Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα των τελευταίων τριών δεκαετιών είναι η ταχύτητα των πληροφοριών και των ειδήσεων καθώς και η πληθώρα αυτών των τελευταίων που έχουμε στην διάθεσή μας με το πάτημα ενός κουμπιού είτε από το κινητό τηλέφωνο είτε από τον προσωπικό μας υπολογιστή. Είναι επίσης γνωστό ότι παλαιότερα επειδή η τεχνολογία δεν είχε αναπτυχθεί και εξελιχθεί τόσο, οι άνθρωποι ήταν κάπως αποκομμένοι από την άμεση είδησης.
Χάρη στην ανάπτυξη της τεχνογνωσίας αυτής μπορεί κάποιος να έρθει σε άμεση επαφή και γνώση των ζητημάτων που τον ενδιαφέρουν και τον αφορούν όπως οι διεθνείς εξελίξεις ( πόλεμοι, διακρατικές σχέσεις και συμφωνίες, μεταναστευτικό κ.λ.π.), η πορεία της οικονομίας, τα κοινωνικά ζητήματα κ.α. Αλλά εκτός από τα παραπάνω έχει ο καθένας την δυνατότητα να εξελίξει τις γνώσεις του ή να τις εμπλουτίσει, ακριβώς επειδή υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ηλεκτρονικών συγγραμμάτων και μελετών διασκορπισμένα στον παγκόσμιο ιστό. Και, φυσικά, από την στιγμή που κάποιος έχει καθημερινά τη δυνατότητα να πληροφορηθεί για οτιδήποτε συμβαίνει, διαμορφώνει και μια συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτική στάση απέναντι στα πράγματα που συμβαίνουν γύρω του. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που αυτά για τα οποία ενημερώνεται κάποιος δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια και στην πραγματικότητα; Τι σημαίνει αλήθεια διαμόρφωση της κοινής γνώμης στηριζόμενη στα fake news ;
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Από την στιγμή που η τεχνολογία επιτρέπει στον καθένα να έχει πρόσβαση στην πληροφορία αυτό σημαίνει ότι επιτρέπει στον καθένα να διαμορφώνει την πληροφορία. Και εκτός πολλών αποδεδειγμένων επιστημονικών, ιστορικών και άλλων πηγών υπάρχουν μέσα και πηγές οι οποίες το μόνο που προωθούν είναι ψεύτικα γεγονότα ή διαστρεβλώνουν τα ήδη υπάρχοντα για να εξυπηρετήσουν την δική τους ατζέντα και τα συμφέροντά τους. Τρανταχτή απόδειξη ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας που συνεχίζεται εδώ και τρία χρόνια και η εισβολή του Ισραήλ στην Παλαιστίνη που λαμβάνει χώρα από τον Οκτώβριο του 2023. Σε αυτά τα παραπάνω δύο γεγονότα που είναι εν εξελίξει, υπάρχει μια σημαντική μερίδα του κοινού, οι οποίοι δεν γνωρίζουν ακριβώς τα πραγματικά περιστατικά εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και του Ισραήλ στην Γάζα και πιο πρόσφατα στην Ράφα. Στις δύο περιπτώσεις, με το που ξεκίνησαν και άρχισαν να παίρνουν μεγάλες διαστάσεις υπήρξε μια ομάδα από «Gatekeepers» οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι να φιλτράρουν οποιαδήποτε είδηση και πληροφορία έβγαινε προκειμένου να ελεγχθούν στοιχεία παραπληροφόρησης. Από ένα σημείο και μετά όμως οι ίδιες αυτές ομάδες λειτούργησαν ως φορείς παραπληροφόρησης, στρέφοντας την κοινή γνώμη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Πιο συγκεκριμένα, στις αρχές του ρωσο-ουκρανικού πολέμου κυκλοφορούσε σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η εικόνα παιδιών που εγκατέλειπαν τους οικείους τους ενώ στην πραγματικότητα το συγκεκριμένο περιστατικό ήταν από τον πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με την εισβολή του Ισραήλ στην Γάζα τον Οκτώβριο του 2023. Πάλι οι συγκεκριμένες ομάδες έσπευσαν δίχως προηγούμενο να δημιουργήσουν «στοιχεία» δείχνοντας ως βασικό αίτιο της εισβολής την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. Όλα τα μέσα επί μακρό χρονικό διάστημα έπαιζαν το περιστατικό της επίθεσης της Χαμάς σε ένα φοιτητικό πάρτι και για ακόμα μια φορά στράφηκε για αρχή μεγάλο μέρος του κόσμου εναντίων των Παλαιστινίων και υπέρ του Ισραήλ. Απότοκο όλου αυτού ήταν να νομιμοποιηθεί κυρίως ηθικά ότι το Ισραήλ έχει δικαίωμα στην «νόμιμη άμυνα».
Όλα αυτά βέβαια αφορούν και τον ελληνικό χώρο όπου υπάρχουν αντίστοιχες δομές που ελέγχουν με κάποιον τρόπο την πληροφορία και την είδηση αλλά στο τέλος καταλήγουν να γίνονται και εδώ οι ίδιες εστίες fake news. Πρόκειται βέβαια για τα Ελληνικά Hoaxes. «Ασκείται μιας μορφής, ιδιωτική πάντως, “λογοκρισία” επί του περιεχομένου ειδήσεων ή και έκφρασης (ακόμα και επιστημονικής) γνώμης, η οποία λόγω της εμβέλειας του μέσου κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και της «πιστοποίησης ως ψευδούς» μιας είδησης από ένα «ανεξάρτητο ελεγκτή ειδήσεων», έχει ξεχωριστή βαρύτητα. Το ευρύ κοινό δεν ενημερώνεται πλέον απλώς από διαφορετικούς εκφραστές της αλήθειας, αλλά ενημερώνεται από φορείς που εν μέρει αυτοχαρακτηρίζονται και εν μέρει ετεροχαρακτηρίζονται ως αντικειμενικοί ελεγκτές της αλήθειας της είδησης, κατά τρόπο μάλιστα πειστικότερο συγκριτικά με την κυβερνητική έκφραση άποψης, εφόσον η άσκηση της έκφρασης περί αλήθειας προέρχεται από ένα εξωτερικό τρίτο…» Παρόλα αυτά όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις τα Ελληνικά Hoaxes δεν εξετάζουν αν κάτι είναι ψευδές αλλά και σε αρκετές περιπτώσεις δημιουργούν τα ίδια ψεύτικες ειδήσεις ενώ υπάρχει αρκετά μεγάλη προώθηση των συνωμοσιολογικών θεωριών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το δολοφονικό δυστύχημα στα Τέμπη όπου υπήρξαν αρκετές ψευδείς και παραπλανητικές πληροφορίες όσον αφορά τα πραγματικά αίτια αλλά και τις πολιτικές ευθύνες.
Σίγουρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Instagram, facebook, X κ.α.) είναι ένας χώρος όπου ο καθένας ανενόχλητα μπορεί να παράγει και να διαδώσει μια είδηση αλλά θα πρέπει οι άνθρωποι να διαβάζουν με κριτική σκέψη και να είναι σε θέση να ξεχωρίζουν τα πραγματικά γεγονότα από αυτά που τους παραπλανούν και τους καθιστούν πολιτικά και ηθικά χειραγωγήσιμους.
Συντάκτης: Λυδία Γαβριηλίδου