ΗΠΑ και ΕΕ: Συνεργασία κατ’ επιλογή ή κατ’ ανάγκη;

Αρκετοί μπορεί να αμφισβητήσουν την σημαντικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως πολιτικού εταίρου των Ηνωμένων Πολιτείων, βασιζόμενοι στην άποψη ότι οι ΗΠΑ έχουν κατορθώσει να αποκτήσουν αυτοδυναμία και να θεμελιώσουν μία συνεχή κυριαρχία τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει κατά περιόδους τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά κύματα ευρωσκεπτισμού, γεγονός που απειλεί τη σταθερότητα της. Η θέση αυτή περικλείει έναν εύλογο προβληματισμό, αλλά δεν εξετάζει σε βάθος  τα κίνητρα της εν λόγω διμερούς συνεργασίας. Ίσως ο καταλληλότερος τρόπος εξέτασης της αλληλοδιαπλοκής ΗΠΑ-ΕΕ είναι εκείνος που εστιάζει στα συμφέροντα των δύο οντοτήτων σε διακριτά σημεία στο χρόνο και όχι μακροπρόθεσμα όπου οι επιδράσεις των κρίσεων γίνονται αμυδρότερες και το επίπεδο συζήτησης γενικεύεται. Τοποθετώντας λοιπόν το ερώτημα «ΗΠΑ και ΕΕ: Συνεργασία κατ’ επιλογή ή κατ’ ανάγκη ;» στο σήμερα, η συζήτηση που εγείρεται αφορά τις γεωπολιτικές προκλήσεις των Η.ΠΑ. και τον συσχετισμό ισχύος μεταξύ ΗΠΑ και χωρών BRICS (Brazil, Russia, India, China, South Africa), μίας συμμαχίας που κλιμακώνεται και κερδίζει σημασία στη διεθνή σκηνή.

Οι ΗΠΑ αποτελούν κράτος βαρύνουσας σημασίας, σε σημείο που ο επεκτατισμός τους φτάνει να αναγνωρίζεται ως πρόκληση της σύγχρονης διεθνούς τάξης. Ως εκ τούτου, η οικονομική και στρατιωτική αμερικανική πρωτοκαθεδρία μπορεί να ιδωθεί μόνο ως απότοκο σταθμισμένης εσωτερικής διαχείρισης και εξωτερικής πολιτικής που στόχο έχει τη διατήρηση και μεγιστοποίηση της ισχύος και όχι ως ένα φυσικό αποτέλεσμα μίας αυτόματης εξελικτικής διαδικασίας. Εν ολίγοις, ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι εκείνος που έφερε τις ΗΠΑ στο σημείο που είναι σήμερα και στρατηγική κίνηση αποτελεί και ο προσεταιρισμός της ΕΕ, διότι αποσκοπεί στην εξισορρόπηση ισχύος. Τι σημαίνει αυτό ; Σημαίνει ότι οι δραστηριοποιήσεις της συμμαχίας BRICS απειλούν την οικονομική και γεωγραφική επικράτηση των ΗΠΑ, γεγονός που πιέζει για εξωτερικές συνεργασίες οικονομικού, πολιτικού και στρατιωτικού χαρακτήρα, ικανές να ανατρέψουν μία απότομη μετατόπιση ισχύος. Δηλαδή, δεδομένης της πολυπολικότητας του συστήματος η συνεργασία ΗΠΑ – ΕΕ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από πλευράς αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ως αντισταθμιστική της επέκτασης της δύναμης των BRICS, οι οποίες συζητούν την υιοθέτηση νέας νομισματικής μονάδας στις μεταξύ τους συναλλαγές, κινούμενες προς την αποδολαριοποίηση που υπονομεύει εμφανώς τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη και τη περιοχή του Ινδο-ειρηνικού.

Η θέληση αυτή, επισήμως εκδηλωμένη τον Μάρτιο του 2023, δεν αποτελεί επείγουσα απειλή, διότι προκειμένου να επιτευχθεί μία τέτοια αλλαγή πρέπει να παρέλθουν χρόνια έρευνας και δοκιμής του νέου συστήματος, ικανών να το αναδείξουν σε αποτελεσματικό και ανταγωνιστικό του έως τώρα επικρατούς. Ωστόσο, αποτελεί μία ξεκάθαρη κίνηση προς τον περιορισμό της αμερικανικής οικονομικής κυριαρχίας, η οποία προκαλεί αντιδράσεις. Τοιουτοτρόπως, προς απάντηση σε αυτή τη ενέργεια, οι ΗΠΑ κινούνται, μεταξύ άλλων και προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο διότι η τελευταία αποτελεί κύριο εμπορικό τους εταίρο, αλλά και επειδή μπορεί δυνητικά να αποτελέσει υποστηρικτή των συμφερόντων τους στα διεθνή forum όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και του ΟΗΕ σε περίπτωση που οι κινήσεις των BRICS φτάσουν όντως να γίνουν αντισταθμιστικές της παρούσας ισορροπίας ισχύος. Υπό αυτό το πρίσμα μπορεί να ερμηνευθεί και η ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών και ΗΠΑ μέσω του Συμβουλίου Εμπορίου και Τεχνολογίας (EU–US Trade and Technology Council) το οποίο ιδρύθηκε πριν δύο χρόνια με σκοπό να συντονίσει τις προσεγγίσεις σε βασικά παγκόσμια εμπορικά, οικονομικά και τεχνολογικά ζητήματα και να εμβαθύνει τις διατλαντικές εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με βάση τις κοινές αξίες  και τη δομή των αγορών των δύο εταίρων.

Πέραν όμως της χρηστικότητας της συμμαχίας στα διεθνή forum, υπάρχει και η διάσταση της αύξησης άσκησης επιρροής σε ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές από πλευράς των ΗΠΑ μέσω της ΕΕ. Στην περίπτωση αυτή η προσέγγιση της στάσης των ΗΠΑ πρέπει να είναι τελεολογική, δηλαδή να ερμηνευτεί με βάση τον σκοπό που επιτελεί, ο οποίος δεν είναι άλλος από το περεταίρω άνοιγμα της αγοράς και τον προσεταιρισμό χωρών που ως τώρα η επικοινωνία με της ΗΠΑ δεν είναι τόσο ισχυρή. Συγκεκριμένα, η διατήρηση καλών σχέσεων με την ΕΕ δίνει τη δυνατότητα προσέγγισης των 27 κρατών-μελών της μεμονωμένα και των συμμάχων τους. Υπό το πρίσμα αυτό, η ευρωαμερικανική συνεργασία αποτελεί δομικό λίθο της “κοινωνικότητας” των ΗΠΑ στις διεθνείς σχέσεις της, εργαλειοποιεί την ήπια ισχύ της ΕΕ, την αίγλη που η τελευταία εκπέμπει. Η κοινωνικότητα  αυτή έχει αναγνωριστεί ως σημαντική και κατά το παρελθόν, εντούτοις το παρόν διάστημα ανανεώνεται και η αναγκαιότητα ενισχύεται, καθώς συνάπτονται συμμαχίες, όπως αυτή μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, οι οποίες υπενθυμίζουν ότι σε ένα πολυπολικό σύστημα η διεκδίκηση και προώθηση των συμφερόντων αναπόφευκτα θα οδηγήσει στην αναζήτηση υποστηρικτών και την ενοποίηση δυνάμεων.

Επιπλέον, ο ισχυρισμός περί σταδιακής αλλαγής της υφιστάμενης κατάστασης δεν είναι τυχαίος. O Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Organization for Economic Co-operation and Development – OECD) σε επίσημη έκθεση του περιγράφει ότι περίπου το 50% της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης θα βασιστεί στην Κίνα και την Ινδία τα επόμενα χρόνια. Τη στιγμή που ανακοινώνεται αυτό, οι ΗΠΑ έχουν αναγνωρίσει ήδη την  Κίνα ως μία από τις μεγαλύτερες αν όχι τη μεγαλύτερη απειλή τους, γεγονός που μαρτυρά την ευστοχία των προβλέψεων της έρευνας του OECD. Αυτό που οφείλουμε να αποδεχθούμε είναι η δυνατότητα ανατροπής της κυριαρχίας των ΗΠΑ έστω και μακροπρόθεσμα, διότι μόνο κατά αυτό τον τρόπο θα μπορέσουμε να «δούμε» την μετατόπιση της βαρύτητας από τις ΗΠΑ στην Ασία, η οποία λαμβάνει χώρα μπροστά στα μάτια μας. Η συνειδητοποίηση αυτή αποκωδικοποιεί σε ένα βαθμό και τη στρατηγική σκέψη των ΗΠΑ, όταν εξετάζεται το ζήτημα ενδυνάμωσης των σχέσεων τους με την ΕΕ.

Παρόλα αυτά, η εκδήλωση θέλησης περί σύσφιξης σχέσεων δεν σημαίνει την αυτόματη ολική μεταστροφή της ΕΕ προς τις ΗΠΑ και τον παραγκωνισμό των ευρωκινεζικών σχέσεων. Κάθε άλλο, η ΕΕ διχάζεται για τον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίσει την Κίνα, αλλά δεν θέτει υπό αμφισβήτηση το «αν» θα την προσεγγίσει – αυτό είναι βέβαιο. Ήδη η ανάληψη της Πρωτοβουλίας Μίας Ζώνης και Ενός Δρόμου  (One Belt One Road Initiative) χάραξε τον δρόμο προς την ενδυνάμωση σχέσεων Κίνας και Ευρώπης. Πέραν τούτου, η Κίνα κατέλαβε την πρωτοκαθεδρία στη λίστα των εμπορικών εταίρων της ΕΕ το περασμένο έτος, γεγονός που αποδεικνύει ότι η επαφή μεταξύ των δύο πλευρών γίνεται όλο και ισχυρότερη παρά το αντίστροφο. Συνεπώς, οι ΗΠΑ προσεγγίζοντας την ΕΕ θα πρέπει να προτείνουν εκείνες τις προτάσεις συνεργασίας που θα αντισταθμίσουν τα οφέλη που παρέχει η Κίνα στην ΕΕ, εάν αυτό που επιθυμούν είναι να «γύρει η ζυγαριά προς το μέρος τους». Εξάλλου, η ίδια η ΕΕ είναι επίσης ένας στρατηγικός δρών του διεθνούς συστήματος με δικά της διακριτά συμφέροντα στον οικονομικοπολιτικό τομέα. Ως εκ τούτου, το ερώτημα που θα έπρεπε να τίθεται είναι « σε ποιο βαθμό και υπό ποιους όρους θα συνεργαστεί η ΕΕ με τις ΗΠΑ και την Κίνα ξεχωριστά» και όχι αν θα επιλέξει ή τη μία ή την άλλη πλευρά, καθώς η απομόνωση μίας αναδυόμενης δύναμης σαν την Κίνα θα αποτελούσε στρατηγικό λάθος για την Ένωση.

Καταλήγοντας σε ένα συμπέρασμα, η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να φαντάζει ως μία απλή επιλογή στη βάση κοινών αξιών, αλλά στη πραγματικότητα είναι μία ανάγκη που “τυλίγεται” με τον μανδύα της προληπτικής δράσης. Οι δραστηριοποιήσεις των BRICS, η σινορωσική συμμαχία και η σταθερή άνοδος οικονομίων όπως της Κίνας και της Ινδίας είναι δείκτες πρόβλεψης ενός  μέλλοντος στο οποίο οι ΗΠΑ θα έχουν σαφώς ισχυρό ρόλο, αλλά χαμηλότερη σχετική δύναμη -τουλάχιστον οικονομική- συγκριτικά με το «σήμερα». Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ είναι ένας εταίρος κλειδί, ένας παίκτης που γεωγραφικά κατατάσσεται στη Δύση, αλλά έχει δίκτυα επικοινωνίας με κάθε ήπειρο. Παρουσιάζεται, δηλαδή, ως ένας εξισορροπητικός δρών και αντισταθμιστικός σύμμαχος στο παίγνιο μεταβολής της ισχύος από την Δύση στην Ασία, λόγω της οικονομικής και πολιτικής κυρίως δύναμής της, αλλά και της διασυνδεσιμότητάς της. Με άλλα λόγια, ο προσεταιρισμός της είναι στρατηγικός, σχεδιασμένος και απαραίτητος και εντάσσεται στο πλάνο άσκησης αναχαιτιστικής πολιτικής στον επεκτατισμό της Κίνας από πλευράς των Ηνωμένων Πολιτειών. Όπως άλλωστε γράφει ο Hans J. Morgenthau στο βιβλίο του Politics Among Nations «Η διεθνής πολιτική, όπως όλες οι πολιτικές, είναι ένας αγώνας για την ισχύ».

Συντάκτης: Ειρήνη Κόρδα

Πηγές: 

• Branch, F.T.D.D. (2009) Foreign trade: Data. United States Census Bureau. Available at: https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/toppartners.html (Accessed: May 3, 2023).

• EU-US Trade and Technology Council (no date). European Commission. Available at: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/stronger-europe-world/eu-us-trade-and-technology-council_en (Accessed: May 3, 2023).

• History (2022). U.S. Mission to the European Union. Available at: https://useu.usmission.gov/history/ (Accessed: May 3, 2023).

• Kuo, M.A. (2023) Russia-china challenge in US-EU relations. The Diplomat. Available at: https://thediplomat.com/2023/03/russia-china-challenge-in-us-eu-relations/ (Accessed: May 3, 2023).

• Mazarr, M.J. (no date) Γιατί η Αμερική χρειάζεται ακόμα την Eυρώπη. Foreign Affairs Hellenic Edition. Available at: https://foreignaffairs.gr/articles/74118/michael-j-mazarr/giati-i-ameriki-xreiazetai-akoma-tin-eyropi (Accessed: May 3, 2023).

• OECD Economic Outlook, Volume 2022 Issue 2 (no date). OECD. Available at: https://www.oecd-ilibrary.org/sites/f6da2159-en/1/3/2/49/index.html?itemId=%2Fcontent%2Fpublication%2Ff6da2159-en&_csp_=761d023775ff288a22ebcaaa183fbd6c&itemIGO=oecd&itemContentType=book (Accessed: May 3, 2023).

• Poast, P. (2023) The U.S. Still Needs Europe to compete with China. World Politics Review. Available at: https://www.worldpoliticsreview.com/us-vs-china-allies-nato-europe-defense-security-foreign-policy/?one-time-read-code=206204168294040275429 (Accessed: May 3, 2023).

• Sullivan, J.W. (2023) A BRICS currency could shake the dollar’s dominance. Foreign Policy. Available at: https://foreignpolicy.com/2023/04/24/brics-currency-end-dollar-dominance-united-states-russia-china/ (Accessed: May 3, 2023).

• ΕΙΚΟΝΑ: Expectations of Europe in troubled times: European public opinion on defence issues (2022). CENTRE KANTAR PUBLIC SUR L’EUROPE. Available at: https://www.kantarpublic.com/inspiration/centre-kantar-public-sur-leurope/expectations-of-europe-in-troubled-times-european-public-opinion-on-defence-issues (Accessed: May 4, 2023).