Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται πλέον η πιο συνθέτη/υβριδική ένωση αυτόνομων κρατών στην παγκόσμια ιστορία. Από την πρώτη διεύρυνση της το 1973 έως και την τελευταία του 2007 η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διευρυνθεί σημαντικά ενώ η έκταση των συνόρων της καλύπτει πολύ σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Έχοντας σαν στόχο την επίτευξη του οράματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει σαν στόχο ζωτικής σημασίας τρεις πυλώνες πολιτικής. Ο πρώτος πυλώνας αφορά τη νομισματική ένωση των κρατών μελών της Ε.Ε., ο οποίος έχει ήδη επιτευχθεί με επιτυχία με την δημιουργία της ΟΝΕ. Ο δεύτερος πυλώνας αφορά την διαμόρφωση κοινής εξωτερικής πολιτικής και την δημιουργία μιας πολιτικής ασφάλειας, ώστε να διατηρηθεί και να διασφαλιστεί περαιτέρω η ειρήνη. Ενώ ο τρίτος πυλώνας, αφορά την δικαιοσύνη και την καθιέρωση κοινού ευρωπαϊκού δικαίου.

Αναλύοντας τον δεύτερο πυλώνα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης γεννάται το ερώτημα, κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να θεωρηθεί μια κανονιστική δύναμη (normative power). Ο όρος normative power διατυπώθηκε πρώτη φορά από τον καθηγητή Ian Manners με σκοπό να εξηγήσει την δράση της ΕΕ στην εξωτερική πολιτική της. Επιπλέον, ο Manners προσπάθησε να προσδιορίσει το ρόλο που κατέχει Ευρωπαϊκή Ένωση στο περίπλοκο και άναρχο διεθνές περιβάλλον και να εξηγήσει τη θέση της ένωσης στο παγκόσμιο σύστημα.

Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μία αμφισβήτηση στο ρόλο που έχει ευρωπαϊκή ένωση, τόσο στο εσωτερικό της όσο σε σχέση με το διεθνές σύστημα. Ο όρος ευρωσκεπτικισμός όπως έχει χαρακτηριστεί από τους αναλυτές έχει δημιουργήσει ανησυχίες, ή έρχεται σε αντίθεση με την περαιτέρω επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μέσω του όρου κανονιστική δύναμη μπορούμε να κατανοήσουμε πως η Ε.Ε. έχει την δυναμική να ασκεί επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η επιρροή πηγάζει, από την ικανότητα της ένωσης να διαμορφώνει κοινούς κανόνες, κοινές πολιτικές γραμμές, και νομοθεσίες. Το πιο σημαντικό ωστόσο, είναι το πρότυπο αξιών που βασίζεται στους δημοκρατικούς θεσμούς, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον κοινωνικό πλουραλισμό και την αναπτυξιακή βοήθεια. Επομένως, γίνεται γρήγορα αντιληπτό, πως το μοντέλο της ένωσης κρατών της Ευρώπης και το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αποτελεί πρότυπο συνεργασίας κρατών προς τα τρίτα κράτη εκτός Ε.Ε..

Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιεί ποικίλους τρόπους άσκησης επιρροής, με τα κύρια μέσα να αποτελούνται από την διπλωματία, την συνεργασία της Ένωσης με διεθνής οργανισμούς, την αναπτυξιακή βοήθεια, την εμπορική πολιτική και πιο ουσιαστικά, μέσω της διεύρυνσή της.

Αρχικά, η Ε.Ε. μέσω της διπλωματίας, προσπαθεί να προωθήσει και να υποστηρίξει την διεθνή συνεργασία, με κύριο όπλο την προώθηση μιας διπλωματικής ατζέντας αξιών. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων που ταλανίζουν το παγκόσμιο περιβάλλον, όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η διαχείριση του μεταναστευτικού και προσφυγικού προβλήματος αλλά και η προάσπιση της ειρήνης στις εμπόλεμες περιοχές του κόσμου.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί και ο ζωτικός ρόλος που κατέχει η Γαλλία ως βασικό και σημαίνον κράτος-μέλος, στην διπλωματική ατζέντα της Ένωσης.  Αποτελώντας έναν από τους σημαντικότερους, αν όχι ο σημαντικότερος πυλώνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Γαλλία κατέχει εξέχουσα θέση στην διεθνή σκηνή. Κατέχοντας αυτή την σημαντική θέση και σε συνδυασμό με το ότι η Γαλλία είναι η πιο ισχυρή στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη έχοντας και πυρηνικές στρατιωτικές δυνατότητες, οφείλει να στέλνει ισχυρό μήνυμα καθολικά και σύμφωνα, τόσο με βάση τα εθνικά της αλλά και τόσο με τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Δεν πρέπει να παραλειφθεί πως η Γαλλία αποτελεί και μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την επιρροή της ως παγκόσμια δύναμη στο διεθνές σύστημα.

Ένας ακόμα τρόπος άσκησης επιρροής είναι και η αναπτυξιακή βοήθεια. Τα τελευταία χρόνια, και ειδικότερα μετά την πανδημία covid-19, τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και την κρίση στην Μέση Ανατολή, η επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια 9 (ΕΑΒ)  της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραμένει σημαντική πηγή χρηματοδότησης για τις φτωχότερες χώρες και συνεχίζει να διαδραματίζει καίριο ρόλο στην υλοποίηση της Ατζέντας 2030. Σύμφωνα με την στατιστική έκθεση που παρουσίασε το Συμβούλιο το 2021, η ΕΑΒ της Ε.Ε. αποτελεί τον μεγαλύτερο πάροχο επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας παγκοσμίως, επιβεβαιώνοντας την ηγεμονική θέση της Ένωσης όσο αφορά την παγκόσμια ατζέντα για την βιώσιμη ανάπτυξη.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση

Ωστόσο, ο πιο ουσιαστικός τρόπος επιρροής της Ε.Ε. είναι οι ενταξιακές ρυθμίσεις της και η προσπάθεια διεύρυνσή της. Ήδη από τις τελευταίες διευρύνσεις του 2004 και του 2007 αλλά και με τις ανάγκες που δημιουργήθηκαν μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ενταξιακές ρυθμίσεις εξελίσσονται δυναμικά και προσαρμόζονται στις εκάστοτε ανάγκες που δημιουργούνται. Μέσω των διευρύνσεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί τις αξίες της, τα δημοκρατικά της στοιχεία και το πνεύμα μίας ενωμένης Ευρώπης, μακριά από το αιματηρό παρελθόν της εξαιτίας των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Επιπλέον, προάγει και ένα αίσθημα αξιοπιστίας και δυναμικής προς τα υποψήφια κράτη-μέλη. Επομένως, τα κράτη που επιθυμούν την ένταξη τους οφείλουν να ακολουθήσουν τους κανόνες των ενταξιακών διαπραγματεύσεων και τους ευρωπαϊκούς κανόνες.

Τα τελευταία χρόνια, στο εσωτερικό πολλών κρατών-μελών της Ένωσης έχουν δημιουργηθεί πολλές αμφιβολίες σχετικά με την διαδικασία διεύρυνσης της ένωσης και το κατά πόσο η Ε.Ε. μπορεί να ασκήσει σημαντική επιρροή στο διεθνές σύστημα.

Κύρια ανησυχία είναι η απώλεια της εθνικής κυριαρχίας καθώς πολλοί επικριτές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι ότι αφαιρούν από τα εθνικά κράτη το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής των πολιτικών αποφάσεων τους. Θεωρούν πως η κοινή και κυρίως ομόφωνη λήψη αποφάσεων μπορεί να καθυστερήσει αρκετά μία απόφαση, ειδικά όταν αυτή η απόφαση αφορά μείζον ή έκτακτο θέμα, όπως η ενεργειακή κρίση που ξέσπασε εξαιτίας του πολέμου της Ρωσίας  έναντι της Ουκρανίας. Συνολικά, η ανησυχία για την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας αντικατοπτρίζει μια σύγκρουση ανάμεσα στην επιθυμία για λήψη κοινών πολιτικών αποφάσεων και την επιθυμία για την διατήρηση των εθνικών συμφερόντων.

Τέλος, εκτός από την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, ένα ακόμα κύριο συστατικό των αμφισβητήσεων των ευρωσκεπτιστών είναι και οι αδυναμίες που έχουν παρατηρηθεί στην διαδικασία των κρατών-μελών που είναι υπό καθεστώς υποψήφιων προς ένταξη. Αδυναμίες που αμφισβητούν και την κανονιστική ισχύς της Ένωσης. Κύρια αδυναμία των ενταξιακών διαδικασιών είναι η αδυναμία επιβολής κυρώσεων σε ένα κράτος όσο βρίσκεται στην διαδικασία ένταξης, λόγω της αποδυνάμωσης της αιρεσιμότητας, που οδηγεί στην απόκλιση από τις ευρωπαϊκές αξίες.

Ενώ είναι σημαντικό να υπάρξει κατανόηση για τους προβληματισμούς και ανησυχίες που απορρέουν από διάφορες εθνικές ή πολιτικές/ιδεολογικές αφετηρίες, η Ε.Ε. οφείλει να συνεχίζει να σχεδιάζει και να φέρνει εις πέρας το ιδρυτικό όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης καθώς και τις σχέσεις θετικής επιρροής προς τρίτες χώρες. Εξίσου σημαντικό με τον παραπάνω στόχο, η Ε.Ε. οφείλει να συνεχίσει τις προσπάθειες περαιτέρω διεύρυνσης της με στόχο μια ενωμένη και ειρηνική Ευρώπη, μια Ευρώπη της ανάπτυξης, των δημοκρατικών αξιών και του κράτος δικαίου, απαντώντας στέρεα και αποφασιστικά στις ανησυχίες της ολοένα αυξανόμενης ρωσικής επιθετικότητας προς άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Συντάκτης: Δημήτρης Ρίζος

Πηγές:

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.