Λαμβάνοντας υπόψη τη θεωρία του μεταϋλισμού, όπως και κάθε άλλη θεωρία στην πολιτική επιστήμη, γίνεται αντιληπτό ότι οι λόγοι ανάπτυξης και εδραίωσής της στην καθημερινότητα των πολιτών ανάγονται σε μια μακρόχρονη διαδικασία. Πρώτα από όλα, ο μεταϋλισμός αποτελεί την “απέναντι μεριά της γέφυρας” της κουλτούρας των πολιτών (Civic Culture), αποτέλεσμα μελέτης των Gabriel Almond και Sidney Verba το 1963. Η προαναφερθείσα μελέτη δέχθηκε, εκτός από επιδοκιμασία, πλήθος κριτικών, προσανατολισμένων κυρίως στην αδυναμία επικράτησης μιας καθολικής πολιτικής κουλτούρας σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Εκεί ακριβώς ήταν που βρήκε γόνιμο έδαφος και αναπτύχθηκε η μη υλιστική θεώρηση του κόσμου, ο μεταϋλισμός.
Ο μεταϋλισμός είναι ακριβώς το όνομά του. Όπως έλεγε και ο Αριστοτέλης να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στα συνθετικά της εκάστοτε λέξης, καθώς αυτά είναι που της δίνουν το ολικό της νόημα, έτσι και σε αυτή την περίπτωση επιβεβαιώνεται. Γίνεται, λοιπόν, αναφορά για μια θεώρηση μετά τον υλισμό, για μια θεώρηση, δηλαδή, μετά την ικανοποίηση των βασικών αναγκών. Μετά την κατανόηση του ετυμολογικού πλαισίου, χρήζουν αναφοράς τα γενεσιουργά αίτιά της. Όσοι ήταν επικριτές της μελέτης για την κουλτούρα των πολιτών, για την κουλτούρα που εξισορροπούσε την υποτακτική και την τοπικιστική κουλτούρα με εντονότερα τα χαρακτηριστικά της συμμετοχικής, διαφωνούσαν με τον αμετάβλητο και σταθερό χαρακτήρα της ανεξαρτήτως συνθηκών, αφού αναφερόταν στα πλαίσια της ανθρώπινης ύπαρξης, μιας συνεχώς μεταβαλλόμενης φύσης.
Τότε ήταν που άρχισαν να εμφανίζονται κινήματα και δράσεις που αποπροσανατολίζονταν από το καθεστημένο και επιζητούσαν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και προστασία του περιβάλλοντος. Οι προηγούμενες κινήσεις στη σημερινή εποχή αποτελούν τίποτα λιγότερο από καθιερωμένες, μιας και οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να επιζητούν το κάτι παραπάνω και να στρέφονται σε ιδεολογίες που κάποτε μάλλον θεωρούνταν “πολυτέλεια”. Γίνεται τεκμαρτό ότι ο μεταϋλισμός θα μπορούσε να αναπτυχθεί μόνο σε συνθήκες όπου οι άνθρωποι έχουν πρώτα ικανοποιήσει τις βασικές τους ανάγκες, τις ανάγκες για επιβίωση και ύστερα να υπάρχει ο χρόνος, το μορφωτικό υπόβαθρο και οι πόροι για να αρχίσουν να προβληματίζονται και να ανησυχούν για τη βελτίωση της καθημερινότητάς τους και του πλανήτη εν γένει. Για παράδειγμα, άνθρωποι που μεγάλωσαν κατά τη διάρκεια της κατοχής και απόκτησαν το λεγόμενο από πολλούς “κατοχικό σύνδρομο”, αποτελεί φυσικό φαινόμενο ακόμα και σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους να στρέφονται στην ικανοποίηση και μόνο των αναγκαίων αγαθών για την επιβίωσή τους, προτεραιοποιώντας την ύλη που τους στερήθηκε προηγούμενως.
Η πλειονότητα της σημερινής γενιάς όμως είναι διαφορετική. Το 1970, εισήχθη ο όρος μεταϋλισμός από τον αμερικανό κοινωνικό επιστήμονα Ronald Inglehart. Όρος που όπως αποδεικνύεται από το χρονολογικό του υπόβαθρο ανάγεται μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις αλλαγές που προξένησε στον ιδεολογικό άξονα των ανθρώπων. Οι ευνοϊκές συνθήκες, λοιπόν, είναι απαραίτητες και ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη μεταϋλιστικών ιδεών, ιδεών που απομακρύνονται από την ΑΝΑΓΚΗ και στρέφονται στο ΟΝΕΙΡΟ για ένα καλύτερο αύριο. Τέτοιες ανάγκες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, η θέληση για οικονομική ευελιξία, για ύπαρξη τροφής και νερού και φυσικά ειρηνικές συνθήκες διαβίωσης. Τέτοια όνειρα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, η προστασία του περιβάλλοντος, η διαφύλαξη φυσικών πόρων και η προάσπιση ιδεολογιών με ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
Οι ευνοϊκές συνθήκες είναι αυτές που επέτρεψαν να γεννηθεί αυτή η σειρά ιδεολογιών με κέντρο αναφοράς την αρμονική συμβίωση ανθρώπου-φύσης. Μιας σχέσης που είναι αλληλένδετη αλλά όχι αλληλοεξαρτώμενη. Παράγοντες όπως η μόρφωση, το οικονομικό υπόβαθρο και οι ιστορικές συνθήκες είναι ικανοί για να διαμορφώσουν κινητήριες ιδέες και στόχους για τη ζωή του εκάστοτε ατόμου.
Μετά την αναγκαία ιστορική αναδρομή για την κατανόηση του πλαισίου ανάπτυξης της θεωρίας του μεταϋλισμού και επιστρέφοντας στο παρόν, σχηματίζεται το προφίλ της νέας γενιάς. Η γενιά με ανησυχίες και προβληματισμούς, που έχει γνώση των ιστορικών δεδομένων αλλά κυρίως δρα με τις καταστάσεις του σήμερα. Η σημερινη νέα γενιά, όπως και πολλά άλλα άτομα ανεξαρτήτως ηλικίας ή άλλου προσδιοριστικού χαρακτηριστικού, έχει ελπίδες και οράματα για τη δημιουργία ενός κόσμου όπου η αναγκαιότητα θα αντικατασταθεί με την επιθυμία και θα μπορέσει να επιτευχθεί μια ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα.
Παρ’ όλα αυτά, δεν θα πρέπει να παρερμηνεύεται το γεγονός πως σε εποχές και καταστάσεις επικράτησης μεταϋλιστικών θεωριών δεν υπήρχαν και παρωχημένες ιδεολογίες. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να υπάρξει πλήρης ομοιομορφία μεταξύ των ανθρώπων σε οποιοδήποτε τομέα, πόσο μάλλον όσον αφορά στο ιδεολογικό τους υπόβαθρο. Φυσικά, η ανάπτυξη και τελικά η εδραίωση αξιών που άπτονται της βελτίωσης των ανθρώπινης ζωής επηρέασαν και επηρεάζουν την πολιτική ατζέντα αλλά και τα πολιτικά κόμματα που επικρατούν. Η διαφοροποίηση στις προτεραιότητες των ατόμων μεταφράζεται σε “αλλαγή πλεύσης” και για τα πολιτικά κόμματα, ώστε να βρουν υποστηρικτές και να αντιπροσωπεύσουν ισχύοντα κοινωνικά οράματα. Ενώ παλαιότερα λοιπόν, κύριο μέλημα της ηγεσίας αποτελούσε η επιβίωση, ο ιμπεριαλισμός, σε πολλές περιπτώσεις, και η ένδειξη ισχύος έναντι άλλων κρατών, καταλήγουμε σε έναν μεταϋλιστικό κόσμο που διδάχθηκε από την ιστορία και στρέφεται στην πρόοδο με όποιο πρόσημο και με όποια έκβαση του όρου.
Συντάκτης: Ελένη Τζέλιου
Πηγές:
-
Rod Hague, Martin Harrop, John McCormick (2020). ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ