Την 1η Μαρτίου του 2022 οι ρωσικές δυνάμεις βομβαρδίζουν τον πύργο τηλεπικοινωνιών στη πρωτεύουσα της Ουκρανίας, προκαλώντας ένα ολικό shut down στο Κίεβο το οποίο αποτελεί το κέντρο των πολεμικών οδηγιών για τις περιφέρειες. Με τα συστήματα επικοινωνίας να έχουν καταρρεύσει, η Ουκρανία βρίσκεται αυτόματα σε δυσχερή θέση, καθώς παρουσιάζει αδυναμία ενημέρωσης για τη πορεία της σύγκρουσης σε πολλαπλά μέτωπα, συνεπώς και έλλειψη συντονισμού με την ΕΕ να μην μπορεί να βοηθήσει. Την λύση στο πρόβλημα -καθόλου τυχαία- δίνει η SpaceX, η αμερικανική εταιρεία του Elon Musk που δημιούργησε το Starlink, ένα σύστημα χιλιάδων μικρών δορυφόρων σε χαμηλή γήινη τροχιά το οποίο παρέχει δορυφορικό διαδίκτυο.

To Starlink εξελίχθηκε σε αναπόσπαστο κομμάτι της στρατιωτικής και πολιτικής απάντησης της Ουκρανίας στην ρωσική εισβολή καθώς αποκατέστησε το ζήτημα της διασυνδεσιμότητας των περιοχών μέσω δικτύου και κυρίως έδωσε ταυτόχρονα τη δυνατότητα εντοπισμού της θέσης και του εξοπλισμού του αντιπάλου μέσω δορυφορικών εικόνων. Η τελευταία παροχή έχει μεγάλη στρατηγική σημασία, καθώς επιτρέπει τον προσχεδιασμό της άμυνας για την πρόληψη κατά της επόμενης κίνησης του αντιπάλου ή τουλάχιστον την εκτίμηση αυτής. Εντούτοις, ενώ οι υπηρεσίες της SpaceX αρχικά παρέχονταν δωρεάν, πλέον ζητείται χρηματική αντικαταβολή, την οποία η Ουκρανία αναγκάζεται να παρέχει, δεδομένου ότι έχει στηρίξει ένα τόσο κεντρικό σημείο του στρατηγικού σχεδιασμού της στους αμερικανικούς δορυφόρους. Η αλλαγή της στάσης της εν λόγω ιδιωτικής εταιρείας προς την απαίτηση χρημάτων, πέραν της οικονομικής διάστασης της (η SpaceX παραμένει κερδοσκοπική εταιρεία) αναδεικνύει και ένα κύριο διττό ζήτημα : την σημασία του διαστήματος στον πόλεμο και την εργαλειοποίηση του ως μέσο άσκησης επιρροής.

Στη πραγματικότητα, με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τις επενδύσεις σε αυτή να τρέχουν με ταχύτητες φωτός, η εκμετάλλευση του διαστήματος ως στρατηγικού χώρου τοποθετείται στο μέλλον και μάλιστα στο άμεσο. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και έχει λάβει σημαντικά μέτρα προς την επέκταση του διαστημικού εργοστασίου της και των προγραμμάτων που συντονίζουν τις ενέργειές της στο διάστημα, βρίσκεται εξαιρετικά πίσω σε σχέση με άλλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία. Η αναγκαιότητα για επέκταση της «βιομηχανίας του διαστήματος» δεν είναι μόνο μία εμπειρική παρατήρηση που καταγράφεται σε επιστημονικά άρθρα και δηλώσεις εμπειρογνωμόνων, αλλά αποτελεί ένα σύγχρονο δεδομένο που υπογράμμισε ο ίδιος ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Emmanuel Macron δηλώνοντας ότι  «Δεν υπάρχει πλήρης εξουσία ή αυτονομία χωρίς τη διαχείριση του διαστήματος. Χωρίς (αυτό) δεν μπορείς να κατακτήσεις νέα σύνορα ούτε καν να ελέγξεις τα δικά σου». Η Ένωση πρέπει να αποφασίσει άμεσα προς τα που θα κινηθεί διαφορετικά θα βρεθεί να δρα κατασταλτικά και όχι προληπτικά μίας στρατιωτικής απειλής, η οποία πολύ πιθανό να περιέχει τον διαστημικό παράγοντα ως συνιστώσα του στρατηγικού σχεδιασμού του αντιπάλου.

Όπως φαίνεται από το εισαγωγικό αναλυθέν περιστατικό, δεν ήταν η ΕΕ η οποία βοήθησε την Ουκρανία, αλλά μία ιδιωτική αμερικανική εταιρεία, η οποία μεταξύ άλλων επικυρώνει την εμπλοκή των ΗΠΑ – έστω και έμμεση – σε αυτή τη περιοχή της ανατολικής Ευρώπης. Η αλήθεια είναι πως, ακόμη και να ήθελε να το κάνει, όσον αφορά την εκτόξευση δορυφόρων για τηλεπικοινωνίες, παγκόσμιες υπηρεσίες εντοπισμού θέσης και επιστημονική έρευνα, η ΕΕ έχει σημειώσει πρόοδο, αλλά δεν είναι σε θέση να επωμιστεί την ευθύνη στήριξης ενός εγχειρήματος τέτοιου βεληνεκούς όπως ο ουκρανικός αγώνας, σε αυτό τον τομέα. Και ποια η αιτία; Καμία άλλη παρά του γεγονότος ότι άργησε να προτεραιοποιήσει την  εκμετάλλευση του διαστήματος για στρατιωτικούς σκοπούς, αλλά επί χρόνια επέμενε στην ειρηνική αξιοποίηση των δυνατοτήτων που αυτό παρέχει. Τούτο δεν σημαίνει ότι αποκλείει την συμπερίληψη του διαστήματος στη εξωτερική πολιτική και άμυνα, αλλά ότι μέχρι πρότινος επένδυε κυρίως στην έρευνα για τη Γη, το άμεσο διαστημικό της περιβάλλον, το ηλιακό σύστημα και το σύμπαν, την ανάπτυξη τεχνολογιών και υπηρεσιών που βασίζονται σε δορυφόρους για την προώθηση των ευρωπαϊκών βιομηχανιών. Οι δράσεις αυτές πραγματοποιούνται σε συνεργασία με τo European Space Agency (ESA), έναν διακυβερνητικό οργανισμό που παρά τη διαφοροποιημένη από την ΕΕ σύνθεσή και δομή λειτουργίας του, συνεργάζεται μαζί της – ήδη από το 2004-  για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, την ισχυροποίηση της Ευρώπης και των πολιτών της.

Εν ολίγοις, το ζήτημα επικεντρώνεται στο ότι η Ένωση ναι μεν κινείται προς την επέκταση του διαστημικού τομέα, αλλά δεν φαίνεται να είναι σε θέση να προλάβει τις εξελίξεις των υπόλοιπων δρώντων στον εν λόγω χώρο, διότι η προσέγγιση της είναι πιο «συντηρητική» και «ουδετεροποιημένη» συγκριτικά με τις αντίστοιχες αμερικανικές, κινεζικές και ρωσικές προσεγγίσεις του διαστήματος. Με αφετηρία τη διαπίστωση αυτή, τι ακριβώς πρέπει να κάνει η Ένωση προκειμένου να διευρύνει τη στρατηγική σημασία του διαστήματος για εκείνη και να φτάσει ή έστω να πλησιάσει τις ταχύτητες των υπόλοιπων δρώντων; Η απάντηση δίνεται μέσω της ανάλυσης τριών βασικών δομών : του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (European Defense Agency- EDA), του Ευρωπαϊκού Αμυντικού Ταμείου (European Defense Fund – EDF) και της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (Permanent Structured Cooperation – PESCO).

Συγκεκριμένα στο πλαίσιο του  Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (EDA), ο οποίος στηρίζει την ανάπτυξη των αμυντικών δυνατοτήτων των κρατών μελών και της Ένωσης συνολικά, προωθεί την έρευνα και την ανάπτυξη και δρα προς την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας και  της σύνδεσης μεταξύ της ευρωπαϊκής πολιτικής και των ενόπλων δυνάμεων, θα έπρεπε να δοθεί έμφαση στην επιτάχυνση του Capability Development Plan (CDP), το οποίο αφορά τη διαστημική διάσταση της Έρευνας & Ανάπτυξης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της συνεργασίας των ομάδων εμπειρογνωμόνων του EDA και του ESA που ήδη φαίνονται να αλληλοδιαπλέκονται, διότι η ένωση των επιστημονικών δυνάμεων τους μπορεί να βοηθήσει την ΕΕ στην προσπάθεια να πλησιάσει τεχνολογικά τους μεγαλύτερους διαστημικούς παίκτες.

Ωστόσο, τίποτα δεν είναι εφικτό χωρίς χρηματοδότηση. Κατά αναγκαιότητα, ενισχύεται η σημασία του Ευρωπαϊκού Αμυντικού Ταμείου, το οποίο διαθέτει 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ για έρευνα περί μελλοντικών απειλών και προκλήσεων. Τα κράτη-μέλη μπορούν να επωφεληθούν από τις διαθέσιμες επιχορηγήσεις του Ταμείου και αν θέλουν να κινηθούν προς την επέκταση της διαστημικής βιομηχανίας τους, οφείλουν να το κάνουν. Για να είναι επιλέξιμες για αίτηση, τρεις διαφορετικές εταιρείες ή ιδρύματα από τουλάχιστον τρεις χώρες της ΕΕ πρέπει να υποβάλουν από κοινού αίτηση για επιχορήγηση. Το Ευρωπαϊκό Αμυντικό Ταμείο έχει ήδη προωθήσει δύο προγράμματα τα οποία αφορούν την διαστημική δραστηριότητα (2021-SPACE-D-SGNS και EDF-2021-SPACE-D-EPW), τα οποία όμως συνδέονται έμμεσα με την στρατιωτική εκμετάλλευση των δορυφόρων και ως εκ τούτου αδυνατούν να στηρίξουν εξ ολοκλήρου τις προσπάθειες της Ένωσης σε αυτόν τον τομέα.

Μία πιο αποφασιστική ώθηση θα δινόταν ίσως μέσω της  Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO) η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η δομή της PESCO έχει ως στόχο να δώσει προτεραιότητα στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών, στην ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ και στην ενίσχυση της συμβατότητας. Στο πλαίσιο της,  τρέχουν τέσσερα διαφορετικά προγράμματα τα οποία είναι αφιερωμένα στο διάστημα. Το European Military Space Surveillance Awareness Network (EU-SSA-N) είναι ένα από τα σημαντικότερα. Ο στόχος είναι να συντονίσει την υπάρχουσα πολιτική επιτήρηση του χώρου. Το σύστημα όχι μόνο θα είναι σε θέση να ανταποκρίνεται σε ανθρωπογενείς απειλές, αλλά θα μπορεί επίσης να ανιχνεύει φυσικές απειλές. Έπειτα, το Common Hub for Governmental Imagery (CoHGI) είναι αυτό που κινείται προς τη δημιουργία μια κοινής πλατφόρμας για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής διαβαθμισμένων κυβερνητικών εικόνων μεταξύ κρατών και ιδρυμάτων. Ενώ, το Defence of Space Assets (DoSA) έχει ως στόχο να αυξήσει  την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα της ΕΕ στο διάστημα με τη βελτίωση της ανθεκτικότητας, της ικανότητας ελιγμών στο διάστημα και της εκπαίδευσης. Συντονιστής είναι η Γαλλία, ενώ συμμετέχουν επίσης η Γερμανία, η Ιταλία, η Αυστρία, η Πολωνία, η Πορτογαλία και η Ρουμανία.

Το προγράμματα αυτά, σε βάθος χρόνου είναι ικανά να ενδυναμώσουν το διαστημικό υπόβαθρο της Ένωσης σε ό,τι αφορά τον στρατηγικό σχεδιασμό της. Άλλωστε, το τελευταίο στρατηγικό κείμενο της Ένωσης, γνωστό ως EU Strategic Compass (2022) καλεί για τη δημιουργία Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Διαστήματος για την Ασφάλεια και την Άμυνα. Η τοποθέτηση του συγκεκριμένου στόχου στην στρατιωτική ατζέντα είναι μεγίστης σημασίας. Βέβαια, το σχέδιο είναι νεοσύστατο, γεγονός που δεν αφήνει περιθώρια για τον χαρακτηρισμό του ως αποτελεσματικό ή μη.

Καταληκτικά, το πρώτο σκέλος του τίτλου αυτού του άρθρου («Star Wars: Η ανάγκη της ΕΕ για επέκταση της βιομηχανίας διαστήματος») μαρτυρά μία μελλοντική εξέλιξη στον τομέα του διαστήματος, αυτή που συνδέεται με την ανταγωνιστικότητα για την εκμετάλλευση του και την ανάπτυξη των τεχνολογιών που θα την επιτρέψουν. Ο διαστημικός χώρος αν και φαντάζει πολύ μακριά από εμάς, έχει άμεσες επίγειες προεκτάσεις και συνεχώς διογκούμενη σημασία στον πόλεμο. Όπως εύστοχα δήλωσε ο Γάλλος πρωθυπουργός, η ΕΕ αν θέλει να διεκδικήσει την στρατιωτική της αυτονομία πρέπει να επενδύσει στις διαστημικές της τεχνολογίες, και πηγαίνοντας ένα βήμα παρακάτω, στην υιοθέτηση μίας ενιαίας στρατηγικής για το διάστημα. Αρκετοί, ίσως διαφωνήσουν στην δυνατότητα υλοποίησης μίας συνεκτικής προσπάθειας, ωστόσο αξίζει να αναλογιστούν αν ένα κράτος, λόγου χάρη η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία ή η Ολλανδία, θα μπορούσε να προχωρήσει αποτελεσματικά στην ανάπτυξη μίας ανταγωνιστικής διαστημικής βιομηχανίας μεμονωμένα. Η απάντηση είναι μάλλον «όχι». Τα υπόλοιπα δραστηριοποιούμενα στρατόπεδα (ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Ινδία) ήδη έχουν κάνει τεχνολογικά άλματα, για την κάλυψη της απόστασης των οποίων η ΕΕ πρέπει να στραφεί σε συμπράξεις τεχνογνωσίας στο εσωτερικό της. Διαφορετικά, κινδυνεύει να υποπέσει σε μία μειονεκτική θέση, η οποία σίγουρα δεν διευκολύνει την προσπάθεια για την κατάκτηση της «στρατηγικής αυτονομίας» της, η οποία ξεκάθαρα έχει τεθεί ως στόχος στο τελευταίο στρατηγικό της κείμενο ( EU Strategic Compass for Security and Defense).

Συντάκτης: Ειρήνη Κόρδα

Πηγές: