Πολλά εύλογα ερωτήματα ταλανίζουν τους απανταχού αναλυτές σχετικά με τις πρόσφατες εξελίξεις και την κλιμάκωση του λεγόμενου Shadow War μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Σε μία κατάσταση ήδη τεταμένη λόγω του πολέμου στη Γάζα, το άναρχο και γεμάτο συγκρούσεις διεθνές σύστημα βίωσε το τελευταίο διάστημα αναπάντεχους κραδασμούς – αν και ελεγχόμενους μέχρι στιγμής – εξαιτίας της τριβής μεταξύ των δύο αυτών περιφερειακών δυνάμεων. Μετά τη συντριβή του ελικοπτέρου που επέφερε τον θάνατο του Προέδρου του Ιράν, Εμπραχίμ Ραϊσί, και του Υπουργού Εξωτερικών, Χοσεΐν Αμίρ Αμπντολαχιάν, οι υποθέσεις και οι κατηγορίες για ισραηλινή υπαιτιότητα χειροτερεύουν ολοένα και περισσότερο το κλίμα μεταξύ των δύο χωρών και αναγκάζουν τις υπόλοιπες σε αγωνία. Είναι αναμφίβολα μία δραματική εξέλιξη σε μια άκρως κρίσιμη συγκυρία για την ευρύτερη περιοχής της Μέσης Ανατολής.

Μερικά ερωτήματα, όμως, έχουν απασχολήσει τα ΜΜΕ και τους αναλυτές. Πραγματοποιήθηκε τελικά η μεγάλη επίθεση, το μεγάλο χτύπημα, η μεγάλη απάντηση του Ιράν που πολλοί ανέμεναν; Ή μήπως αυτό που παρακολουθήσαμε ήταν κατ’ ουσίαν προσχηματικό, όπως διατείνονται κάποιοι άλλοι; Το Ισραήλ είναι “στον τοίχο” καθώς έλαβε την απάντηση που του άξιζε για την επίθεση στην Δαμασκό; Το Τελ Αβίβ ανακοίνωσε ότι αποκρούστηκαν όλες σχεδόν οι επιθέσεις από τον “σιδερένιο θόλο”, όπως αποκαλείται το σύστημα αεράμυνας του, προκειμένου να μετριάσει την ταπείνωση που δέχτηκε από το Ιράν; Στο παρόν άρθρο θα γίνει μία ταπεινή και συνειδητοποιημένη προσπάθεια να εκτεθούν τα συμβάντα και η ιστορική συγκυρία από όλες τις πλευρές, με σκοπό να καταρριφθούν τα φιλοισραηλινά αφηγήματα που κατακλύζουν τα ελληνικά μιντια, αλλά και με προσήλωση στην αποφυγή προώθησης φιλοϊρανικών αισθημάτων.  

Το χρονικό των γεγονότων

Το χρονικό των γεγονότων έχει ως εξής. Τη Δευτέρα 1η Απριλίου το Ισραήλ βομβαρδίζει το Ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό της Συρίας σκοτώνοντας τον στρατηγό των Φρουρών της Επανάστασης (IRGC) στο Λίβανο και τη Συρία, Mohammad Reza Zahedi, και άλλους έξι αξιωματικούς. Το Σάββατο 13 Απριλίου το Ιράν απαντά με την εκτόξευση 170 περίπου μη επανδρωμένων αεροσκαφών, 120 βαλλιστικών πυραύλων ground-to-ground και 30 πυραύλων Κρουζ. Ξημερώματα της Παρασκευής 19 Απριλίου, ισραηλινά dronesχτυπούν στρατιωτικό στόχο στην πόλη Ισφαχάν του Ιράν, ανταπαντώντας στην επίθεση που είχε εξαπολύσει η Τεχεράνη κατά του Τελ Αβίβ.  Τι ισχύει πραγματικά; Η γνωστή ρήση: “Στην ομίχλη του πολέμου, η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα” αποτυπώνει γλαφυρά την κατάσταση, καθώς οι προαναφερθείσες ενέργειες ανήκουν στη γκρίζα ζώνη πολέμου – μη πολέμου.

Τι ισχυρίζονται οι δύο πλευρές; Ως προς την επίθεση του Ιράν, το 99% των μη επανδρωμένων σκαφών αναχαιτίστηκαν με τη βοήθεια των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Ιορδανίας, σύμφωνα με τις ισραηλινές και αμερικανικές ανακοινώσεις που ακολούθησαν της επίθεσης. Ωστόσο, ο αρχηγός του γενικού επιτελείου των ιρανικών ένοπλων δυνάμεων, Mohammad Bagheri, ανακοίνωσε ότι χτυπήθηκαν και έχουν καταστεί ανενεργές δύο ισραηλινές στρατιωτικές εγκαταστάσεις που είχαν ανάμειξη στην επιχείρηση στη Δαμασκό, το κέντρο πληροφοριών στο όρος Ερμών στα σύνορα μεταξύ Συρίας και κατεχόμενης Παλαιστίνης, καθώς και η αεροπορική βάση Νεβατίμ, από όπου είχαν απογειωθεί τα αεροσκάφη F-35 που έπληξαν το ιρανικό προξενείο. Τα ιρανικά μέσα μετέδωσαν μάλιστα ότι βαλλιστικοί πύραυλοι έπληξαν και την αεροπορική βάση Ραμόν στην έρημο Νέγκεβ.

Όσο για τον αριθμό των πυραύλων που πράγματι πέρασαν την ισραηλινή και συμμαχική αεράμυνα, οι πληροφορίες είναι αντικρουόμενες. Ιρανικά πρακτορεία ειδήσεων ανέφεραν ότι 15 πύραυλοι χτύπησαν τη βάση Νεβατίμ και 7 τη βάση Ραμόν. Το Ισραήλ επισημαίνει ότι 4 πύραυλοι έπληξαν μόνο το στρατιωτικό αεροδρόμιο Νεβατίμ, προκαλώντας μικρές ζημιές. Τέλος, ανώτερος αξιωματούχος των ΗΠΑ ανέφερε στο ABC ότι συνολικά 9 ιρανικοί πύραυλοι βρήκαν στόχο, εκ των οποίων 5 έπεσαν στην αεροπορική βάση Νεβατίμ και 4 σε εκείνη της Ραμόν, τονίζοντας ότι στην πρώτη προκλήθηκε ζημιά σε ένα μεταγωγικό αεροσκάφος C-130, σε έναν αχρησιμοποίητο διάδρομο προσγείωσης και σε άδειες αποθηκευτικές εγκαταστάσεις.

Όσον αφορά την Ισραηλινή “ανταπάντηση”, ισραηλινές πηγές των New York Times που επικαλείται η Jerusalem Post κάνουν λόγο για “ξεκάθαρο μήνυμα”. Καταρχάς, ισχυρίζεται πως η επίθεση έπληξε εγκαταστάσεις της ιρανικής πολεμικής αεροπορίας στην Ισφαχάν, πολύ κοντά στις πυρηνικές εγκαταστάσεις. Τονίστηκε χαρακτηριστικά ότι ήταν συνειδητή επιλογή να μην χτυπηθούν οι πυρηνικές εγκαταστάσεις παρά τη δυνατότητα χειρότερου πλήγματος και ότι στόχος ήταν να καταδειχθεί η ευαλωτότητα των ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων. Επίσης, σημειώνεται στο δημοσίευμα ότι χρησιμοποιήθηκαν πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς, που εκτοξεύτηκαν από αεροσκάφη για να αποφευχθούν οι δυνατότητες ανίχνευσης από τα ραντάρ της Τεχεράνης∙ κάτι που τονίζουν ότι θα μπορούσε να γίνει ξανά οποτεδήποτε. Προστίθεται στο συγκεκριμένο άρθρο, ότι με την επιλογή να μην χτυπηθούν οι πυρηνικές εγκαταστάσεις στις άλλες πόλεις, τη Νατάνζ ή την Φορντού, ο επιτιθέμενος έστειλε μήνυμα στο Ιράν ότι δεν επιθυμεί κλιμάκωση και έναρξη ενός περιφερειακού πολέμου. Καταλήγει ότι εάν τελικά το χτύπημα αυτό θα σταματήσει το Ιράν από το να προχωρήσει με το πυρηνικό πρόγραμμά του .

Σύμφωνα με τον αποθανόντα υπουργό Εξωτερικών του Ιράν, οι υποστηρικτές των μέσων ενημέρωσης του σιωνιστικού καθεστώτος, σε μια απέλπιδα προσπάθεια, προσπάθησαν να παρουσιάσουν ως νίκη την ήττα τους, ενώ τα mini drones που καταρρίφθηκαν δεν προκάλεσαν ζημιές ή θύματα. Ο εκπρόσωπος της ιρανικής Διαστημικής Υπηρεσίας, ΧοσεΐνΝταλίριαν δήλωσε ότι δεν έχει υπάρξει, μέχρι στιγμής, καμία αεροπορική επίθεση από το εξωτερικό των συνόρων κατά της Ισφαχάν ή άλλων περιοχών της χώρας και ότι οι πληροφορίες που προέρχονται από τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης δεν είναι ακριβείς. Ο Ανώτατος Διοικητής του Στρατού, Αμπντολραχίμ Μουσαβί, σύμφωνα με το πρακτορείο Tasnimαπέδωσε την έκρηξη στον ουρανό της Ισφαχάν στην βολή των συστημάτων αντιαεροπορικής άμυνας επί ύποπτου αντικειμένου, το οποίο πάντως δεν προκάλεσε ατύχημα ή ζημία. “Είδατε ήδη την αντίδραση του Ιράν”, απάντησε μάλιστα όταν ερωτήθηκε για πιθανή ανταπάντηση της Τεχεράνης. Τέλος, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας επιβεβαίωσε ότι οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν δεν έχουν υποστεί καθόλου ζημιές μετά τη φερόμενη επίθεση του Ισραήλ.

Η ιστορία

Τίποτε δεν ξεκίνησε φυσικά την 1η Απριλίου. Πριν την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 στο Ιράν, η σχέση των δύο κρατών θα μπορούσε να ειπωθεί ότι χαρακτηρίζονταν από σταθερότητα και αγαστή σε γενικές γραμμές συνεργατικότηταμεταξύ τους. Κατά την άποψη του Σάχη Παχλαβί, το Ισραήλ ήταν συνεργάτης στο όραμά του για τη δημιουργία ενός σύγχρονου και κοσμικού Ιράν. Την ίδια στιγμή, για το Τελ Αβίβ το Ιράν ήταν κορυφαίος παράγων για τη ομαλή συνέχιση του “Δόγματος της Περιφέρειας” του πρώτου Πρωθυπουργού του Ισραήλ, Μπεν Γκουριόν. Η Ισλαμική Επανάσταση ήταν μια σημαντική καμπή στην ιστορία του σύγχρονου Ιράν, αντιπροσωπεύοντας μια δραματική αλλαγή στο εσωτερικό του τοπίο και μια σημαντική αλλαγή στην εξωτερική του οπτική.

Γιατί το Ιράν λοιπόν, επιλέγει στρατηγικά να βρίσκεται σε μια συνεχή σύγκρουση “κάτω από το τραπέζι” με το Ισραήλ; Το όραμα του καθεστώτος Χομεϊνί για ένα σοσιαλιστικό και ισλαμικό Ιράν απαιτούσε, μεταξύ άλλων ενεργειών, να βρει έναν εξωτερικό εχθρό ώστε να συσπειρώσει τον Ιρανικό λαό γύρω από τον ίδιο τον Χομεϊνί, τις διδαχές του και το καθεστώς που εγκαθίδρυσε. Έτσι, η εχθρική στάση απέναντι στο Ισραήλ είχε και συνεχίζει να έχει διττό χαρακτήρα∙ από την μια πλευρά υφίσταται το Ισλαμικό θρησκευτικό στοιχείο, όπως αυτό εκφράζεται μέσα από μια βαθιά αίσθηση θρησκευτικής αποστολής και ταύτιση με το παλαιστινιακό ζήτημα, ενώ από την άλλη υπάρχει το επαναστατικό σοσιαλιστικό στοιχείο όπως αυτό εκφράζεται μέσω της ρητορικής περί ξένης δυτικής παρέμβασης στα τεκταινόμενατης Μέσης Ανατολής, με κυριότερο κοινωνό της παρέμβασης αυτής το Ισραήλ.

Ως προς το πρώτο, το επαναστατικό Ιράν απέρριψε εξαρχής τον ισχυρισμό ότι η Παλαιστίνη ήταν η ιστορική πατρίδα των Εβραίων. Η αντι-ιρανική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως ο “διπλός περιορισμός” και οι κυρώσεις, αποδόθηκε επίσης κυρίως στο Ισραήλ, τον Σιωνισμό – που έβλεπαν ως ρατσιστική ιδεολογία – και τον εβραϊκό καπιταλισμό. Η ισραηλινή στάση απέναντι στην Παλαιστινιακή Ιντιφάντα από το 1987 θεωρήθηκε ως ένα ακόμη παράδειγμα της ρατσιστικής πολιτικής του.

Ως προς το δεύτερο, ένας από τους σκοπούς της επανάστασης ήταν να επεκτείνει τα ιδεώδη της εκτός συνόρων με σκοπό να κατασκευάσει μια ευρεία, αντιδυτική και δη αντιαμερικανική περιφερειακή σφαίρα επιρροής υπό την ηγεσία της και το Ισραήλ θα αποτελούσε ανάχωμα στις εν λόγω βλέψεις. Εξάλλου, το Τελ Αβίβ αποτελεί διαχρονικά σημαντικό σύμμαχο των ΗΠΑ και κατ’ επέκταση της Δύσης και αρωγό των Αμερικανικών – Δυτικών κινήσεων στην περιοχή. Λόγω της αυτο–εικόνας της ως το κύριο κέντρο της αντιαμερικανικής πολιτικής, η Τεχεράνη πίστευε ότι είχε καθήκον να αντιταχθεί σε οποιεσδήποτε ειρηνευτικές πρωτοβουλίες υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Θεωρούσε τον εαυτό της ως τον κύριο εχθρό του “παράνομου γιου της Αμερικής” και ένιωθε την ευθύνη να αντισταθεί σε οποιαδήποτε πρόταση που αποσκοπούσε στη νομιμοποίηση της ύπαρξης του Ισραήλ. Η Τεχεράνη θεωρούσε, επιπλέον, μια επιτυχία των παλαιστινιακών ισλαμιστικών κινημάτων και της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, ως φόρο τιμής στην επανάστασή της, μια εκδήλωση της εξάπλωσης της επιρροής της και απόδειξη της ισλαμικής ηγεσίας του Ιράν.

Από τη μεριά του Ισραήλ, μια Ισλαμική συσπείρωση και ενωτική διάθεση θα σήμαινε τεράστια απειλή για την επιβίωση του όντας περικυκλωμένο από εχθρικά προς αυτό κράτη. Η εμπλοκή του Ιράν στον Λίβανο και η ηθική, πολιτική και υλικοτεχνική υποστήριξή του στα παλαιστινιακά ισλαμικά κινήματα όπως είναι η Χαμάς και η Ισλαμική Τζιχάντ, το κατέστησε άμεσα εμπλεκόμενο στην αραβο-ισραηλινή σύγκρουση. Οι προσπάθειές του, πραγματικές ή υποτιθέμενες, να αγοράσει και να αναπτύξει όπλα μαζικής καταστροφής, μαζί με την τεχνολογία πυραύλων, θεωρήθηκαν σοβαρές προκλήσεις από το Ισραήλ.

Οι διεθνείς αντιδράσεις

Όσον αφορά τις διεθνείς αντιδράσεις, καταρχάς είναι εμφανές ότι οι ΗΠΑ θέλουν να αποφύγουν έναν πόλεμο στη Μέση Ανατολή, διότι θα αναγκαστούν να εμπλακούν ως ο μεγαλύτερος και κυριότερος σύμμαχος του Ισραήλ και η ενεργή εμπλοκή στο πλευρό του Ισραήλ δεν ευθυγραμμίζεται με τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν είπε ξεκάθαρα ότι η Ουάσινγκτον δεν θα συμμετάσχει σε οποιαδήποτε επιχείρηση αντιποίνων στο Ιράν, ωστόσο αν ξεσπάσει ένας πόλεμος και το Ισραήλ δεχτεί κανονική επίθεση, είναι σαφές ότι οι ΗΠΑ αλλά και η Μεγάλη Βρετανία θα συμβάλλουν τα μέγιστα προς όφελος του Ισραήλ. Έτσι, όμως, θα ανοίξει κατά πάσα πιθανότητα ένας φαύλος κύκλος συγκρούσεων, που δεν θα οδηγήσει πουθενά και θα παρασύρει συνάμα τις γειτονικές αραβικές χώρες. Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που αποτελούν ίσως τις δύο πιο ισχυρές χώρες της περιοχής, δεν έχουν τοποθετηθεί μετά την επίθεση του Ιράν, ζητώντας απλώς να υπάρξει αυτοσυγκράτηση. Η Ιορδανία βοήθησε στην αναχαίτιση των drones το Ισραήλ, κάτι που εμφανώς προκάλεσε εντύπωση σε πολλούς αναλυτές.

Την Κίνα από την άλλη, δεν τη συμφέρει οποιαδήποτε κλιμάκωση πόσω μάλλον ένας γενικευμένος πόλεμος, διότι είναι αναγκαίο ένα σταθερό περιβάλλον προκειμένου να ικανοποιήσει τα οικονομικά πρότζεκτ του Belt and RoadInitiative. Το Ιράν και συγκεκριμένα η Ερυθρά Θάλασσα κατέχουν τόση σημασία για το Πεκίνο, που ζήτησε από τη Τεχεράνη να επέμβει στα της Υεμένης προκειμένου οι Χούθιςνα μην χτυπούν κινεζικά πλοία. Η ικανοποίηση του εν λόγω αιτήματος σίγουρα λέει πολλά για την εύθραυστη κατανομή ισχύος σε αυτή τη πλευρά του πολυπολικού κόσμου και τις περίτεχνες διπλωματικές κινήσεις.  Η Μόσχα ούσα απασχολημένη προς το παρόν με το ουκρανικό μέτωπο, έχει κάθε λόγο να προσβλέπει σε κάθε περίπτωση στην παραμονή των δυνάμεών της στη φιλική Συρία του Μπασάρ αλ Άσαντ, κάτι που σημαίνει ότι ένας ανοιχτός πόλεμος όχι μόνο δεν θα βοηθήσει στην διατήρηση αυτού του κεκτημένου, αλλά θα το θέσει και σε κίνδυνο. Τέλος, είναι αναμενόμενο οι δύο χώρες να “βάλουν φρένο” στην ισραηλινή απόπειρα χαρακτηρισμού του IRGC ως τρομοκρατικής οργάνωσης από το Συμβούλιο Ασφαλείας.

Ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν, κατηγόρησε τον Νετανιάχουκαι την “αναθεματισμένη” κυβέρνησή του ως τους μόνους υπεύθυνους για την ένταση που “συνεπήρε τις καρδιές μας” το απόγευμα της 13ης Απριλίου. “Όλοι εκείνοι οι οποίοι σιωπούν τόσους μήνες για την επιθετικότητα του Ισραήλ έσπευσαν να καταδικάσουν την ιρανική απάντηση, αλλά αυτός που θα έπρεπε πρώτος να κατηγορηθεί είναι ο Νετανιάχου”, τόνισε εμφατικά. Στον αντίποδα, στη χώρα μας κυρίως λόγω της επίσημης στάσης της Ελλάδας, αλλά και των περισσότερων δυτικών χωρών και κατ’ επέκταση μεγάλων ξένων ειδησεογραφικών μέσων στο πλευρό του Ισραήλ δεν μεταφέρονται αυτούσιες και γνήσιες πληροφορίες από ιρανικά μέσα ενημέρωσης κι έτσι δεν δίνεται μία πλήρη εικόνα της κατάστασης.

Καταλήγοντας

Ερχόμενοι στα του πολύ πρόσφατου παρελθόντος, θα πρέπει να γίνει μία συνειδητή παραδοχή ότι οι εύκολες γενικεύσεις και οι βαρύγδουπες δηλώσεις που σπεύδουν αρκετοί να κάνουν με την διάθεση πρόβλεψης των επόμενων κινήσεων, κάθε άλλο παρά κοντά στη πραγματικότητα βρίσκονται και ούτε χρήσιμες αποδεικνύονται. Όπως ο νεορεαλιστής StephenWalt εντόπισε προ πολλών δεκαετιών, στη διεθνή πολιτική η πρόσληψη και η αντίληψη για την απειλή από την άλλη πλευρά, θα διαμορφώσει τις πράξεις και τις πρωτοβουλίες των εμπλεκομένων (αναφερόμενος, βέβαια, στη σύναψη συμμαχιών). Χειρουργικά πλήγματα στις βάσεις εκτόξευσης των drones θα μπορούσαν να ακολουθήσουν, ωστόσο η επίθεση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν θα σήμαιναν αναμφισβήτητα πλήρη κλιμάκωση.

Το Τελ Αβίβ, πάντως, φαίνεται να βγαίνει κερδισμένο όσο απομακρύνεται ο δημόσιος διάλογος από τα όσα συμβαίνουν στη Λωρίδα της Γάζας, για τα οποία υπάρχει διεθνής κατακραυγή από πληθώρα χωρών και λαών. Βέβαια, σίγουρα εξασφαλίστηκε έτι μία ακόμη φορά η έμπρακτη και άμεση υποστήριξη των ΗΠΑ, παρότι ο Πρόεδρος Μπάιντενξεκαθάρισε ότι δεν επιθυμεί αντίποινα. Υπό την πίεση της συνεχούς ιρανικής απειλής, ο Νετανιάχου “ζει για να παλέψει ακόμα μία μέρα” καταφέρνοντας να συσπειρώσει εν πολλοίς τον ισραηλινό λαό και στρατό γύρω από την ηγετικό πρόσωπό του και το καθεστώς που τον περιβάλλει. Σε κάθε περίπτωση, το Ιράν απέδειξε τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό ότι προτίθεται και δύναται να απαντά σε προκλήσεις και χτυπήματα, ενώ το Ισραήλ με τη σειρά του απέδειξε ότι μπορεί να αμύνεται αποτελεσματικά με τη βοήθεια των κρατών που το στηρίζουν – εάν λάβουμε ως δεδομένη την πληροφόρηση ότι υπήρξε σχεδόν πλήρως επιτυχής αναχαίτιση. Στον απόηχο του θανάτου του Προέδρου του Ιράν, τα γεγονότα θα πρέπει να αφεθούν να κυλήσουν και όχι να προτρέχει κανείς να προφητεύσει την εξέλιξή τους κι ύστερα σε δεύτερο χρόνο, να γίνεται ερμηνεία και αποτίμηση αυτών. 

Συντάκτης: Σπυριδούλα Γιαννοπούλου

Πηγές:

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.