόγου και συνεργασίας. Η έλλειψη ειλικρινούς διάθεσης για συμβιβασμό από τις κυβερνήσεις που φιλοξενούν τις κουρδικές κοινότητες υπονομεύει κάθε θετική εξέλιξη, ενώ οι στρατηγικές του PKK και ο αντίκτυπος τους στις κυβερνητικές πολιτικές συνιστούν έναν φαύλο κύκλο βίας και καταστολής, που δυσχεραίνει την προοπτική του διαλόγου. Εν κατακλείδι, η πραγματική και διαρκής ειρήνη προϋποθέτει τη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών, την αμοιβαία κατανόηση και τη δέσμευσή τους στην αναγνώριση των δικαιωμάτων του κουρδικού λαού, απαιτώντας μια συνολική προσέγγιση που θα επιτρέψει τη διαμόρφωση μιας βιώσιμης λύσης.

Συντάκτης: Ιωάννα Γιαννούλα

Πηγές:

  • Daren Butler and Ece Toksabay, 31/10/2024, “Turkey looks to end Kurdish PKK conflict as regional instability grows”, Reuters, https://www.reuters.com/world/middle-east/turkey-looks-end-kurdish- pkk-conflict-regional-instability-grows-2024-10-31/
  • Andrew Wilks, 01/11/2024, “Hope still exists for Turkey-PKK detente, despite deadly attack”, ALJAZEERA, https://www.aljazeera.com/news/2024/11/1/hope-still-exists-for-turkey-pkk-detente- despite-deadly-attack
  • Στέλλου Βάνα, 03/11/2024, “Γρίφος οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για το Κουρδικό στην Τουρκία”, SLpress, https://slpress.gr/diethni/grifos-oi-eirineftikes-diapragmatefseis-gia-to-kourdiko-stin-tourkia/
  • Capital.gr, 01/11/2024, “Συνάντηση Ερντογάν με τον πρωθυπουργό του Ιράκ – Τι συζήτησαν για Κουρδικό και Συρία”, https://www.capital.gr/diethni/3882373/sunantisi-erntogan-me-ton- prothupourgo-tou-irak-ti-suzitisan-gia-kourdiko-kai-suria/
  • CNN Greece, 25/10/2024, “Τo PKK ανέλαβε την ευθύνη για το τρομοκρατικό χτύπημα στην Άγκυρα”, https://www.cnn.gr/kosmos/story/445655/to-pkk-anelave-tin-efthyni-gia-to-tromokratiko-xtypima- stin-agkyra
  • Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, 25/10/2024, “Τουρκία: Το PKK ανέλαβε την ευθύνη για την τρομοκρατική επίθεση στην Άγκυρα”, https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1807239/toyrkia-to-pkk-anelave-tin-eythyni-gia- tin-tromokratiki-epithesi-stin-agkyra/

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας. 

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.