Τα τελευταία χρόνια, ένα πρωτοφανές και εντυπωσιακό φαινόμενο παρουσιάζεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Ταξιδιωτικά πρακτορεία, τουριστικά site και social media διαφημίζουν ασύστολα προορισμούς που άλλοτε ο κόσμος, όχι απλώς αδυνατούσε να προσεγγίσει για διάφορους λόγους, αλλά συχνά αγνοούσε ότι υπήρχαν. Ο λόγος για τα κράτη της Μέσης Ανατολής και ειδικότερα της αραβικής χερσονήσου. Το Κατάρ, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εντάσσονται στη λίστα με τα πιο διάσημα αραβικά κράτη, είτε χάρη στα προσφάτως φαντασμαγορικά αθλητικά shows τους (FIFA World Cup 2022 – Κατάρ) (sportswashing), είτε χάρη στις υπέρλαμπρες πόλεις τους (Dubai – ΗΑΕ). Τα βλέμματα ωστόσο  στρέφονται πλέον σε έναν νέο παράγοντα του “παιχνιδιού”: της Σαουδικής Αραβίας.

Το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας περιλαμβάνει στην έκτασή του το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου και τις δύο ιερότερες πόλεις του ισλαμικού κόσμου, τη Μέκκα και τη Μεντίνα. Στο διεθνές προσκήνιο, είναι πασίγνωστο για ένα και μοναδικό στοιχείο: το πετρέλαιο. Μέχρι και σήμερα, το 87% του πλούτου της προέρχεται από την άντληση, επεξεργασία και πώληση των ατέρμονων αποθεμάτων «μαύρου χρυσού» που ελέγχει στην επικράτειά της. Χάρη σε αυτή την αστείρευτη πηγή πλούτου, η Σαουδική Αραβία δημιούργησε το «Δημόσιο Ταμείο Επενδύσεων» (Public Investment Fund – PIF), ένα κρατικά ελεγχόμενο ταμείο, αξίας 700 δις αμερικανικών δολαρίων, από το οποίο και χρηματοδοτεί τα φιλόδοξα projects της. Για ποια projects, ωστόσο, γίνεται λόγος;

PROJECT « VISION 2030» – SAUDI ARABIA

Ο διάδοχος του σαουδαραβικού βασιλικού θρόνου και Πρόεδρος της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, τον Απρίλιο του 2016, ανακοίνωσε ένα από τα πλέον ακριβά και τολμηρά κατασκευαστικά και επιχειρηματικά πλάνα για τον 21ο αιώνα. Το «Vision 2030», όπως ονομάστηκε, αποσκοπεί στην πλήρη απεξάρτηση του κράτους από την εξαγωγή πετρελαίου και την χρήση μη βιώσιμων καυσίμων. Περιστρέφεται γύρω από τρεις κεντρικούς άξονες: α) μια ζωντανή πόλη με έντονη αστικοποίηση και σεβασμό στον αθλητισμό και τον πολιτισμό, β) μια ανταγωνιστική οικονομία με αξιοποίηση όλου του εργατικού δυναμικού (αντρικού και γυναικείου) και γ) ένα φιλόδοξο έθνος, με έμφαση στην ψηφιοποίηση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Ανάμεσα στους στόχους αυτούς, δεν λείπει και η καινοτομία στον κατασκευαστικό τομέα. Το κράτος στοχεύει, έως το 2030 να προχωρήσει στην κατασκευή μιας πόλης σε σχήμα λεπτής οριζόντιας γραμμής, η οποία θα εκτείνεται από την Ερυθρά Θάλασσα έως το βάθος της ερήμου. Η πόλη «The Line» θα είναι ενεργειακά ανεξάρτητη, εξοπλισμένη με οικολογικά τρένα και αυτοκινούμενα μεταφορικά μέσα, και θα περιλαμβάνει τρία διαφορετικά επίπεδα, με τα δύο από αυτά να είναι υπόγεια. Πρόκειται για ένα πλάνο που αγγίζει το 1 τρισεκατομμύριο αμερικανικών δολαρίων. Επιπλέον, ακολουθώντας το παράδειγμα του Κατάρ και των ΗΑΕ, στοχεύει να δημιουργήσει πλωτές πόλεις, νέες ξενοδοχειακές υποδομές, αθλητικούς χώρους, αλλά και γιγαντιαίους ουρανοξύστες, όπως ο περίφημος Πύργος της Τζέντα, ένα κτίριο που, όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του, θα αγγίζει τα 1000 μέτρα, κατακτώντας τον τίτλο της υψηλότερης ανθρώπινης κατασκευής στον κόσμο.

Μεταξύ άλλων, η Σαουδική Αραβία αποσκοπεί να ανοιχτεί στην παγκόσμια κοινότητα με ένα νέο, πιο εμπορικό και καινοτόμο προφίλ. Έτσι, έχει ξεκινήσει μια καμπάνια διαφήμισης του έθνους της και έχει διευκολύνει την έκδοση visa από ξένους τουρίστες για την είσοδο στην χώρα. Οι περισσότεροι πολιτικοί της αρχηγοί διαθέτουν προσωπικούς λογαριασμούς σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ πολλές διασημότητες που επισκέπτονται δειλά-δειλά τις τουριστικές της περιοχές, τείνουν να τις προβάλλουν στα ιδιωτικά τους προφίλ.

Όμως, οι τολμηροί οραματισμοί δεν σταματούν εκεί. Το αραβικό κράτος έχει προχωρήσει, μέσα από το Δημόσιο Ταμείο του, σε επενδύσεις προς ιδιωτικές επιχειρήσεις και επιχειρηματικές πρωτοβουλίες αμερικανικών, ευρωπαϊκών και αραβικών κολοσσών. Πλέον, οι Σαουδάραβες έχουν εξαγοράσει υψηλά ποσοστά μετοχών στην Amazon, την Uber, τη Microsoft και το Twitter (σήμερα X), ενώ δήλωσαν ότι θα κινηθούν και στον χώρο της αυτοκινητοβιομηχανίας, αγοράζοντας μετοχές αξίας 1 δις δολαρίων στην Lucid Motors, ανταγωνίστρια της Tesla. Επιπλέον, επενδύουν σε κατασκευαστικά έργα αξίας 20 δις, σε αμερικανικό έδαφος, αλλά και σε αλλοδαπές μεταλλευτικές εταιρίες, όπως στην κορεάτικη POSCO και στην πολυεθνική Arcelor Mittal. Παράλληλα, χρηματοδοτεί start ups που επιχειρούν να υλοποιήσουν ρηξικέλευθα σχέδια, όπως η We Work , εταιρία που δημιουργεί νέους και πρωτοποριακούς εργασιακούς χώρους. Φυσικά, και το Δημόσιο Ταμείο διατηρεί ένα ποσοστό 8% στην ημεδαπή Saudi Aramco, ιδιωτική εταιρία παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Όλες αυτές οι επενδύσεις αποσκοπούν στην πλήρη μεταστροφή της οικονομικής ατζέντας της Σαουδικής Αραβίας προς ένα μέλλον χωρίς πετρέλαιο, όπως οραματίζεται το Vision 2030. Η μεγαλύτερη έκπληξη όμως βρίσκεται στις επενδύσεις του κράτους σε έναν εντελώς διαφορετικό κλάδο: τον αθλητισμό.

ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ

Το άνοιγμα της αραβικής χώρας στον χώρο των σπορ, τα τελευταία χρόνια, είναι γιγαντιαίο και διαρκώς διευρύνεται. Ολοένα και περισσότερο, εμπλέκεται το όνομα είτε του ίδιου του κράτους είτε κάποιου Σαουδάραβα επιχειρηματία σε μεγάλα αθλητικά events,  αθλητικές ομάδες και φιλόδοξα έργα κατασκευής αθλητικών υποδομών.

Ξεκινώντας από το ποδόσφαιρο, οι επενδύσεις της Σαουδικής Αραβίας είναι ιδιαίτερα τολμηρές. Χάρη στο Δημόσιο Ταμείο, το κράτος αγόρασε την βρετανική ομάδα Newcastle United, για 409 εκ δολάρια, καθιστώντας την μια από τις πλουσιότερες ευρωπαϊκές ομάδες. Με αυτόν τον τρόπο, απέκτησε παρασκηνιακά πρόσβαση σε ένα από τα ισχυρότερα εγχώρια πρωταθλήματα ποδοσφαίρου της Ευρώπης, αυτό της Premier League. Παράλληλα, έκλεισε συμφωνία αξίας 145 εκ ευρώ με την Ισπανική Ένωση Ποδοσφαίρου, ενώ παρείχε μια χορηγία αξίας 180 εκ δολ. στη Ρεάλ Μαδρίτης, φιλοδοξώντας να ασκήσει σημαντική επίδραση και στο ισπανικό πρωτάθλημα της La Liga. Ύψιστος της στόχος αποτελεί να καταφέρει να φιλοξενήσει το Μουντιάλ του 2030 ή 2034.

Μέσα από τη χρηματοδότηση του Δημοσίου Ταμείου, η Σαουδική Αραβία στηρίζει και ελέγχει τις τέσσερις μεγαλύτερες ποδοσφαιρικές της ομάδες, σε ποσοστό 75% επί της καθεμίας (Al-Hilal, Al-Ittihad, Al-Nassr, Al-Shabab). Αυτό της παρέχει το προνόμιο να διαπραγματευτεί με πολύ ευνοϊκούς όρους και να προσελκύσει παίκτες διεθνούς εμβέλειας, που μόνο κορυφαίες ευρωπαϊκές ομάδες μπορούσαν έως τώρα να υποστηρίξουν. Ο λόγος φυσικά για τους δύο κορυφαίους παίκτες Cristiano Ronaldo και Leonel Messi. Ο πρώτος αγωνίζεται στην ομάδα της Al-Nassr, αμειβόμενος το εξωφρενικό ποσό των 200 εκ δολ για κάθε αγωνιστική σεζόν, ενώ ο δεύτερος αγωνίζεται στην αμερικανική Inter Miami, αφότου πρώτα απέρριψε μια πρόταση 400 εκ δολ από τους Σαουδάραβες για να παίξει στην Al-Hilal. Η ίδια τακτική έχει ακολουθηθεί και με άλλους ποδοσφαιρικούς σταρ, όπως ο Karim Benzema, ο οποίος έχει υπογράψει συμβόλαιο για 107,6 εκ δολ τη σεζόν, στην Al-Ittihad.

Τα ποσά αυτά, ωστόσο, δεν περιορίζονται μόνο στο ποδόσφαιρο. Η Σαουδική Αραβία υπέγραψε δεκαετή συμφωνία με την World Wrestling Entertainment (WWE), αξίας 500 εκ δολ, ενώ παράλληλα έχει χορηγήσει εξωφρενικά ποσά για να φιλοξενήσει αγώνες πάλης και πολεμικών τεχνών στο εσωτερικό της, μεταξύ διάσημων προσωπικοτήτων του χώρου (πχ. Tyson Fury vs Joshua).

Η δράση της είναι ιδιαίτερα έντονη και στο γκολφ. Έναντι 2,5 δις δολαρίων, αγόρασε την LIV Golf, τη μεγαλύτερη εταιρία διοργάνωσης πρωταθλημάτων γκολφ στον κόσμο. Προσπάθησε, επίσης, να προσεγγίσει και σημαντικές προσωπικότητες του κλάδου αυτού, δελεάζοντάς τους με ποσά που άγγιζαν τα 100 εκ δολάρια, χωρίς πάντοτε η τακτική αυτή να έχει επιτυχία.

Τέλος, αξιοσημείωτη είναι η παρουσία της χώρας και στον μηχανοκίνητο αθλητισμό. Το Δημόσιο Ταμείο, ως νομικό πρόσωπο, έχει υπογράψει συμφωνία πολλών εκατομμυρίων δολαρίων με τη Formula 1 για να διατηρηθεί στο πρωτάθλημα για τα επόμενα 10 έτη η πίστα της Jedah, ενώ χρηματοδοτεί και την κατασκευή μιας νέας πίστας με προδιαγραφές για τα μονοθέσια του αθλήματος. Παράλληλα, η αραβική Saudi Aramco αποτελεί σπουδαίο χορηγό της Aston Martin F1. Αναμένεται, τέλος,  ότι το κράτος θα φιλοξενήσει την πέμπτη έκδοση του Dakar Rally στο εσωτερικό του.

SPORTSWASHING

Το όνομα της Σαουδικής Αραβίας ταυτίζεται ολοένα και περισσότερο με την τακτική ενός ασύστολου επεκτατισμού, αφού χρησιμοποιεί τη δύναμη του χρήματος για να ανελιχθεί στον χώρο του αθλητισμού. Οι πρακτικές της αυτές αποτελούν αμφιλεγόμενα ζητήματα από πολλούς ειδικούς και γενικότερα ανθρώπους του αθλητισμού (προπονητές, φιλάθλους κ.α.), οι οποίοι κατηγορούν την αραβική χώρα για sportswashing. Τι σημαίνει όμως πρακτικά αυτή η έννοια;

Ο όρος «sportswashing» χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πρακτική ενός έθνους, μιας επιχείρησης ή μιας ομάδας ανθρώπων, οι οποίοι εκμεταλλεύονται μεθοδευμένα τον αθλητισμό, με σκοπό να συγκαλύψουν δυσλειτουργίες και (κατά βάση) παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχουν τελέσει και να βελτιώσουν την εικόνα τους απέναντι στην υπόλοιπη κοινωνία ή την διεθνή κοινότητα. Πιο συγκεκριμένα, τα έθνη που φημίζονται για τις θηριωδίες τους έναντι κοινωνικών ομάδων ή παραβιάζουν διαρκώς θεμελιώδεις ελευθερίες των πολιτών τους, οι οποίες και έχουν λάβει διεθνή διάσταση, προβαίνουν σε επενδύσεις στον χώρο του αθλητισμού έτσι ώστε να αποσπάσουν την προσοχή της κοινής γνώμης και να αποκαταστήσουν τη φήμη τους.

Στην περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας, η κατάσταση δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα που περιγράφεται στην έννοια του sportswashing. Το Βασίλειο αποτελεί ένα βαθιά συντηρητικό έθνος, με έντονη προσήλωση στις αξίες του ισλαμισμού. Φημίζεται για καθημερινά περιστατικά βίας απέναντι σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως οι γυναίκες, οι οποίες ζουν υπό το καθεστώς της μπούρκας, των ξυλοδαρμών και της κοινωνικής απαξίας. Ομοφυλόφιλοι και τρανσέξουαλ ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας, αντιμετωπίζονται με χλευασμό, ενώ συχνά τιμωρούνται με ποινές φυλάκισης ή ακόμη και λιθοβολισμούς. Παράλληλα, είναι ευρέως γνωστό το περιστατικό της μαζικής εκτέλεσης 81 ανδρών που ανήκαν στην θρησκευτική μειονότητα των Σιιτών το 2022 από τις σαουδαραβικές αρχές.

Ωστόσο, οι εκδηλώσεις αυταρχισμού και επιβολής του καθεστώτος της Σαουδικής Αραβίας δεν σταματούν στον τρόπο που αντιμετωπίζει τους ευάλωτους πολίτες της. Τον Οκτώβριο του 2018, ο Σαουδάραβας δημοσιογράφος και αρθρογράφος της Washington Post δολοφονήθηκε βιαίως στο κτίριο της αραβικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη. Επρόκειτο για μια προσωπικότητα που ασκούσε έντονη κριτική στις ενέργειες και τον τρόπο δράσης του καθεστώτος του κράτους. Γι’ αυτό, επιβεβαιώθηκε αργότερα από έρευνα της CIA, ότι ο Πρόεδρος Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν διέταξε τη δολοφονία του.

Στο διεθνές πολιτικό σκηνικό, το αραβικό βασίλειο δέχεται έντονη κριτική για την εμπλοκή του στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης. Παρέχοντας σημαντική στρατιωτική υποστήριξη στις δυνάμεις της ετοιμόρροπης χώρας, διαιωνίζει μια σύρραξη που έχει κοστίσει τη ζωή σε χιλιάδες ευάλωτους ανθρώπους. Παράλληλα, τεράστια ήταν και η κοινωνική αποδοκιμασία τόσο των διεθνών μέσων ενημέρωσης όσο και των Ηνωμένων Εθνών, στην είδηση ότι οι αρχές φύλαξης των συνόρων της Σαουδικής Αραβίας έχουν σκοτώσει χιλιάδες γυναικόπαιδα από τις αφρικανικές χώρες, που ζητούσαν άσυλο.

Δεδομένων όλων αυτών των γεγονότων, καθώς και πολλών άλλων που δεν έχουν φτάσει στο φως της δημοσιότητας, είναι πολύ πιθανό ότι το κράτος χρησιμοποιεί τις επενδύσεις στον αθλητισμό για να στρέψει τα βλέμματα της κοινής γνώμης προς μια εντελώς διαφορετική κατεύθυνση.

Όμως, η πραγματικότητα δεν περνά απαρατήρητη στους εκατομμύρια φιλάθλους και αθλητές των σπορ που βλέπουν ένα βασίλειο-κολοσσό να προσπαθεί με αμφιλεγόμενα μέσα να ανελιχθεί στον χώρο. Ο επτάκις παγκόσμιος πρωταθλητής της Formula 1 και οδηγός της Mercedes F1, Lewis Hamilton, έχει δηλώσει πως τα γεγονότα που συμβαίνουν εντός κρατών όπου οδηγούν οι πιλότοι της F1 δε θα πρέπει να μη λαμβάνονται υπόψη από τις αρμόδιες αρχές του αθλήματος.

Η ΑΛΛΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ

Ο Υπουργός αθλητισμού της Σαουδικής Αραβίας τονίζει ότι όλα τα μεγαλεπήβολα σχέδια του κράτους για τον τομέα του αθλητισμού αποτελούν μέρος του προγράμματος Vision 2030. Αρνείται την οποιαδήποτε πολιτική σκοπιμότητα συγκάλυψης γεγονότων πίσω από τις ενέργειες αυτές και ισχυρίζεται ότι ο ύψιστος στόχος είναι να ενταχθεί πιο ενεργά το αραβικό έθνος σε όλα τα διάσημα σπορ.

Διαφορετική αντιμετώπιση στο ζήτημα φαίνεται να έχουν και οι σαουδάραβες πολίτες. Δημοσιογράφοι και ερευνητές δηλώνουν ότι οι πολίτες του κράτους δείχνουν προθυμία να ξεχάσουν τις υπέρμετρες πιέσεις που θα υποστούν τα πορτοφόλια τους, αν πρόκειται να ανθήσει το έθνος στο προσεχές μέλλον. Μάλιστα, η πρωτοφανής εισροή διάσημων προσωπικοτήτων εντός της χώρας διεγείρει το ενδιαφέρον τους και τους προσκαλεί στα γήπεδα και τις πίστες. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που όμοιο του δεν έχουν γνωρίσει τα προηγούμενα χρόνια οι ντόπιοι πολίτες.

Όσον αφορά το ίδιο το σχέδιο του Vision 2030, οι φιλοδοξίες παραμένουν επίσης στα ύψη. Παρά το κόστος του, το πλάνο αυτό αναμένεται να ανοίξει χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας, να προσελκύσει εργατικό δυναμικό από όλες τις αραβικές χώρες και να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των εγχωρίων. Μάλιστα, θα μπορέσει να εντάξει ενεργά στην αγορά εργασίας και τον γυναικείο πληθυσμό, ο οποίος γνωρίζει ήδη μια σχετική πρόοδο στην καθημερινή ζωή σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες (πχ. ελεύθερη κατοχή διπλώματος οδήγησης και από τις γυναίκες από το 2018). Ήδη η Σαουδική Αραβία έχει καταφέρει να αποτελέσει μια από τις πιο ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες της ομάδας των G20, ενώ ο δείκτης ανεργίας της έπεσε στο 4.8%, σύμφωνα με International Monetary Fund για το 2022.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΓΙΑΖΕΙ ΤΑ ΜΕΣΑ;

Η Σαουδική Αραβία δεν παύει να αποτελεί ένα απολυταρχικό καθεστώς με ένα τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους και της κοινωνίας, άρρηκτα συνδεδεμένο με το νόμο της Sharia. Άλλωστε και ο ίδιος ο Πρόεδρος Σαλμάν αποκαλεί το έθνος του «επίκεντρο όλου του ισλαμισμού και του αραβικού κόσμου». Είναι πολύ πιθανόν οι κατηγορίες που δέχεται για το sportswashing να ευσταθούν, παρόλες τις προσπάθειες των ηγετών της να τις αρνηθούν. Ακόμη και αν το πλάνο της μέσα από όλες τις ενέργειες είναι ένα οικολογικά βιώσιμο μέλλον, αγιάζει ο σκοπός τα μέσα; Η απάντηση είναι σχετική. Σε κάθε περίπτωση, το αραβικό έθνος οφείλει να επιλύσει θεμελιώδεις δυσλειτουργίες και αναχρονιστικές μεθόδους του ίδιου του συστήματος και της κοινωνικής του ζωής, που καταπιέζει και σκοτώνει τους πολίτες της. Ίσως το άνοιγμα προς τη Δύση να τη βοηθήσει να το πετύχει τελικά.

Συντάκτης: Γιώργος Λυμπέρης

Πηγές:

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.