Ο παραδοσιακός γεωστρατηγικός χώρος παραμένει σταθερός παρά τις αλλαγές κυβερνήσεων, πτώσης και ανύψωσης αυτοκρατοριών, κρατών και δυνάμεων και είναι ανυπέρβλητος από τις στρωματικές ανακατατάξεις και αναδιατάξεις ανά τα χρόνια. Ωστόσο, αυτό που δύναται να αλλάξει και έχει αποδειχθεί πως το κάνει, είναι οι αμοιβαίες ανταλλαγές της σφαίρας επιρροής και του άμεσου ή έμμεσου ελέγχου, σε διάφορα γεωπολιτικά στερεώματα και σημαντικά σημεία. Τον Φεβρουάριο του 1945, ήταν φανερό ότι τα φτερά του Τρίτου Γερμανικού Ράιχ σύντομα θα έκαμπταν, με τους συμμάχους και τους Σοβιετικούς να υπερνικούν σε κάθε μέτωπο, και το Βερολίνο να αποκόπτεται άμεσα από κάθε κατεύθυνση. O Αμερικανός πρόεδρος Φράνκλιν Ντελάνο Ρούσβελτ, ο βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστων Τσώρτσιλ και ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Ιωσήφ Στάλιν, αποφάσισαν μέσα σε λίγες ημέρες, πως θα χωρίσουν και αναδιατάξουν τα νέα σύνορα του κόσμου. Το μεγαλύτερο εύρος της υφηλίου σήμερα, είναι άμεσο αποτέλεσμα εκείνων των ημερών, εκείνης της νέας χάραξης του ευρωπαϊκού χάρτη. Η Γιάλτα και η διαίρεση του νέου κόσμου, μπορεί να μοιάζει κάτι παλαιό και ασύνδετο με το σήμερα. Όμως, οι αλλαγές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στο γεωπολιτικό στερέωμα προκαλούν την ειλικρινή απορία ακόμη και της πιο συντηρητικής και ορθολογικής πτέρυγας: Μήπως, χωρίς να γίνει αντιληπτό, ο κόσμος ξανά χωρίστηκε τον Αύγουστο το 2021;
Οι τελευταίες αμερικανικές δυνάμεις αποχώρησαν από το Αφγανιστάν έπειτα από την παραμονή τους στην περιοχή τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η πρωτοβουλία που ξεκίνησε από τον πρόεδρο Ομπάμα, πέρασε στα χέρια του Ντόναλτ Τραμπ και τελείωσε επί της της νέας κυβέρνησης των Δημοκρατικών του προέδρου Μπάιντεν, περιλάμβανε τη σταδιακή αποχώρηση στρατευμάτων από την ευρύτερη περιοχή του Αφγανιστάν με την προϋπόθεση ότι, συγκεκριμένοι στόχοι ασφαλείας κα εγκαθίδρυσης ενός δημοκρατικού, σταθερού και θεσμικά ισχυρού κράτους θα έβρισκαν εφαρμογή. Ο συνασπισμός που ήρθε ως απάντηση στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και του πολέμου ενάντια στον τρόμο, εκτέλεσε τους άμεσους στόχους που έθεσε, εξουδετερώνοντας την συντριπτική πλειοψηφία των αξιωματικών της Αλ-Κάιντα καθώς και τον εγκέφαλό της, Οσάμα Μπιν Λάντεν. Αποδυνάμωσε σημαντικά τα κέντρα δράσης τρομοκρατικών ομάδων, στηρίζοντας παράλληλα την τοπική κυβέρνηση με τεράστια ποσά χρημάτων, εξοπλισμού, και συμβουλευτικής σε κάθε τομέα. Με την αποχώρηση των στρατευμάτων, παρά την εύθραυστη αισιοδοξία που υπήρχε, οι Ταλιμπάν κατάφεραν να ανακαταλάβουν όλη τη χώρα σχεδόν σε έναν μήνα. Ο Λευκός Οίκος, ανακοίνωνε πως η δουλειά των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή είχε τελειώσει, πως όλοι οι στόχοι ασφαλείας επιτεύχθηκαν και δεν υπήρχε λόγος παραμονής εκεί. Επομένως, το μήνυμα ήταν πως παρά τα τρισεκατομμύρια δολάρια, τις χαμένες ζωές, τους κόπους και τις προσπάθειες δεκαετιών και τις ελπίδες που γεννήθηκαν στις ζωές των Αφγανών γύρω από ένα καλύτερο μέλλον, ήταν όλα εφήμερα και εξυπηρετούσαν μονάχα ορισμένους βραχυπρόθεσμους στόχους; Μάλλον αυτή δεν ήταν η περίπτωση.
Τα τελευταία δύο χρόνια, παρατηρούμε ένα εντελώς διαφορετικό αμερικανικό δόγμα εξωτερικής πολιτικής, με αστραπιαία έμφαση στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας, στις Φιλιππίνες, τον Ειρηνικό Ωκεανό, την Ταιβάν. Η επίσκεψη Πελόζι στην νησιωτική χώρα πλησίον της Κίνας, κλόνισε την «πολιτική της μίας Κίνας», που υποστηρίζεται από την πλειοψηφία των κρατών, με επισκέψεις στρατιωτικών αξιωματούχων να ακολουθούν εξίσου. Τα κινεζικά κατασκοπευτικά μπαλόνια, όπως το πεντάγωνο ανακοίνωσε, ήρθαν αμέσως μετά, υποδεικνύοντας ξανά την στροφή του στόχαστρου της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Νωρίτερα, επί κυβερνήσεως Τραμπ, τα αμερικανικά στρατεύματα σκοπίμως υποχώρησαν από την συνοριακή περιοχή Τουρκίας-Συρίας, με την τρίτη κατά σειρά στρατιωτική επιχείρηση της Άγκυρας να λαμβάνει χώρα στην περιοχή, με στόχο την θεμελίωση ενός buffer-zone (ζώνης προφύλαξης) μεταξύ των δύο χωρών, κάτι που θεωρήθηκε προδοτικό εις βάρος των Κούρδων συμμάχων των Αμερικανών. Επιπλέον, όπως έχουμε ήδη αναλύσει, η Σαουδική Αραβία σκοπεύει να προχωρήσει σε εξαγωγή του πολυπόθητου πετρελαίου της, με χρήση κινεζικού νομίσματος, διαλύοντας την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου. Παράλληλα, το Ριάντ με την Τεχεράνη υπέγραψαν επανεκκίνηση των διπλωματικών τους σχέσεων, με άμεση διαμεσολάβηση της Κίνας.
Εύκολα διαπιστώνει κάποιος, πως σκόπιμα (;) η Ουάσιγκτον αποφάσισε να αποδεσμεύσει τη Μέση Ανατολή από την άμεση επιρροή της και να στρέψει το βλέμμα της στην περιοχή του Ειρηνικού και τους αντιπάλους της εκεί, με τις χώρες του κόλπου, της Αραβικής Χερσονήσου και της Ανατολής να θέτουν τη δική τους τροχιά, υπό διαφορετικό ή κανέναν πατρόνα. Ο H. J Mackinder, στο σημείο-σταθμό των διεθνών σχέσεων έργο του, «The geographical pivot of history», προτείνει τη θεωρία του, σχετικά με το πως ο κόσμος θα εξελιχθεί, κρινόμενος από μία ανελέητη προσπάθεια κατάληψης και επιρροής συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών. Το Heartland, στη θεωρία αυτή, είναι η εκτενής γεωγραφική περιοχή της Ευρασίας, η Ανατολική Ευρώπη δηλαδή, η Σιβηρία, ο Βόρειος Πόλος. Σύμφωνα με τον Mackinder, όποιος ελέγχει το Heartland ελέγχει κατά συνέπεια και τον κόσμο. Μοιραία, τη συντριπτική πλειοψηφία των εδαφών αυτών, τα ελέγχει η Ρωσική Ομοσπονδία, κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει ή κλονιστεί εύκολα.
Μερικά απτά παραδείγματα που υποδεικνύουν το ενδιαφέρον τόσο της Κίνας αλλά και της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή, είναι η κινεζική «πρωτοβουλία της μίας ζώνης, ένας δρόμος» με σκοπό τον πλήρη έλεγχο του δρόμου του μεταξιού, ακόμη και επέκταση αυτού (Κινεζική επένδυση και αγορά μεριδίου του λιμανιού του Πειραιά, στην Ελλάδα). Απεναντίας, δεν χρειάζεται να αναφερθεί η απόλυτη ηγεμονία της Ρωσίας στον τομέα του φυσικού αερίου (προερχόμενο από την Ευρασία και τη Σιβηρία), κάτι που εξάλλου είναι γνωστό. Άξιο να σημειωθεί είναι όμως, η σημαντική παραγωγή Ουρανίου στο Καζακστάν, χώρα που ακόμη και στον πόλεμο στην Ουκρανία έχει κρατήσει συγκριτικά ήπια στάση, την εξέγερση που συνέβη προσφάτως εκεί και τη βίαιη καταστολή που γνώρισε από το καθεστώς του Κρεμλίνου με άμεση αποστολή στρατευμάτων. Διακρίνει κανείς, ακόμη και με τα λίγα αυτά παραδείγματα, την γιγαντιαία προσπάθεια των δύο μεγάλων δυνάμεων και ηγεμόνων της Ευρασίας και Ασίας, να θέσουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους, το Heartland, την καρδιά που αν κανείς κρατά, κερδίζει την παγκόσμια σφαίρα επιρροής, τον απόλυτο κοσμικό έλεγχο, σύμφωνα με τον Mackinder.
Στον αντίποδα, η περιφέρεια του Heartland, ονομάζεται Rimland και αποτελείται από τις Ευρωπαϊκές παράκτιες περιοχές και τις περιοχές που βρέχονται από τον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό στην περιοχή της Ωκεανίας και της Νότιας Κίνας. Σύμφωνα με τον Nicholas Spykman που βάσισε και επέκτεινε το έργο του πάνω στον Mackinder, ο έλεγχος του Rimland είναι αυτός που προσφέρει την δύναμη και τη δυνατότητα ελέγχου, τόσο του Heartland όσο και του παγκόσμιου στερεώματος. Έτσι, οι Ηνωμένες Πολιτείες γνωρίζοντας πως δεν μπορούν να κλονίσουν εύκολα τα θεμέλια της Ρωσίας στον θρόνο της Ευρασίας, έχουν στοχεύσει με μία διαφορετική ατζέντα, τον έλεγχο της περιφέρειας, ως εξωτερικό μοχλό πίεσης.
Ο κόσμος λοιπόν, ενδέχεται να χωρίστηκε τον Αύγουστο του 2021 χωρίς κανείς να το έχει λάβει σοβαρά υπόψιν. Η Κίνα πήρε τη θέση της Αμερικής στη Μέση Ανατολή, η Ρωσία επέλεξε τον πόλεμο στην Ουκρανία για να μην μείνει αμέτοχη στο κρεσέντο των αλλαγών και οι ΗΠΑ καταβάλουν προσπάθειες απόλυτης επιρροής στον Ειρηνικό Ωκεανό και το Εγγύς εξωτερικό των δύο Ευρασιατικών δυνάμεων. Ένα αναθεωρημένο δόγμα παγκόσμιας υψηλής στρατηγικής, παρατηρείται λοιπόν σε όλη την υφήλιο, σε βαθμό πρωτόγνωρο από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης.
Αν και ευέλικτη, η αμερικανική εξωτερική πολιτική βρίσκεται πλέον σε μία απαιτητική δοκιμασία, ένα δύσκολο ερώτημα. Θα καταφέρει να σταθεροποιήσει, ελέγξει και μεγιστοποιήσει την επιρροή της στο νέο της εγχείρημα; Η άτυπη συμμαχία Κίνας και Ρωσίας έχουν ως γνώμονα το ρητό «ο εχθρός του εχθρού μου φίλος», κάτι που η Δύση θα κληθεί να αντιμετωπίσει αν θέλει να εξασφαλίσει την υπόστασή της στο χωροχρονικό συνεχές, τις αυριανές σελίδες της ιστορίας. Μία πρόκληση δύσκολη αλλά και μία μελέτη ενδιαφέρουσα και προκλητική. Οι εξελίξεις προχωρούν γρηγορότερα από όσο κάποιος μπορεί να συμβαδίσει και οι παίκτες της διεθνής σκακιέρας κινούνται με ακανόνιστες κινήσεις προκαλώντας εκπλήξεις και ομοβροντία άγνωστων, βαρυσήμαντων αλλαγών. Μέλλει να δούμε, ποιος ή αν, θα βγει νικητής από τη μάχη.
Συντάκτης: Δημήτρης Τάκος