Η Διεθνής Ημέρα Δημοκρατίας εορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Σεπτεμβρίου, έπειτα από πρωτοβουλία της Διακοινοβουλευτικής Ένωσης (IPU) ήδη από το 1997, ενώ από το 2007 υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Συγκεκριμένα, στις 8 Νοεμβρίου του 2007, η Γενική Συνέλευση ανακήρυξε τη 15η Σεπτεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα της Δημοκρατίας, καλώντας τα κράτη-μέλη, το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών και άλλους περιφερειακούς, διακυβερνητικούς και μη-κυβερνητικούς οργανισμούς να εορτάσουν την Ημέρα. Στην χώρα μας, η Διεθνής Ημέρα Δημοκρατίας εορτάζεται από το 2008. Ο εορτασμός στοχεύει στην ανάδειξη των αξιών που αντιπροσωπεύει η Δημοκρατία, καθώς επίσης δίνει την ευκαιρία για μια επισκόπηση της κατάστασης της Δημοκρατίας στον κόσμο. Με αφορμή λοιπόν, την ημέρα αυτή, είναι σημαντικό να αναφερθούμε στην δημοκρατία του σήμερα καθώς και στους βασικούς πυλώνες της, όπως έχουν διαμορφωθεί.
Με το πέρασμα των αιώνων και των χρόνων η έννοια της δημοκρατίας συνδέθηκε με σημαντικά γεγονότα της ιστορίας, όπως ήταν ο Διαφωτισμός που τόνιζε την αμφισβήτηση απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας και η Γαλλική Επανάσταση με αιτήματα την ισότητα, την ελευθερία και την αδελφοσύνη. Κατά τα τέλη του 20ου αλλά κυρίως του 21ου αιώνα, μετά τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους που σημάδεψαν ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά την ανθρωπότητα αμφισβητήθηκε έντονα η έννοια της δημοκρατίας και εν τοις πράγμασι, σαν έκφραση αυτής της αμφισβήτησης ήρθε η κυριαρχία των Μέσων Ενημέρωσης, ο εναγκαλισμός των πολιτικών δυνάμεων με τις κυρίαρχες οικονομικές ελίτ και η απάθεια των πολιτών για το πολιτικό γίγνεσθαι. Αυτή την μορφή πολιτικής λειτουργίας του δυτικού κόσμου ονόμασε ο Colin Crouch μεταδημοκρατία. Ο ίδιος εκκινεί την θεωρία του αναφερόμενος στην έννοια «της δημοκρατικής στιγμής», όπου οι συνθήκες βρισκόταν πιο κοντά στο ιδεώδες της μαζικής συμμετοχικής δημοκρατίας, όπου καταστάσεις όπως η μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 και η εμφάνιση των ολοκληρωτικών καθεστώτων, τους οδήγησαν να απαιτήσουν μια αλλαγή στην πολιτική, προκειμένου να αντιμετωπιστούν πιο αποτελεσματικά παρόμοιες καταστάσεις. Η μεταδημοκρατία κατά τον Crouch ξεκίνησε από την στιγμή που η δημοκρατία έπαψε να θεωρείται ως το θεμέλιο των ευνομούμενων κοινωνιών και έδωσε την θέση της στην φιλελεύθερη δημοκρατία. Πιο συγκεκριμένα μετά την πτώση των ολοκληρωτικών καθεστώτων και την αποτυχημένη εφαρμογή καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» η φιλελεύθερη δημοκρατία θεωρήθηκε ως η καλύτερη δυνατή εκδοχή των σημερινών κοινωνιών και οδήγησε ιστορικούς όπως ο Φουκουγιάμα να μιλήσουν για το τέλος της ιστορίας και κατ’ επέκταση το τέλος των διεκδικήσεων, των επαναστάσεων και την απουσία κάποιου άλλου πολιτικού παραδείγματος.
«……είναι δυνατό στους ίδιους να φροντίζουν συνάμα και για τις ιδιωτικές και για τις δημόσιες υποθέσεις και ενώ ο καθένας μας καταγίνεται με διαφορετική απασχόληση να γνωρίζει τα πράγματα αρκετά καλά. Γιατί μόνοι (εμείς) θεωρούμε αυτόν που δε συμμετέχει σ΄ αυτά όχι φιλήσυχο, αλλά άχρηστο». Σε αυτές τις γραμμές αποδίδει ο Περικλής την έννοια και τον ρόλο του ενεργού πολίτη εντός της “πόλης” του. Αυτό που για τον Περικλή είχε τεράστια σημασία, ήταν ότι οι πολίτες της Αθήνας όφειλαν να ασχολούνται ενεργά τόσο με τις ιδιωτικές τους υποθέσεις όσο και με τις δημόσιες. Ειδάλλως θεωρούνταν ένα μη χρήσιμο μέλος της πόλης. Κάτι αντίστοιχο, συναντάμε και στον ορισμό του πολίτη από τον Αριστοτέλη στα Πολιτικά. Ξεκινώντας από την γέννηση της Πόλις που προϋπήρχε των ανθρώπων, ο φιλόσοφος αναφέρει πως ο πολίτης είναι κατά φύσιν πολιτικόν ζώον και δεν μπορεί να λειτουργήσει έξω από την κοινωνία του όπως ακριβώς εάν το χέρι χωριστεί από το υπόλοιπο σώμα. «Διότι, αν ο καθένας, όταν χωριστεί από το σύνολο, δεν είναι αυτάρκης, θα είναι στην ίδια κατάσταση, όπως όλα τα μέρη προς το σύνολο. Όποιος δεν είναι ικανός να συμμετέχει σε μια κοινότητα ή δεν του χρειάζεται επειδή είναι αυτάρκης, σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί μέρος της πόλης και κατά συνέπεια είναι ή άγριο ζώο ή θεός.»
Πως όμως έφτασε αυτού του είδους η Δημοκρατία να παρουσιάζεται σήμερα στην χειρότερη μορφή της; Ή μήπως δεν την βιώσαμε ποτέ ορθά; Εστίες πραγματικής δημοκρατίας είχαμε και μετά την αθηναϊκή δημοκρατία οι οποίες όμως εμφανίστηκαν αδύνατες να αναλάβουν «να σηκώσουν το βάρος των καιρών». Το μόνο που κατόρθωσαν όμως να αφήσουν σαν παρακαταθήκη στο σήμερα ήταν μονάχα ένα «κέλυφος» δημοκρατίας, διαδικασίες που δεν αποτελούν ουσιαστική πολιτική συμμετοχή, όπως είναι το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι και η ύπαρξη νόμων που θεωρητικά εξασφαλίζουν την ισονομία. Η πραγματική όμως δημοκρατία πρέπει να στοχεύει στην αυτονομία και την ελευθερία, είτε ατομικά είτε κοινωνικά. Το γεγονός ότι μια φορά στα τέσσερα χρόνια εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους στην διακυβέρνηση δεν τους καθιστά συμμέτοχους στην διακυβέρνηση αλλά και ούτε ενεργούς στα κοινά. Ολοένα και περισσότερο παρατηρείται απομάκρυνση από το πολιτικό γίγνεσθαι καθώς οι άνθρωποι τρέχουν να «προλάβουν» τις φανταστικές και τις πραγματικές ανάγκες τους. Παράλληλα υπάρχει η απομυθοποίηση του πολιτικού, η αίσθηση, η πεποίθηση ότι τα πράγματα εξελίσσονται νομοτελειακά και κανένας δεν μπορεί να τα αλλάξει ούτε πολιτικός, ούτε πολίτης. Αυτό οδηγεί σε μια κατάσταση απαθούς αποδοχής που όμως αφήνει την κοινωνία ξεκλείδωτη, επιθετική και μισαλλόδοξη. Ταυτόχρονα όμως αυτή η απάθεια δίνει χώρο στην επιβολή εκ μέρους του κράτους του μονοπωλίου της άσκησης της «νόμιμης βίας» (οικονομική αλλά και κοινωνική μέσω της καταστολής και πολιτικής).
Επιστρέψαμε λοιπόν, στο Κράτος και την Βία του πλατωνικού μύθου. Διανύουμε την εποχή της δημοκρατικής δεσποτείας κατά την οποία ενυπάρχει η πλήρης υποταγή απέναντι στην κυρίαρχη εξουσία και το ακόμα χειρότερο, που διαπίστωσε ο Alexis de Tocquelle, ήταν η μη αποδοχή αυτής της κατάστασης. Παρατηρούμε μονίμως – για αρκετά μεγάλο διάστημα-, κατ´ επίφασιν ελευθερίες, οι οποίες δεν εφάπτονται ούτε πολιτικά ούτε κοινωνικά, τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, ενώ παράλληλα έχουμε τις προσπάθειες του κράτους να πείσει ότι το να αδικείς είναι μέρος της φύσης και ως εκ τούτου μπορεί να σου στερήσει βασικά σου δικαιώματα. Από την άλλη, αν δεν συμμορφωθείς ή δεν πειθαρχήσεις με αυτά που σου επιβάλλει -για το καλό σου πάντα-, η επόμενη κίνηση είναι η καταστολή με όποιον τρόπο. Γιατί, ας μην υπάρχουν αυταπάτες, σε πραγματικές δημοκρατίες και πολιτείες υπάρχουν ελεύθεροι και ευνομούμενοι πολίτες και όχι πειθαρχημένος δήμος.
Η μεταδημοκρατία σήμερα εμφανίζεται και ως προς το πολιτικό σύστημα. Πλέον, δεν υφίσταται παραγωγή πολιτικής μέσω των εκπροσώπων μας, δεν υφίστανται πολιτικές προτάσεις, αλλά αντίθετα υπάρχουν επικοινωνιακά κέντρα τα οποία θα φροντίζουν ώστε να παρουσιάζεται η εικόνα των πολιτικών παρά το έργο τους με έναν περίτεχνο τρόπο. Τέλος, δεν υπάρχει πλέον επαφή κυβερνώντων και κυβερνωμένων όπως υπήρχε στη αρχαιότητα. Οι πολιτικοί παράγοντες δείχνουν να μην αντιλαμβάνονται σε τι κατάσταση έχουν βρεθεί οι κοινωνίες τους συνεχίζοντας να παριστάνουν ότι, οτιδήποτε έχουν κάνει είναι καλώς καμωμένο. Σε αυτό το σημείο καλό είναι να διατυπωθεί και η άποψη ότι απέναντι σε όλα αυτά δεν υπάρχουν αντιστάσεις. Είναι βέβαια εύλογο από την μία διότι, όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση οικονομικής επιβίωσης δεν υπάρχει η πολυτέλεια να είσαι κοινωνικά ενεργός αλλά ούτε και πολιτικά. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να μην επιθυμεί κάποιος να αντισταθεί, διότι αυτό απαιτεί χρόνο, θυσία του «εγώ» και επιστροφή στο «εμείς». Πρέπει κάποια στιγμή να σταματήσει όλη αυτή η κατάσταση να μας προκαλεί απλά θυμό, αλλά να μας κινητοποιήσει.
Συντάκτης: Λυδία Γαβριηλίδου