Τα κοινωνικά κεκτημένα της Μεταπολίτευσης. Τι πετύχαμε την πρώτη περίοδο μέχρι το 1985; […]

Μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου του 1967 και την επάνοδο της δημοκρατίας το 1974, άνοιξε η μεγαλύτερη περίοδος πολιτικής ομαλότητας για την νεότερη ελληνική ιστορία. Αυτή η περίοδος, που διαρκεί μέχρι σήμερα, έχει την ονομασία <<Γ’ Ελληνική Δημοκρατία>>. <<Ελληνική>>, γιατί λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα, <<Γ’>>, καθώς διαδέχεται την <<Α΄ Ελληνική Δημοκρατία>> (το προσωρινό ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία) και την << Β΄ Ελληνική Δημοκρατία>> (προέκυψε από την παύση της συνταγματικής μοναρχίας και διήρκησε μέχρι τη κατάλυσή της, από ένα στρατιωτικό κίνημα των ανώτερων αξιωματικών των Βενιζελικών, που παλινόρθωσε τη μοναρχία), και <<Δημοκρατία>>, διότι κύριο χαρακτηριστικό της είναι η δημοκρατία, με την έννοια του αβασίλευτου πολιτεύματος, καθώς, στις 8 Δεκεμβρίου του 1974 πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα για την μορφή του πολιτεύματος που θα διέθετε εφεξής η Ελλάδα, και ο ελληνικός λαός αποφάσισε, με ποσοστό 69,2%, την κατάργηση της μοναρχίας. Πολλά προβλήματα, στην συνέχεια, που είχαν ταλανίσει για χρόνια την ελληνική κοινωνία, άρχισαν να αποδυναμώνονται και να δημιουργούνται σύγχρονα θεμέλια για την ανοικοδόμησή της. Κάτωθι θα γίνει ανάλυση των σημαντικότερων κοινωνικών κεκτημένων των Ελλήνων, κατά την συγκεκριμένη περίοδο, όχι μόνο για να γίνει ενθύμηση του ότι όσα θεωρούνται πλέον δεδομένα και κεκτημένα, πριν μισό περίπου αιώνα, μπορεί να μην είχαν περάσει καν ως τέτοια από το μυαλό των περισσοτέρων Ελλήνων, αλλά και να γίνουν κατανοητές έννοιες όπως: το βάθος του εκδημοκρατισμού, το είδος του πλουραλισμού και η σχέση κράτους και κοινωνίας. 

Ίσως η σημαντικότερη κατάκτηση, από την οποία απορρέουν πανανθρώπινα και θεμελιώδη δικαιώματα, είναι αυτή της ψήφισης Συντάγματος. Η Βουλή, που προέκυψε από τις πρώτες εκλογές μετά την πτώση της δικτατορίας τον Νοέμβριο του 1974 και η νεοσύστατη κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Γ. Καραμανλή, συνέταξε νέο Σύνταγμα, το οποίο ψήφισε στις 7 Ιουνίου του 1975. Έτσι, θεσπίστηκε ως πολίτευμα της Ελλάδας η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Κατοχυρώσεις ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως αυτών της ισότητας των Ελλήνων και Ελληνίδων, της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, της προσωπικής ελευθερίας, της προσωπικής ασφάλειας, της υγείας, της απαγόρευσης των βασανιστηρίων, του ασύλου κατοικίας, της προστασίας της ιδιοκτησίας, της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, του δικαιώματος του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, της θρησκευτικής ελευθερίας, της ελευθερίας του τύπου, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης και της τέχνης, της προστασίας της οικογένειας, του γάμου, της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας, των δικαιωμάτων των αναπήρων, του δικαιώματος στην εργασία, του δικαιώματος στην παιδεία, αποδεικνύουν στο σύνολο τους ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αποκατάστασης της δημοκρατικής τάξης στην Ελλάδα. Αν και αρκετά από τα προαναφερθέντα δικαιώματα αποτελούσαν περιεχόμενο του <<Δικτατορικού Συντάγματος του 1968>>, στην πράξη δεν εφαρμοζόταν πάντοτε νομίμως, καθώς διακρίνονται περιπτώσεις που συνέφεραν ή αντιθέτως, δεν συνέφεραν, τις αυξημένες αρμοδιότητες του στρατιωτικού καθεστώτος. 

Τα αστικά και κοινωνικά δικαιώματα, κυρίως των γυναικών, παρέμειναν περιορισμένα, μέχρι την καθιέρωση της ισότητας των φύλων με το <<Σύνταγμα του 1975>> και την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου την δεκαετία του 1980. Συγκεκριμένα, από τον Οκτωβρίου του 1981, που ανέλαβε την εξουσία το ΠΑΣΟΚ με την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, ως και τα επόμενα τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης του, τέθηκαν οι  βάσεις για τον θεσμικό εκσυγχρονισμό της Ελλάδας και για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας. Καταρχάς, αναγνωρίστηκαν οι αγώνες του εργατικού κινήματος, καθώς η εργασία επεκτάθηκε σε πενθήμερη, οι εργατικές ώρες μειώθηκαν, αποδόθηκε η έννοια της αποζημίωσης του εργατικού ατυχήματος, θεσπίστηκαν διάφορα επιδόματα, καθώς και η δυνατότητα άδειας με αποδοχές. Επίσης, επήλθε μείωση του ορίου ενηλικίωσης στα 18 έτη, όπως και το δικαίωμα ψήφου, από την ανωτέρω ηλικία και έπειτα. Ο τομέας της εκπαίδευσης αναβαθμίσθηκε με την αύξηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από τα έξι στα εννιά χρόνια, καταργήθηκε η σχολική ενδυμασία, εισήχθη το μονοτονικό σύστημα, καθιερώθηκε η δημοτική γλώσσα στον εκπαιδευτικό τομέα, αλλά και ως επίσημη του κράτους, καθώς και κατοχυρώθηκε νομοθετικά το πανεπιστημιακό άσυλο. Οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις όμως, έλαβαν χώρα στο οικογενειακό δίκαιο. Με τον Ν. 1329/1983 εξισώθηκαν τα δύο φύλλα και εντός γάμου, αφού θεσπίστηκε η ισότητα των συζύγων μεταξύ τους, αλλά και ως προς την γονική τους ιδιότητα, νομιμοποιήθηκε ο πολιτικός γάμος, καταργήθηκε ο αναχρονιστικός θεσμός της προίκας, δόθηκε η δυνατότητα διατήρησης του πατρικού ονόματος της γυναίκας και μετά τον γάμο, θεσπίστηκε το συναινετικό διαζύγιο, καθώς και το δικαίωμα διατροφής με τον όρο της αντικειμενικής ανάγκης και όχι, όπως ίσχυε, με αυτόν της υπαιτιότητας. Επιπλέον, επαναστατική, για την εποχή, θεσμοθέτηση, ήταν αυτή της πλήρους αναγνώρισης  των δικαιωμάτων των εκτός γάμου παιδιών, όπως γινόταν με τα δικαιώματα αυτών που είχαν γεννηθεί εντός γάμου. Ακόμη, ιδρύθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας με τον Ν.1397/1983, καινοτομία που, πέραν του ότι αναβάθμισε την δημόσια υγεία, έδινε το δικαίωμα στην περίθαλψη σε νοσοκομεία σε όλους τους πολίτες, χωρίς προϋποθέσεις ή τυχόν άλλες εξαιρέσεις ή/και διακρίσεις. 

Η πρώτη δεκαετία της Μεταπολίτευσης υπήρξε η πιο ολοκληρωμένη, κυρίως από άποψη κοινωνικών αλλαγών, θέτοντας τις βάσεις της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας στο κοινωνικό επίπεδο. Αποτέλεσε μια μεταβατική και αντιφατική περίοδος ταυτοχρόνως, καθώς η χώρα πέρασε, σε σύντομο χρονικό διάστημα, από την μία στην καταναλωτική εποχή και στον εκσυγχρονισμό των κοινωνικών σχέσεων, ενώ από την άλλη δεξιώθηκε τα σύγχρονα πολιτισμικά ρεύματα και την μαζική κουλτούρα. Όπως προαναφέρθηκε, σε πρώτο στάδιο, η ελληνική κοινωνία άλλαξε με την προώθηση της ισότητας των φύλων. Ήταν αδύνατο όμως τα παγκόσμια γεγονότα να μην την επηρεάσουν περισσότερο, αφήνοντας ένα διαρκές αποτύπωμα.  Η εξάπλωση του AIDS και οι διαμαρτυρίες κατά του <<απαρτχάιντ>> στην Ν.Αφρική ήταν δύο από τα σημαντικότερα κοινωνικά ζητήματα της δεκαετίας του 1980, επομένως η άνοδος κινημάτων για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, ήταν αναμενόμενη, και στον ελλαδικό χώρο. Μετά το 1990, αν και δεν επήλθαν στην Ελλάδα σημαντικές κοινωνικές αλλαγές, με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ένα τεράστιο κύμα μεταναστών στράφηκε προς την Μεσόγειο. Ως αποτέλεσμα, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, άρχισε να έχει ενεργό ρόλο στην ελληνική καθημερινότητα.  

Ανά τον κόσμο, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, δόθηκαν χιλιάδες αγώνες για την κατάκτηση, έστω, των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε κάποιες χώρες, στο παρόν, ξεκινούν, ενώ σε κάποιες άλλες συνεχίζονται ακόμα. Βέβαια, σε κάποιες περιπτώσεις της τελευταίας ομάδας κρατών, οι διεκδικήσεις έχουν φτάσει σε ακραίο και υπερβολικό βαθμό, χάνοντας ουσιαστικά το δίκιο τους. Αν και κύριο θέμα, στην παρούσα φάση, δεν αποτελεί αυτό, θα ήταν καλό να διερωτηθεί κανείς: Υπάρχει το ενδεχόμενο οι μελλοντικές γενιές των Ελλήνων να ακουμπήσουν αυτού του είδους την ακρότητα, ακολουθώντας τυφλά εξωτερικά ερεθίσματα; Ή μπορεί το ελληνικό κράτος να φτάσει σε μια κατάσταση πλήρους αναδιοργάνωσης και αναρχίας, ώστε να επέλθει η μη τήρηση των όσων έχει καταφέρει να κατακτήσει κοινωνικώς; Και στις δύο ακραίες υποθέσεις, κατά πόσο είναι έτοιμο το σημερινό πολίτευμα της <<δημοκρατίας>> να αντιμετωπίσει την κοινωνική κρίση και να προστατεύσει τους πολίτες της;   

Συντάκτης: Μαρία Κυριακοπούλου 

 

Πηγές/Βιβλιογραφία: 

  • Το Σύνταγμα. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Ε.Ε. Αναθεωρημένη έκδοση του 2020. 
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.