Η διετής πολεμική σύρραξη ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία έχει μεταβάλει τις ισορροπίες στην ευρωπαϊκή και διεθνή σκακιέρα, με τις ενδείξεις να φανερώνουν πως για το επόμενο χρονικό διάστημα, η κατάσταση θα συνεχίσει να παραμένει αβέβαιη και ο πόλεμο θα εξακολουθήσει να εξελίσσεται δίχως να υπάρξει κάποιο τέλος σύντομα. Φτάνοντας όμως στον πυρήνα της σύγκρουσης, η 24η Φεβρουαρίου 2022 ξημέρωσε για τον Ουκρανικό λαό μια άλλη πραγματικότητα, μια πραγματικότητα που αποδείχθηκε ζοφερή και την οποία κανείς δεν είχε φανταστεί πως θα την ζούσε.

Άνθρωποι που έχουν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα, γονείς  που πολεμούν στη πρώτη γραμμή ή ακόμη που βρίσκονται σε καθεστώς αιχμαλωσίας από τις ρωσικές δυνάμεις, άδειες σχολικές αίθουσες, και αγρότες που αδυνατούν να καλλιεργήσουν τη γη, αποτελούν μερικά δείγματα των συνθηκών που επικρατούν εδώ και δύο χρόνια στο Ουκρανικό κράτος. Έως και τον φετινό Φεβρουάριο, συνολικά 10.000 έχουν χάσει τη ζωή τους, με άλλους 10.000 να έχουν τραυματιστεί πολεμώντας για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Σύμφωνα με δηλώσεις της UNICEF μέχρι και τον Αύγουστο του προηγούμενου έτους, περισσότερα από 1.300 σχολεία είχαν καταστραφεί στη χώρα, ενώ μόνο το ένα τρίτο των παιδιών παρακολουθούσε μαθήματα με φυσική παρουσία στο σχολείο. Περίπου 8.000 άνθρωποι –στρατιώτες και μη- εξακολουθούν να κρατούνται αιχμάλωτοι από τους Ρώσους, με περίπου 3.000 επί το πλείστον στρατιώτες να έχουν κερδίσει την ελευθερία τους ως αποτέλεσμα των ανταλλαγών αιχμαλώτων πολέμου οι οποίες συνεχίζονται έως και σήμερα. Σχεδόν 3,7 εκατομμύρια Ουκρανοί αποτελούν εσωτερικοί μετανάστες, καθώς έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους και έχουν μεταφερθεί σε λιγότερο επικίνδυνες περιοχές της Ουκρανίας σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα, τα Ηνωμένα Έθνη, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ίδια την Ουκρανική κυβέρνηση, ενώ έξι εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους εξαιτίας του πολέμου, έχοντας μεταναστεύσει στο εξωτερικό. Σχεδόν το σύνολο του εργατικού δυναμικού του κράτους αγωνίζεται στο πεδίο της μάχης, με το Κίεβο να σχεδιάζει την επιστράτευση ακόμη 450.000-500.000 εφέδρων, πλήττοντας ακόμη περισσότερο την ήδη αδύναμη οικονομία της Ουκρανίας.

Με μια πρώτη ματιά, οι ρυθμοί ζωής που επικρατούσαν προπολεμικά στην Ουκρανική πρωτεύουσα του Κιέβου –η  οποία παρ ολίγον να πέσει στα χέρια της Μόσχας το πρώτο διάστημα της εισβολής- ήδη από τον Αύγουστο του 2022 έχουν επιστρέψει: Οι δρόμοι είναι γεμάτοι ξανά με αυτοκίνητα, εστιατόρια και χώροι διασκέδασης επαναλειτουργούν, ενώ οι κάτοικοι έχουν επιστρέψει στην καθημερινότητα τους πηγαίνοντας στις δουλείες τους τα πρωινά, και διασκεδάζοντας σε μπαρ τα βράδια. Ωστόσο η παραμονή στο φαίνεσθαι δεν είναι αρκετή για να χαρακτηριστεί επαρκώς η κατάσταση που επικρατεί στην Ουκρανική πρωτεύουσα. Το Κίεβο σίγουρα δεν είναι το κέντρο της ρωσικής βαρβαρότητας, και για αυτόν τον λόγο έχει αποτελέσει καταφύγιο για χιλιάδες Ουκρανούς που έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους σε αναζήτηση ασφάλειας και προστασίας από τις ρωσικές δυνάμεις.

Όμως τα σημάδια του πολέμου εξακολουθούν να υπάρχουν στον χώρο: Δεκάδες κατεστραμμένα κτίρια λόγω βομβαρδισμών, οχυρωμένα ιστορικά μνημεία, μουσεία και κρατικά κτίρια σε περίπτωση επίθεσης, και φυσικά απαγόρευση της κυκλοφορίας μετά τα μεσάνυχτα έως και τις πρώτες πρωινές ώρες, καθώς η πόλη αποτελεί συχνά στόχος των ρωσικών πυραύλων και drones –αν και  η εξελιγμένη αεράμυνα της Ουκρανίας απωθεί πλέον σε σημαντικό βαθμό τα ρωσικά χτυπήματα, με αποτέλεσμα να μην παρατηρούνται στο Κίεβο εκτεταμένες ζημιές σαν εκείνες των πρώτων μηνών.

πόλεμος

Οι κάτοικοι βασανίζονται ακόμα από τραυματικές μνήμες του πρώτου καιρού της εισβολής, ενώ στα πρόσωπα τους παρατηρούνται σημάδια κούρασης, αϋπνίας λόγω των μεταμεσονύχτιων γεγονότων και πάνω από όλα θρήνου. Σε μπαρ και εστιατόρια, οι Ουκρανοί αρχικά μπλέκονται σε χαλαρές συζητήσεις όπως ποια ταινία θα παρακολουθήσουν στο σινεμά ή σε ποια συναυλία θα πάνε, αλλά σύντομα οι συζητήσεις αυτές μετατρέπονται σε προσωπικές ιστορίες για το ποιους αγαπημένους έχουν θάψει, ή που ακριβώς κρύφτηκαν και πως προστατεύτηκαν από το πρόσφατο χτύπημα, ή ακόμη πως έχουν διαμορφώσει το πρόγραμμα τους ώστε να διαχειρίζονται τις άγρυπνες νύχτες και να παραμένουν παραλλήλως παραγωγικοί και λειτουργικοί στις εργασίες τους. «Ο θάνατος έχει μετατραπεί σε ρουτίνα στη ζωή μας», όπως δηλώνει η 29χρονη Aliona Vyshnytska κάτοικος του Κιέβου.

πόλεμος

Λόγω της σχετικής ασφάλειας που επικρατεί στο Κίεβο και της επαναφοράς των ρυθμών ζωής, αρκετοί κάτοικοι έχουν δηλώσει πως αισθάνονται τύψεις και θλίψη δεδομένου πως χιλιάδες Ουκρανοί εκτός Κιέβου βιώνουν καθημερινά τις βαρβαρότητες των Ρώσων κατακτητών. Στο Χάρκοβο –περίπου 300 μιλίων ανατολικώς του Κιέβου- ήδη από το καλοκαίρι του 2022 υφίσταται ένα κλίμα χάους και καταστροφής, σε μια πόλη που κάποτε χαρακτηριζόταν ως το κέντρο πολιτισμού του Ουκρανικού Κράτους.

πόλεμος

Περίπου το 10% των επιχειρήσεων επαναλειτουργούσαν τον Αύγουστο του 2022, εν συγκρίσει με το Κίεβο στο οποίο το 80% των επιχειρήσεων λειτουργούσαν κανονικά. Θα έλεγε κανείς πως το Χάρκοβο σίγουρα βρίσκεται σε υποδεέστερη θέση από την Ουκρανική πρωτεύουσα. «Οι πελάτες μοιράζονται τις ιστορίες τους πως ζούσαν εν καιρώ πολέμου και πως τον βίωσαν για πρώτη φορά. Θα γελάσουμε με κάτι, θα κλάψουμε με κάτι» αναφέρει ο Vladyslav Nazarenko ιδιοκτήτης μπαρ στο Χάρκοβο. «Απλά δουλεύω, πάω σπίτι, τρώω και κοιμάμαι. Αυτό επαναλαμβάνεται κάθε μέρα» προσθέτει ο Maxym Skuba, εθελοντής συσσιτίου σε εστιατόριο του Χάρκοβο. Σχετικά με τους Ουκρανούς που ζουν στο δυτικό μέρος της χώρας; «Δεν ξέρουν τι συμβαίνει εδώ. Δεν ξέρουν τι σημαίνει πόλεμος» υποστηρίζει ο Nazarenko. «Χαίρομαι που έχουν την δυνατότητα να πιούν καφέ ήρεμοι. Αλλά δεν θέλω να ξεχάσουν πως ένας πόλεμος συμβαίνει εδώ. Αν διαθέτουν την δυνατότητα να απολαμβάνουν την ζωή, τότε ας τους αφήσουμε να χαίρονται» συμπληρώνει ο Skuba, περιγράφοντας τα συναισθήματα του βλέποντας ανέμελες φωτογραφίες και δημοσιεύσεις Ουκρανών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Είναι δύσκολο, γιατί πάντα θυμάσαι ότι εκτυλίσσεται ένας πόλεμος και αυτό σε αγχώνει. Ότι και να κάνεις, με όποιον και αν είσαι μαζί, πάντα το θυμάσαι. Πίνω αυτή την μπύρα εδώ, κάποιος πεθαίνει –οι φίλοι μου οι γείτονες μου.» επισημαίνει ο Artem Tsybulnyk κάτοικος του Κιέβου με καταγωγή από το Χάρκοβο.

Φυσικά τα σύννεφα απαισιοδοξίας και εξουθένωσης λόγω του πολέμου, έχουν κατακλύσει τον Ουκρανικό λαό. Σε δημοσκόπηση που διεξήχθη από τον ερευνητικό φορέα Info Sapiens, το 35% των Ουκρανών αισθάνεται χαρούμενο με το 58% να δηλώνει δυστυχισμένο, συγκριτικά με τα δεδομένα του 2022 όπου μόλις το 19% δήλωνε δυστυχισμένο. Μια ακόμη δημοσκόπηση που διεξήχθη αυτή τη φορά από το Ουκρανικό think tank Democratic Initiatives Fund, υπέδειξε πως το 60% των Ουκρανών αισθάνεται αισιόδοξο για το μέλλον. Αλλά για πόσο; «Δύο χρόνια πριν, όταν είπα ότι είμαι Ουκρανή, ο κόσμος με επευφημούσε για το έθνος μου. Σήμερα, σιωπούν και με κοιτάνε σαν να έχω μια ανίατη ασθένεια. Μπορώ να καταλάβω πως με λυπούνται. Δεν ξέρουν τι να πουν» δηλώνει η Veronika Melkozerova κάτοικος Κιέβου, και δημοσιογράφος του Politico. «Οι Ουκρανοί χάνουν την ελπίδα τους, πιθανόν λόγω της μεγάλης διάρκειας του πολέμου, των προβλημάτων σχετικά με τον εφοδιασμό των όπλων, των εντάσεων ανάμεσα στη κυβέρνηση και το στρατό, σκανδάλων διαφθοράς κ.α. Ωστόσο, η πλειοψηφία εξακολουθεί να τάσσεται εναντίον οποιασδήποτε συμφωνίας  προς τις απαιτήσεις του Πούτιν» εξηγεί η Inna Volosevych αναπληρώτρια διευθύντρια του Info Sapiens, η οποία συμπλήρωσε επίσης πως σε Ουκρανούς πρόσφυγες παρατηρούνται ψυχολογικά προβλήματα σχεδόν διπλάσια από ότι στους μόνιμους  κατοίκους της χώρας, καθώς και αισθήματα ενοχών και τύψεων απέναντι σε αυτούς που έμειναν.

Τι συμβαίνει όμως στο νοτιοανατολικό πολεμικό μέτωπο της χώρας μήκους μεγαλύτερο των 600 μιλίων; Σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times, ένας σημαντικός αριθμός κατοίκων αρνείται να εγκαταλείψει τα σπίτια του για μια πληθώρα λόγων: είτε για να φροντίζουν μέλη της οικογένειας με τυχόν κινητικά προβλήματα, είτε επειδή διαθέτουν εκεί κτηνοτροφικές δραστηριότητες, είτε επειδή πολύ απλά αγαπούν τα σπίτια τους. Η πραγματικότητα αυτή εκτυλίσσεται στην ευρύτερη περιοχή της Χερσώνα, η οποία ύστερα της κατάκτησης της από τη Ρωσία και της απελευθέρωσης της στη συνέχεια από τα ουκρανικά στρατεύματα έχει ισοπεδωθεί, με  ανθρώπους να εξακολουθούν να εκκενώνουν την περιοχή εβδομαδιαία έως και σήμερα. Ο σημερινός πληθυσμός της Χερσώνα υπολογίζεται γύρω στους 60.000, ενώ προ πολέμου το ποσοστό μόνιμων κατοίκων ήταν σχεδόν πενταπλάσιο. Η ίδια κατάσταση επικρατεί και στη περιοχή του Ντονέτσκ, αλλά και στα νότια του Χάρκοβο όπου οι κάτοικοι βρίσκονται στο επίκεντρο της ρωσοουκρανικής διένεξης, εξαρτώμενοι από εθελοντές αλλά και από το δικό τους ένστικτο της επιβίωσης.

Τα δεδομένα στις υπό ρωσικό ζυγό περιοχές της Ουκρανίας έχουν ανατραπεί, και η Μόσχα έχει βάλει μπροστά από την πρώτη στιγμή το σχέδιο αναδιαμόρφωσης των κεκτημένων ώστε να επιταχυνθεί η αφομοίωση τους με τη μητέρα-πατρίδα: Σύμφωνα με τα λεγόμενα του David Lewis καθηγητή διεθνών σχέσεων του Πανεπιστημίου του Έξιτερ, ο γραφειοκρατικός τρόπος λειτουργίας των συγκεκριμένων  περιοχών έχει μεταβληθεί από ουκρανικό σε ρωσικό, με αλλαγές να έχουν πραγματοποιηθεί σε ότι αφορά γάμους, πιστοποιητικά θανάτου, άδειες κυκλοφορίας αυτοκινήτων, ασφάλειες υγείας και πληρωμές συντάξεων. Το Ρωσικό κράτος φαίνεται επίσης να ακολουθεί τη μέθοδο της προπαγάνδας στο εκπαιδευτικό σύστημα. Στα σχολεία διδάσκεται η ρωσική γλώσσα και ιστορία, η οποία χαρακτηρίζει το Ουκρανικό Κράτος ως «κράτος διακυβερνώμενο από νεοναζί». «Όλα αυτά τα ψέματα και η προπαγάνδα που λαμβάνεις από το Ρωσικό Κράτος τώρα διδάσκονται στα Ουκρανικά αυτά σχολεία. Οπότε είναι μια σημαντική αλλαγή στην εκπαίδευση για τους νέους. Όμως αποτελεί μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη Ρωσία να επανεκπαιδεύσει τους νέους, να τους αναγκάσει να υιοθετήσουν ρωσικές πολιτικές, πολιτισμικές και κοινωνικές απόψεις με τον καιρό. Και τους έχουμε δει να τα καταφέρνουν και σε άλλες περιοχές όπως στο Ντομπάς και φυσικά στην Κριμαία. Οπότε διαθέτουν μεγάλη εμπειρία σε αυτό» αναλύει ο Lewis.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ρωσικής προπαγάνδας αποτελεί η περίπτωση της Ζαπορίζια στην οποία σύμφωνα με την εφημερίδα The  Guardian, η ρωσική κυβέρνηση σε συνεργασία με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας (FSB) εφαρμόζει τα λεγόμενα «εκπαιδευτικά προγράμματα για νέους». Σύμφωνα με τη νέα αυτή τακτική, στη περιοχή πλέον λειτουργεί ο ρωσικός ηλεκτρονικός φορέας ελέγχου και λογοκρισίας ονόματι «Roskomnadzar», κύρια δουλεία του οποίου αποτελεί ο έλεγχος πλοήγησης στο διαδίκτυο για τους κατοίκους και επακολούθως η απαγόρευση «ανεπιθύμητων» διαδικτυακών ιστότοπων. Παράλληλα στη περιοχή έχουν εγκαθιδρυθεί προπαγανδιστικά μέσα ενημέρωσης συμπεριλαμβανομένων διαδικτυακών ιστότοπων και καναλιών, όπως εκείνο της διαδικτυακής πλατφόρμας vzaporozhye.ru η οποία όπως φέρουν οι πληροφορίες, δημοσιεύει ημερησίως προπαγανδιστικό υλικό σχετικά με την εισβολή.

Πέραν του κλίματος προπαγάνδας που επικρατεί, χαρακτηριστικά αποτελούν και τα περιστατικά εκτοπίσεων και απαγωγών στη περιοχή: Συγκεκριμένα μεταξύ του Ιουλίου 2022 και Μαΐου 2022, σημειώθηκαν απελάσεις κατοίκων με της κατηγορίας της «δυσφήμισης των οργάνων των Ρώσων δυνάμεων». «Τι να κάνουμε με μια γυναίκα με τρία παιδιά, η οποία έχει διαφορετικές απόψεις και δεν βλέπει τη Ρωσία ως πατρίδα της; Πιστεύει πως αυτό που γίνεται δεν είναι σωστό. Πρέπει να την σκοτώσουμε; Προφανώς πρέπει να τους διώξουμε… Δεν θέλουμε να έχουμε το αίμα αθώων ανθρώπων στα χέρια μας, απλά επειδή δεν μας συμπαθούν» είναι τα λόγια του νυν κυβερνήτη –διαμέσου των Ρώσων- της Ζαπορίζια Γιεβγκένι Μπαλίτσκι, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τις εκτοπίσεις χαρακτηρίζοντας τες ως ανθρωπιστικό μέσο. Αντιθέτως όσον αφορά τα περιστατικά απαγωγών, υπολογίζεται ότι από τις απαρχές της ρωσικής κατοχής της Ζαπορίζια έχουν σημειωθεί αρπαγές χιλιάδων Ουκρανών από τις ρωσικές δυνάμεις οι οποίοι θεωρούνται επικίνδυνοι για τη ρωσική πλευρά, με την τύχη αρκετών να εξακολουθεί να αγνοείται αφήνοντας τις οικογένειες τους στο φόβο και την αβεβαιότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα.

«Αναγράφεται στο λεωφορείο: Η Αγία Πετρούπολη και η Μαριούπολη είναι δίδυμες πόλεις. Υπάρχουν παντού σλόγκαν λέγοντας μας πως είμαστε πλέον μέρος της Ρωσίας. Μου άρεσαν τα πράγματα όπως ήταν παλιά. Τώρα ζούμε στο φόβο. Δεν έχουμε ιδέα τι να περιμένουμε» αναφέρει η Μαρία, περιγράφοντας την κατάσταση στη Μαριούπολη. Περίπου το 90% των κατοικιών έχουν καταστραφεί ενώ σχεδόν 350.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη τον Φεβρουάριο του 2022, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη. Η πλέον ρωσική Μαριούπολη έχει ξεκινήσει την ανοικοδόμηση της ήδη από τον περασμένο Μάιο: Καινούρια κτίρια και νέες συνοικίες έχουν εμφανιστεί, υπό τη μέριμνα της Ρωσίας και της Αγίας Πετρούπολης που αποτελεί ο κύριος σπόνσορας στην αναδιαμόρφωση της πόλης. Λεωφορεία επανακυκλοφορούν, σχολεία, νοσοκομεία και μαγαζιά έχουν ανοίξει κανονικά. Φυσικά όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η ρωσική γλώσσα διδάσκεται και στα σχολεία της Μαριούπολης, ενώ οι ρωσικές δυνάμεις αναγκάζουν τους πολίτες να αποκτήσουν ρωσικά διαβατήρια τα οποία συμβάλλουν στην εύρεση εργασίας, ειδικά στον δημόσιο τομέα. «Έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση στην οποία θα έχεις προβλήματα αν διαθέτεις ουκρανικά χαρτιά, θα πρέπει να περιμένεις. Εν αντιθέσει, αν έχεις ρωσικό διαβατήριο τότε τελειώνουν τα προβλήματα σου: Είσαι ένας από εμάς. Τα πράγματα γίνονται ευκολότερα αν δεχτείς ρωσικό διαβατήριο» δηλώνει ο Ιβάν, σύμβουλος στη πόλη.

Οι Ουκρανοί αποτελούν αναμφισβήτητα ένας βασανισμένος λαός, ο οποίος έχει στιγματιστεί για πάντα από τραυματικές μνήμες εξαιτίας της ρωσικής εισβολής. Η συλλογική επιβίωση τους και ο συνεχής αγώνας τους για ελευθερία, αποτελούν τα μοναδικά όπλα τους σε μια κατάσταση η οποία εκ του συνόλου μοιάζει αβέβαιη και δυσοίωνη.

Συντάκτης: Μαρία Ανδρίκου

Πηγές: 

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.