Οι Συμβάσεις της Γενεύης αποτελούν συνθήκες που διασφαλίζουν την ανθρωπιστική διαχείριση κρίσεων με βάση το διεθνές δίκαιο. Η Τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης (1949) ήταν αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945) και επέκτεινε τους όρους των προηγούμενων συνθηκών (1864, 1906, 1929). Η Τέταρτη Σύμβαση διατυπώνει τα πρωταρχικά δικαιώματα των αιχμαλώτων -πολιτών και στρατιωτών- σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης, τι ορίζονται ως προστασίες για τους τραυματίες κι εν γένει θεμελιώδεις προστασίες εντός ή γύρω της πολεμικής ζώνης. Οι Συμβάσεις του 1949 υπογράφηκαν συνολικά ή με ενδοιασμούς από 194 κράτη. Η ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη είναι μια κατάσταση πολέμου, που παρά τις αυθόρμητες ενέργειες που διενεργούνται κι από τις δύο πλευρές, γίνεται τεκμαρτό ότι χρειάζεται να τηρούνται κάποιοι κανόνες συγκεντρωμένοι στις Συμβάσεις της Γενεύης (1949) ώστε να διασφαλίζεται η δικαιότερη έκβασή της. Τόσο από την πλευρά του Ισραήλ όσο και από την πλευρά της Παλαιστίνης (Χαμάς) σημειώθηκαν εγκλήματα πολέμου.
Αρχικά, παραβιάστηκε το Άρθρο 17 (ΑΣΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ) για την απαγόρευση της αναγκαστικής μετακίνησης πολιτών από τους ισραηλινούς. Ο Πρόεδρος της Αιγύπτου, Αλ Σίσι, κατηγόρησε τους ισραηλινούς για αναγκαστική μετακίνηση των Παλαιστινίων. Συγκεκριμένα, δήλωσε: “Η ιδέα να αναγκαστούν οι κάτοικοι της Γάζας να μετακινηθούν προς την Αίγυπτο θα οδηγήσει σε παρόμοια μετακίνηση των Παλαιστινίων από τη Δυτική Όχθη”, κατεχόμενο έδαφος από το Ισραήλ. Επιπλέον, καταστρατηγήθηκε το Άρθρο 14 (ΑΣΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ) που ορίζει την προστασία αντικειμένων αναγκαίων για την επιβίωση του αστικού πληθυσμού. Στη Γάζα σημειώθηκαν περιστατικά όπου οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν καθώς υπήρχε αποστέρηση νερού, τροφίμων και καυσίμων. “Υπάρχει έλλειψη βασικών προμηθειών. Η τροφή και το νερό τελειώνουν, οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν όλο και πιο απελπιστικές συνθήκες” τόνισε ο εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Προγράμματος Σίτισης Αμπίρ Ετέφα. Αυτό το γεγονός συνδέεται και με το Άρθρο 4 (ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ), όπου περιγράφονται οι θεμελιώδεις εγγυήσεις διότι ο αποκλεισμός από τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης παρουσιάζεται ως “συλλογική τιμωρία” των αμάχων και είναι αποδείξιμο από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Εν συνεχεία, αθετήθηκε το Άρθρο 7 (ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ, ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑΥΑΓΟΙ) σχετικά με την προστασία και τη περίθαλψη καθώς αποστερήθηκε η παροχή ιατροφαρμακευτικού υλικού από τους ισραηλινούς προς τους παλαιστινίους. Επίσης, παραβιάστηκε το Άρθρο 15 (ΑΣΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ) για την προστασία του αστικού πληθυσμού και από τις δύο πλευρές αφού οι τρομοκράτες της Χαμάς αφαίρεσαν τη ζωή από αμάχους κι οι ισραηλινοί συγκεκριμένα μέσα σε 18 ημέρες σκότωσαν 2.360 παιδιά και 5.364 τραυματίστηκαν -σύμφωνα με τη UNICEF και την υπηρεσία του ΟΗΕ-, πράξεις που συνδέονται με το Άρθρο 77 για την προστασία των παιδιών. Συνακόλουθα, αθετήθηκε το Άρθρο 16 (ΑΣΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ) για την προστασία πολιτιστικών αντικειμένων και χώρων λατρείας διότι παράδειγμα αποτελεί η έκρηξη που έγινε ως επίθεση στην ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Πορφυρίου στην πόλη της Γάζας από τους ισραηλινούς. Ακόμη, καταπατήθηκε το Άρθρο 9 (ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ) για την προστασία ιατρικού και θρησκευτικού προσωπικού αφού τουλάχιστον 101 υγειονομικοί σκοτώθηκαν από ισραηλινούς και το Άρθρο 11 (ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ, ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑΥΑΓΟΙ) για την προστασία των ιατρικών (υγειονομικών) μονάδων και μεταφορικών μέσων, συσχετίζοντάς το με την έκρηξη από τους ισραηλινούς στο αραβικό νοσοκομείο Αλ-Αλχί στη Γάζα. Τέλος, δεν τηρήθηκαν οι συμφωνημένες αρχές που απαρτίζουν το Άρθρο 4 (ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ), το Άρθρο 75 για τις εν γένει θεμελιώδεις εγγυήσεις, το Άρθρο 76 παρ.1 για την προστασία των γυναικών και το Άρθρο 4 (ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ), καθώς οι ένοπλοι της Χαμάς κράτησαν ομήρους (πάνω από 200) αστικό πληθυσμό χωρίς να θεωρούνται ύποπτοι για τον οποιονδήποτε λόγο και κατηγορήθηκαν για την προσβολή της αξιοπρέπειας του ατόμου, την ταπεινωτική και μειωτική μεταχείριση και το βιασμό.
Όλα τα προαναφερθέντα αποτελούν, προς το παρόν, τα εγκλήματα πολέμου που σημειώθηκαν από τη Χαμάς και τους ισραηλινούς. Εγκλήματα τα οποία είναι άγνωστο αν θα “βγουν στο φως” της δικαιοσύνης μετά την τελική λήξη των εχθροπραξιών και ποιος τελικά θα κατηγορηθεί και γιατί, ωστόσο είναι βέβαιο ότι παρακωλύουν τις δίκαιες ενέργειες σε περιόδους που υπερτερεί το δίκαιο του ισχυρότερου.
Εν γένει σε καταστάσεις πολεμικών συγκρούσεων είναι αναγκαίο να διευκρινιστούν ορισμένοι βασικοί όροι όπως: τι είναι γενοκτονία, τι είναι εθνοκάθαρση και τι ορίζεται ως νόμιμη αυτοάμυνα. Αρχικά, η αναγνώριση του όρου “γενοκτονία” (γένος + κτείνω) θα έρθει το 1948 με την υιοθέτηση της πρωτοβουλίας των Ηνωμένων Εθνών, μέσω της Σύμβασης Γενοκτονίας. Το άρθρο ΙΙ της Σύμβασης ορίζει ως γενοκτονία κάθε πράξη “που διαπράττεται με σκοπό την καταστροφή, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας ως τέτοιας”. Συγκεκριμένα, ως τέτοιες πράξεις θεωρούνται: Η δολοφονία μελών της ομάδας, η πρόκληση σοβαρών σωματικών ή διανοητικών βλαβών σε μέλη της ομάδας, η αυθαίρετη επιβολή στην ομάδα συνθηκών διαβίωσης που αποσκοπούν φυσική εξόντωσή της, τα μέτρα για την πρόληψη των γεννήσεων εντός της ομάδας, η δια της βίας μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα. Τα τρία βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την γενοκτονία είναι : το υλικό στοιχείο, το στοιχείο της προθέσεως και η έννοια της ομάδας.
Επιπλέον, ως “εθνοκάθαρση” (έθνος + καθαίρω) ορίστηκε από την Επιτροπή του ΟΗΕ το 1993 η προσπάθεια δημιουργίας εθνικά ομοιογενών γεωγραφικών περιοχών μέσω βίαιου εκτοπισμού πληθυσμών που ανήκουν σε ιδιαίτερες εθνικές ομάδες. “As ethnic cleansing has not been recognized as an independent crime under international law, there is no precise definition of this concept or the exact acts to be qualified as ethnic cleansing”. “The Commission of Experts also stated that the coercive practices used to remove the civilian population can include: murder, torture, arbitrary arrest and detention, extrajudicial executions, rape and sexual assaults, severe physical injury to civilians, confinement of civilian population in ghetto areas, forcible removal, displacement and deportation of civilian population, deliberate military attacks or threats of attacks on civilians and civilian areas, use of civilians as human shields, destruction of property, robbery of personal property, attacks on hospitals, medical personnel, and locations with the Red Cross/Red Crescent emblem, among others”.
Συνεχίζοντας με άλλον όρο, σύμφωνα με το άρθρο 22 του Ποινικού Κώδικα, ως “νόμιμη αυτοάμυνα” ορίζεται η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας. Ο Ποινικός Κώδικας ορίζει πως “δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας”. Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους. Το αναγκαίο μέτρο της άμυνας κρίνεται από το βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και από τις λοιπές περιστάσεις. Εν κατακλείδι, αποτελεί γενικό τόπο ότι η αυτοάμυνα θα χρησιμοποιηθεί σε καταστάσεις όπου ο αμυνόμενος δεν θα είναι σε θέση να συλλογίζεται το νομικό πλαίσιο των πράξεων του, κι εν τέλει για την ετυμηγορία του δικαίου ή του αδίκου σημασία έχει η ύπαρξη αποδείξεων.
Με αφορμή τον πόλεμο Ισραήλ-Παλαιστίνης, είναι αναγκαία η διευκρίνιση των εγκλημάτων πολέμου αλλά και των όρων που περιβάλλουν εν γένει τις βίαιες συγκρούσεις. Η ειρήνη και η κοινωνική ευταξία αποτελούσε, αποτελεί και θα αποτελεί προϋπόθεση επιβίωσης της ανθρώπινης κοινωνίας αλλά και αναγκαιότητα για να μην επιβιώνουμε απλώς, αλλά και να ζούμε.
“Επιβίωση” και “Ζωή”¨: όροι σημασιολογικά αυτονόητοι, αλλά πρακτικά στερούνται γενικής αποδοχής.
Συντάκτης: Ελένη Τζέλιου