Πώς οι έμφυλες σχέσεις μπορούν να επηρεάσουν την μετανάστευση; Είναι τελικά γυναικεία υπόθεση ο ευγονισμός ενός έθνους και πώς αυτός πολιτικοποιείται;
Κατεξοχήν η μετανάστευση αποτελούσε ένα φαινόμενο ανδρικής όψεως, κυρίως εξαιτίας της φύσης της, είτε επρόκειτο για εύρεση εργασίας ή ανάγκη οικονομικής μεγέθυνσης. Ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζει τη νέα μετανάστευση είναι η πολλαπλότητα και η ανομοιογένεια των μεταναστευτικών ομάδων. Οι μεταναστευτικές ομάδες που συνιστούν την νέα μετανάστευση έχουν -έντονα- έμφυλο χαρακτήρα. Παρατηρώντας τα μεταναστευτικά ρεύματα ανά τις χώρες αναδεικνύονται οι διαφορές με βάση το φύλο. Από χώρες όπως το Μπαγκλαντές, το Αφγανιστάν και την Αίγυπτο, οι περισσότεροι μετανάστες είναι άντρες ενώ από τις Φιλιππίνες και την Σρι Λάνκα την πλειονότητα αποτελούν γυναίκες. Βέβαια αυτό σχετίζεται άμεσα και με το πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο της χώρας από την οποία προέρχονται. Για παράδειγμα, από την Συρία το μεγαλύτερο ποσοστό μεταναστών είναι οικογένειες, για τον απλούστατο λόγο του ότι οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να μετακινούνται ασυνόδευτες, αλλά μόνο υπό την συνοδεία των συζύγων τους ή ακόμα και των αρσενικών ανήλικων παιδιών τους. Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι Σύριες μετανάστριες μπορούσαν να δηλωθούν ακόμη και αν συνοδεύονταν από ένα αγοράκι 5 χρονών, σε περίπτωση απουσίας ενήλικων ανδρών. Αντίθετα, από την Ουκρανία κατά την διάρκεια του εξελισσόμενου ρωσοουκρανικού πολέμου υπήρξε μία καθαρά γυναικεία μετανάστευση καθώς όλα τα αρσενικά μέλη της κοινωνίας 16 ετών και άνω υποχρεούνταν να συμμετάσχουν στον πόλεμο και δεν επιτρεπόταν να εγκαταλείψουν την χώρα τους. Εάν δεν λάβουμε υπόψιν ωστόσο το ευρύτερο κοινωνικό πλέγμα των χωρών, γίνεται αντιληπτό ότι με την διεύρυνση της αγοράς εργασίας και την πλέον εκτεταμένη πρόσβαση της γυναίκας στον εργασιακό χώρο επετράπη στην μετανάστευση να εκθηλυνθεί.
Αυτή η θηλυκοποίηση της μετανάστευσης υποδηλώνει περισσότερο την ποιοτική παρά την ποσοτική διαφορά της σημερινής μετανάστευσης των γυναικών σε σχέση με εκείνη του παρελθόντος. Η καθαρά μεταναστευτική φύση των γυναικών ως σύζυγοι ή μητέρες, κοινωνικά απομονωμένες και πιθανόν αναλφάβητες, αντικαταστάθηκε από την αυτόνομη και ανεξάρτητη μετοίκησή τους. Τις τελευταίες δεκαετίες δημιουργήθηκαν πιο ευνοϊκοί όροι για την διευκόλυνση της γυναικείας μετανάστευσης και κατ’ επέκταση την ενίσχυση του ρόλου τους μέσα στην οικογένεια αλλά και στην ευρύτερη κοινωνία. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, το ποσοστό των γυναικών στο μεταναστευτικό πληθυσμό έχει αυξηθεί κατά τη μεταπολεμική περίοδο σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι γυναίκες σήμερα αποτελούν σχεδόν το ήμισυ του συνολικού μεταναστευτικού πληθυσμού διεθνώς, σύμφωνα με την Έκθεση του Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τον Παγκόσμιο Πληθυσμό (UNFPA). Αυτή η θετική εξελικτική πορεία μετανάστευσης και γυναικείου ρόλου επιτρέπει την σύνδεση φύλο με το έθνος κράτος, το οποίο με τη σειρά του σχετίζεται με την μετανάστευση.
Η εθνική ταυτότητα κατασκευάζεται. Το κράτος μέσα από ρυθμίσεις της εσωτερικής του δικαιοδοσίας αστυνομεύει και καθορίζει τα όρια μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού και με αυτόν τον τρόπο επιβάλλει ιδεολογικά προσδιορισμένες πολιτικές και νομοθεσίες για τον έλεγχο των γεννήσεων, τον γάμο, τη μετανάστευση, την κοινωνική πρόνοια. «Δεχόμαστε δυτικούς Εβραίους, όχι Άραβες», υπό αυτό το πρίσμα δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ καθώς η δύση θεωρούταν ανώτερη και οποιαδήποτε άλλη μεταναστευτική ροή θα «λέρωνε» το έθνος. Μένοντας στο ίδιο μήκος κύματος, η σημερινή Αυστραλία είναι δημιούργημα της μετοίκισης Άγγλων φυλακισμένων έτσι ώστε να μεταφερθούν οι ιδέες του δυτικού διαφωτισμού. Αποκλείονταν οι Ασιάτες μετανάστες αφού θεωρούνταν πως δεν βρίσκονταν στο ίδιο πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο με την δύση. Οι πρακτικές μέσω των οποίων το κράτος σχεδιάζει και ανασχεδιάζει τα όρια μεταξύ μελών και μη μελών της κοινότητας είναι επίσης έμφυλες. Η Σλοβενία το 1991 απαγόρευσε τις εκτρώσεις καθώς με αυτές οι γυναίκες θα μπορούσαν να σκότωναν μελλοντικούς υπερασπιστές του έθνους. Αντίστοιχα στην Σιγκαπούρη ο ιδρυτής του κράτους, Λι Κουάν Γιου, επέβαλλε στις υψηλά μορφωμένες γυναίκες να γεννούν, ενώ πλήρωνε τις φτωχότερες και αμόρφωτες γυναίκες για να προβούν σε στείρωση ώστε να μην δημιουργήσουν ανίκανους απογόνους. Το πιο ακραίο βέβαια παράδειγμα ελέγχου του πληθυσμού εισήχθη από την Κίνα το 1975-2015 με την πολιτική του ενός παιδιού, σύμφωνα με την οποία κάθε οικογένεια επιτρεπόταν να αποκτήσει έως 1 παιδί ενώ η πολιτική αυτή τροποποιήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 δίνοντας την επιλογή στους γονείς να αποκτούν και δεύτερο παιδί σε περίπτωση που το πρώτο έβγαινε κορίτσι.
Η εικόνα του έθνους ως «μαμά πατρίδα» υποδεικνύει ότι τα γυναικεία σώματα αναπαράγουν τόσο βιολογικά όσο και κοινωνικά το έθνος-κράτος και αποτελούν πολιτισμικά βαρόμετρα. Η μητρότητά συνεπώς δεν είναι τόσο προσωπική επιλογή, όσο εθνικό καθήκον. Το γυναικείο σώμα επομένως, υπόκεινται πολλές φορές σε έλεγχο με γνώμονα το συμφέρον της αναπαραγωγής των εθνικών κοινοτήτων με αποτέλεσμα ο ευγονισμός ενός έθνους να αποτελεί πολιτική απόφαση. Ένα ακόμη παράδοξο έρχεται από την επιρροή της μετανάστευσης. Γυναίκες μετανάστριες μπορεί να αποτελούν κίνδυνο για την ανάπτυξη της εθνικής ταυτότητας των παιδιών τους. Διατελώντας ρόλο «θεματοφύλακα», οι γυναίκες κοινωνικά είναι εκείνες οι οποίες ανατρέφουν τα παιδιά, περνούν τις αξίες και τις παραδόσεις στην επόμενη γενιά πολιτών και διαφυλάττουν την εθνική ταυτότητα.
Είναι λοιπόν γυναικεία υπόθεση η συνέχιση του έθνους; Μονοδιάστατη απάντηση δεν μπορεί να υπάρξει. Τα στοιχεία της κουλτούρας, του πολιτισμού, της ιστορίας αλλά και της πολιτικής φύσης των κρατών μπορούν να αποτελέσουν καθοριστικά βαρόμετρα στην διαφοροποίηση της απάντησης. Ωστόσο είναι γενικά αποδεκτό πως με την χειραφέτηση της γυναίκας και την ενίσχυση της θέσης τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι περιορίζουν -ευτυχώς για εμένα- τη απόλυτη ταύτιση της γυναικείας φύσης με την μητρότητα και την απόκτηση βελτιωμένων απογόνων για το έθνος.
Συντάκτης: Ελένη Μπαμπαράκου