Χρονολογούνται σχεδόν 42 χρόνια από τότε που η ανθρωπότητα ήρθε αντιμέτωπη με ορισμένους πρωτοφανείς και σπάνιους τύπους πνευμονίας και καρκίνου, προκαλώντας παγκόσμιο συναγερμό στην ιατρική κοινότητα και ανατρέποντας μια για πάντα τα ισχύοντα -μέχρι τότε- δεδομένα, όσον αφορά την ελεύθερη σεξουαλική ζωή και την προφύλαξη. Το AIDS δηλαδή, Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοανεπάρκειας (Acquired Immune Deficiency Syndrome), αποτελεί άμεσα συνδεδεμένο με τον Ιό της Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (Human Immunodeficiency Virus). Ο ιός του HIV, κατατάσσεται στην κατηγορία των ρετροϊών, οι οποίοι διαθέτουν RNA και μέσω της διαδικασίας της αντίστροφης μεταγραφάσης, μετατρέπονται από RNA σε DNA, με τελικό στάδιο την ενσωμάτωση τους στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Από την στιγμή της μόλυνσης και έπειτα, αποστολή του HIV αποτελεί η προσβολή και τελικά εξόντωση των λευκών αιμοσφαιρίων του οργανισμού (CD4+λεμφοκύτταρα ή CD4+Tκύτταρα), καθιστώντας το ανθρώπινο σώμα ανίκανο ώστε να καταπολεμήσει ένα πλήθος λοιμώξεων, παθήσεων και καρκινογενέσεων που πιθανώς να αναπτυχθούν στο μέλλον.

Όσον αφορά την προέλευση του Ιού, σύμφωνα με επιστημονική έρευνα η οποία διεξήχθη το 1999, το HIV παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τον Ιό της Ανοσοανεπάρκειας των Πιθήκων (SIV), ενώ στη συνέχεια απεδείχθη πως ο HIV αποτελεί σχεδόν πανομοιότυπος με ένα συγκεκριμένο τύπο SIV, ο οποίος προσβάλλει τους χιμπατζήδες και ονομάζεται SIVcpz. Από τα προαναφερθέντα, γίνεται φανερό πως οι απαρχές του HIV χρονολογούνται πίσω στο 1920 με το SIVcpz να μεταδίδεται για πρώτη φορά σε κυνηγούς οι οποίοι ήρθαν σε επαφή με μολυσμένους χιμπατζήδες στην Αφρικανική Ήπειρο οδηγώντας στην μετατροπή του SIV σε HIV στους ανθρώπους, με τελικό αποτέλεσμα το ξέσπασμα επιδημίας HIV στην πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό Κινσάσα. Ο ιός επανεμφανίζεται τη δεκαετία του 1960 στην περιοχή της Καραϊβικής και συγκεκριμένα στο νησί της Αϊτής, ύστερα της επιστροφής ντόπιων καθηγητών από το κράτος του Κονγκό. Η δεκαετία του 1970, αποκάλυψε πως ο ιός μεταφέρθηκε από την Καραϊβική στη Νέα Υόρκη και αργότερα την ίδια δεκαετία στο Σαν Φρανσίσκο.

Τα παραπάνω δεδομένα οδηγούν στην άφιξη της νέας δεκαετίας του 1980 και στην κομβική χρονιά ξετύλιξης της δράσης του ιού: Στις 5 Ιουνίου 1981 το Κέντρο Πρόληψης Λοιμώξεων των Ηνωμένων Πολιτειών (CDC), κυκλοφορεί δημοσίευμα του στο οποίο αναφέρει περιπτώσεις εμφάνισης σπανίων λοιμώξεων στους πνεύμονες πέντε ομοφυλόφιλων ανδρών, με τους δύο εξ αυτών να έχουν ήδη απεβιώσει και με τους υπολοίπους να φεύγουν από τη ζωή λίγο διάστημα αργότερα. Την ίδια ημέρα, παρατηρήθηκαν επίσης περιπτώσεις εμφάνισης ενός σπάνιου και κακοήθη τύπου καρκίνου του Σαρκώματος Kaposi (KS) -ο οποίος αποτελούσε μέχρι τότε καλοήθης μορφή καρκίνου με συχνότητα εμφάνισης κυρίως σε μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες- σε άνδρες της ομοφυλοφιλικής κοινότητας της Νέας Υόρκη και της Καλιφόρνια. Μέχρι και το τέλος του έτους, η νόσος του AIDS χαρακτηρίζεται για πρώτη φορά λανθασμένα ως «Ανοσοανεπάρκεια των Γκέι» (GRID), ενώ περιπτώσεις μόλυνσης αρχίζουν να παρατηρούνται και σε χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών.

Το 1982 η ασθένεια αποκτά την επίσημη ονομασία της δηλαδή AIDS, με τον Καναδά να καταγράφει τα πρώτα κρούσματα τον Μάρτιο. Την ίδια χρονιά, γίνεται φανερό πως η νόσος του AIDS μεταδίδεται μέσω της σεξουαλικής επαφής και προκαλείται από τον HIV, ενώ περιπτώσεις μόλυνσης αρχίζουν να εμφανίζονται και σε αποδέκτες μεταγγίσεων αίματος. Το επόμενο έτος, ανακαλύπτεται πως και οι γυναίκες μπορούν να προσβληθούν μέσω της ετερόφυλης σεξουαλικής επαφής. Στις 2 Οκτωβρίου 1985, ο διάσημος χολιγουντιανός ηθοποιός Ρόκ Χάντσον φεύγει από τη ζωή κατόπιν δήλωσης του 4 μηνών νωρίτερα πως έχει AIDS, προκαλώντας «σεισμό» στο μέχρι τότε συντηρητικό Χόλυγουντ και αποτελώντας το πρώτο διάσημο θύμα της νόσου, με τη δήλωση αυτή να προκαλεί τον τριπλασιασμό δημοσιεύσεων ιστοριών από ασθενών με AIDS. Τον Αύγουστο, ένα 13χρονο Αμερικανό αγόρι ονόματι Ράιαν Ουάιτ αποκτά εθνική αναγνωσιμότητα ύστερα των δηλώσεων του περί αυξανόμενης ανάγκης για εκπαίδευση γύρω από το θέμα του AIDS. Η ιστορία του Ουάιτ ως αιμορροφιλικού ασθενή με AIDS, προκάλεσε το ενδιαφέρον της αμερικανικής κοινότητας ύστερα της απαγόρευσης του να επιστρέψει στο σχολείο από την τοπική κοινότητα της Ιντιάνα και των επακόλουθων νομικών διαδικασιών του ίδιου και των γονέων του για το δικαίωμα επιστροφής του στο σχολικό χώρο. Το ίδιο έτος, διεξάγεται και η πρώτη Διεθνής Διάσκεψη του AIDS στην πολιτεία Τζόρτζια των Ηνωμένων Πολιτειών.

Το 1986 φέρνει την αποκάλυψη πως ο HIV μπορεί να μεταδοθεί από τη μητέρα στο νεογνό μέσω του μητρικού γάλακτος, ενώ το 1987 κυκλοφορεί το πρώτο αντιρετροϊκό φάρμακο AZT. Ενώ, το 1990 γίνεται γνωστό πως περίπου 8 με 10 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν με τον HIV, με τον κόκκινο φιόγκο ως διεθνή σύμβολο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για το AIDS να καθιερώνεται το 1991. Στις 24 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, σοκ στην παγκόσμια μουσική σκηνή προκαλεί ο θάνατος από AIDS ενός ακόμα διάσημου προσώπου, του τραγουδιστή του βρετανικού μουσικού συγκροτήματος των Queen Φρέντι Μέρκιουρι, ύστερα της δήλωσης του στον βρετανικό τύπο μια ημέρα νωρίτερα πως είναι θετικός στον HIV. Το 1996, υπολογιζόταν πως περίπου 23 εκατομμύρια άνθρωποι συμβίωναν παγκοσμίως με τον HIV και το AIDS, με το φάρμακο γνωστό ως 3TC να ξεκινά την παραγωγή του προκαλώντας μείωση κατά 60 με 80% της θνησιμότητας των ασθενών με AIDS. Τα στατιστικά του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας το 1999, υπέδειξαν πως το AIDS αποτελούσε την τέταρτη θανατηφόρα ασθένεια παγκοσμίως και την νούμερο ένα στην Αφρική, με περίπου 33 εκατομμύρια άνθρωποι να νοσούν από τον HIV. Στα ίδια στατιστικά υπολογιζόταν επίσης πως από τις απαρχές της κρίσης του AIDS, συνολικά 14 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως είχαν φύγει από τη ζωή.

Η δεκαετία του 2000, αναδεικνύει τον ΟΗΕ ως τον σημαντικότερο διεθνή δρώντα στόχευσης στην καταπολέμηση της νόσου καθώς και άλλων ασθενειών, μέσω των Στόχων Ανάπτυξης της Χιλιετίας (Millennium Development Goals), αλλά και μέσω του Κοινού Προγράμματος του για το HIV/AIDS (UNAIDS), το οποίο από το 2000 και έπειτα αγωνίζεται ώστε να καταστήσει τις ήδη υπάρχουσες θεραπείες διαθέσιμες και στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

AIDS

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφέρουμε και ορισμένες  χρήσιμες πληροφορίες για τον HIV. Αρχικά, ο ασθενής που ζει με τον HIV ονομάζεται «HIV οροθετικός». Τα κύρια συμπτώματα του HIV, αποτελούν ο πυρετός, η απώλεια βάρους, η ύπαρξη πληγών στο στόμα και στον οισοφάγο, η μυαλγία, οι ναυτίες και οι εμετοί. Ο πιο διαδεδομένος τρόπος διάγνωσης του HIV ύστερα από την παρουσίαση των συμπτωμάτων, αποτελούν οι αιματολογικές εξετάσεις. Η μετάδοση του HIV, γίνεται κυρίως με την σεξουαλική επαφή κατά την οποία τα υγρά του σώματος (σπέρμα και προσπερματικά υγρά, κολπικά ή πρωκτικά υγρά) έρθουν σε επαφή με τη κυκλοφορία του αίματος του άλλου ατόμου. Παράλληλα, η μετάδοση μπορεί να πραγματοποιηθεί και από την νοσούσα μητέρα στο νεογνό μέσω του μητρικού γάλακτος, αλλά και από την είσοδο προσβεβλημένου αίματος στον οργανισμό ενός άλλου ανθρώπου. Τρόποι μετάδοσης του ιού, μπορούν να χαρακτηριστούν επίσης η κοινή χρήση συριγγών για τη χορήγηση ναρκωτικών ουσιών, η χρήση μη επαγγελματικών συριγγών για  τατουάζ και τρύπημα αυτιών, οι μεταγγίσεις με μολυσμένο αίμα, αλλά και οι διαδικασίες του τοκετού και του θηλασμού.

Ένας σημαντικός παράγοντας που οφείλει να τονιστεί, αποτελεί εκείνος των τρόπων μη μετάδοσης του ιού. Ο HIV ΔΕΝ μπορεί να μεταδοθεί με μια σειρά αγγιγμάτων όπως το φιλί, η αγκαλιά, το μασάζ, ή η χειραψία. Επιπλέον δεν μπορεί να μεταδοθεί από το σάλιο, τα δάκρυα, και τους τρόπους απέκκρισης του ανθρωπίνου οργανισμού όπως τον ιδρώτα, τα κόπρανα και τα ούρα. Η συνύπαρξη με έναν οροθετικό ασθενή καθώς και η χρήση κοινής τουαλέτας ή ντους, συγκαταλέγονται επίσης στους τρόπους μη μετάδοσης του HIV. Οι τρόποι αποφυγής της μόλυνσης, αποτελούν φυσικά η σωστή χρήση του προφυλακτικού σε οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής επαφής, ή μη κοινή χρήση συριγγών, αλλά και η χρήση αποστειρωμένων συριγγών για τατουάζ και τρύπημα αυτιών ή οποιουδήποτε άλλου μέρους του σώματος.

Τα φάρμακα τα οποία λαμβάνουν οι οροθετικοί ασθενείς, ονομάζονται αντιρετροϊκά. Τα αντιρετροϊκά φάρμακα λειτουργούν στην διακοπή της περαιτέρω εξάπλωσης του AIDS και αποδυνάμωσης του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενή. Μελέτες έχουν αποδείξει πως ασθενείς οι οποίοι λαμβάνουν τακτικά τα αντιρετροϊκά φάρμακα, μπορούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή δίχως όμως να θεραπευτούν πλήρως, καθώς δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα διαθέσιμη θεραπεία πλήρης ίασης. Συμπληρωματικά η έγκαιρη αντιρετροϊκή θεραπεία ενός ανθρώπου με HIV, μειώνει σημαντικά τις πιθανότητες ανάπτυξης AIDS στο μέλλον, ενώ οι πιθανότητες μετάδοσης του ιού στον ερωτικό σύντροφο του εκάστοτε ασθενή, μειώνονται  στο ελάχιστο εφόσον ο δεύτερος λαμβάνει την αντιρετροϊκή θεραπεία.

Σχετικά με το κοινωνικό στίγμα, το HIV και κατά επέκταση η νόσος του AIDS, «καραδοκούν στην πόρτα» οποιουδήποτε ατόμου, ανεξαρτήτως του σεξουαλικού του προσανατολισμού. Παρόλο της ύπαρξης αυτού του πλέον κοινού γνωρίσματος, το κοινωνικό στίγμα συνεχίζει να βασανίζει και να ταλαιπωρεί τα μέλη της LGBTQ+ κοινότητας. Όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, το AIDS αποτελούσε για χρόνια ένα θέμα ταμπού στην συντηρητική κοινωνία της εποχής, προσβάλλοντας και «σκοτώνοντας σιωπηλά» χιλιάδες ανθρώπους. Έως και το 1984, υπολογίζεται πως περισσότερα από 3.500 άτομα έχασαν τη ζωή τους και σχεδόν 8.000 άνθρωποι υπήρξαν ασθενείς με AIDS. Λόγω της ύπαρξης του ιού, η ομοφοβία στις Η.Π.Α -αλλά και παγκοσμίως- εκτινάχθηκε στα ύψη με τους ασθενείς να καθίστανται συνεχώς αντικείμενα στοχοποιήσης και ακραίου ρατσισμού από τη στιγμή που γινόταν γνωστό πως έπασχαν από την «πανούκλα των γκέι» -όπως το χαρακτήριζαν τότε-, με την γκέι κοινότητα των Η.Π.Α να αντιμετωπίζει πολλαπλά φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού. Αρκετά μέσα ενημέρωσης αγνοούσαν και παραμέριζαν το θέμα, με την εφημερίδα New York Times να αφιερώνει έναν αρκετά μικρό χώρο στο θέμα της πλέον επιδημίας του AIDS στο πρωτοσέλιδο της την 25η Μαΐου του 1983.

AIDS

Φυσικά η πολιτική ηγεσία αντιμετώπιζε την επιδημία του AIDS με χλευασμό. Κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου τον Οκτώβριο του 1982 όπως φέρουν οι πληροφορίες, το κοινό ξέσπασε σε γέλια όταν ο Συντηρητικός δημοσιογράφος Λέστερ Κινσόλβινγκ δήλωσε πως η νόσος είναι κοινώς γνωστή ως η πανούκλα των γκέι, κατά τη διάρκεια υποβολής ερώτησης στον εκπρόσωπο τύπου της τότε Προεδρίας του Ρόναλντ Ρίγκαν Λάρι Σπίκς, σχετικά με το ποια ήταν η αντίδραση του Αμερικανού Προέδρου στο θέμα του AIDS. Όσον αφορά την αντίδραση και την άποψη του Αμερικανού Προέδρου, έπρεπε να περάσουν σχεδόν τέσσερα ολόκληρα χρόνια από το 1981 ώστε εκείνος να αναφερθεί στην ανάγκη ευαισθητοποίησης για το AIDS. Αποτελούσε δεδομένο πως ο Ρίγκαν είχε κατηγορηθεί από ομάδες υποστήριξης ασθενών με AIDS πως αδιαφορούσε και απέφευγε το θέμα, και όταν ερωτήθη κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου τον Σεπτέμβριο του 1985 σχετικά με το αν θα υποστηρίξει «ένα μεγάλο κυβερνητικό πρόγραμμα έρευνας κατά του AIDS όπως και ο ομοϊδεάτης του  Ρίτσαρντ Νίξον είχε ανακοινώσει το 1971 για την καταπολέμηση του καρκίνου», ο Συντηρητικός Πρόεδρος αποκρίθηκε χαρακτηρίζοντας το AIDS ως «κορυφαία προτεραιότητα» για την κυβέρνηση. Εν τέλει και ύστερα από μεγάλη κοινωνική πίεση, χρειάστηκαν άλλα δύο χρόνια ώστε η αμερικανική κοινωνία να ξεκινήσει στα τέλη του 1987 να ενημερώνει και να ευαισθητοποιεί γύρω από το AIDS μέσω προγραμμάτων όπως ο Μήνας Ενημέρωσης για το AIDS (AIDS Awareness Month) και Η Αμερική Απαντάει στο AIDS (America Responds to AIDS). Μέχρι και το συγκεκριμένο έτος, ο αριθμός νοσούντων με HIV στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε αγγίξει τους 47.000.

 Όπως στις Η.Π.Α και τον υπόλοιπο κόσμο, το κλίμα ομοφοβίας και κοινωνικού ρατσισμού εξακολουθούσε να δρα και στην Ελλάδα, με τα πρώτα περιστατικά νόσησης και θανάτου να καταγράφονται επίσης το 1981. Τις τραγικές και θανατηφόρες επιπτώσεις του AIDS, ανέδειξε στην ελληνική κοινωνία ο θάνατος του διεθνούς φήμης Έλληνα σχεδιαστή μόδας Βασίλη Κουρκουμέλη (γνωστού ως Μπίλι Μπό) τον Ιούνιο του 1987 σε ηλικία μόλις 33 ετών, με τον ελληνικό τύπο να επικεντρώνεται μανιωδώς στην προσωπική ζωή του, αγνοώντας την σοβαρότητα της κατάστασης του.

Η καταπολέμηση του AIDS σε παγκόσμιο επίπεδο όπως προαναφέρθηκε παραπάνω, αποτελεί έργο του Κοινού Προγράμματος για την Καταπολέμηση του  HIV/AIDS (UNAIDS) με έτος ίδρυσης το 1994. Από το 1996 -έτος έναρξης των δραστηριοτήτων- το UNAIDS αγωνίζεται για την εξάλειψη της νόσου στον ανεπτυγμένο αλλά κυρίως και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Γεωγραφικές περιοχές δραστηριοποίησης του UNAIDS αποτελούν η Νοτιοανατολική και Δυτικοκεντρική Αφρική, η Ασία και ο Ειρηνικός, η Ανατολική Ευρώπη και η Κεντρική Ασία, η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική, η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική, η Δυτικοκεντρική Ευρώπη και Βόρεια Αμερική, ενώ συνεργάζεται και με τα γραφεία διασύνδεσης της Αφρικανικής Ένωσης και της Νέας Υόρκης.

Σύμφωνα με στοιχεία του UNAIDS, 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν με τον ιό, 39 εκατομμύρια ζούσαν με τον HIV, ενώ 630.000 άτομα έφυγαν από τη ζωή από ασθένειες σχετιζόμενες με το AIDS το 2022. Αποτελεί πιθανό σενάριο η εύρεση θεραπείας και μεγιστοποίησης της πρόληψης, εξέλιξη που μπορεί να οδηγήσει στην εξάλειψη του AIDS έως και το 2030 σύμφωνα με ανακοίνωση των Ηνωμένων Εθνών τον φετινό Ιούλιο. «Έχουμε μια λύση αν ακολουθήσουμε την ηγεσία χωρών που έχουν διαμορφώσει ισχυρή πολιτική δέσμευση να θέσουν σε προτεραιότητα τους ανθρώπους και να επενδύσουν σε προγράμματα με βάση στοιχεία για την πρόληψη και θεραπεία του HIV» όπως τόνισε το UNAIDS σε έκθεση του την 13η Ιουλίου.

Τον 21ο αιώνα, η νόσος του AIDS εξακολουθεί να μολύνει κατοίκους των ανεπτυγμένων κρατών, ωστόσο η πρόσβαση σε φάρμακα και διαθέσιμες επιλογές θεραπείας αποτελεί δυνατή στην πλειονότητα των ασθενών οι οποίοι μπορούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή. Στον αντίποδα, το HIV μαστίζει σε μεγάλο βαθμό τις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου οι οποίες καταγράφουν ετησίως ανησυχητικά νούμερα μολύνσεων, εξαιτίας της περιορισμένης διαθεσιμότητας σε φάρμακα, μεθόδους προφύλαξης και σχετικής ενημέρωσης. Το κοινωνικό στίγμα που περιβάλλει τα άτομα και τις ομάδες υψηλού κινδύνου αν και έχει ξεπεραστεί στο μεγαλύτερο μέρος του συνεχίζει να υφίσταται, δυσχεραίνοντας τις προσπάθειες ευαισθητοποίησης και υποστήριξης των νοσούντων. Για τον ακριβές αυτό λόγο έχει χαρακτηριστεί ήδη από το 1988 η σημερινή ημέρα ως Παγκόσμια Ημέρα Κατά του AIDS (World AIDS Day), καθιστώντας την 1η Δεκεμβρίου ημέρα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, και μνήμης απέναντι στον φονικό ιό και τις συνέπειες του.

Συντάκτης: Μαρία Ανδρίκου

Πηγές:

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.