Την 4η Απριλίου του 1949, ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου ή αλλιώς Ατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ) εγγυήθηκε ως καταστατικό σκοπό του την ελευθερία και ασφάλεια των μελών του διά πολιτικών και στρατιωτικών μέσων. Σήμερα, εβδομήντα τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυσή του, συνεχίζει να είναι αφοσιωμένος στην αρχή του άρθρου 5 της (ιδρυτικής) Συνθήκης της Ουάσιγκτον, βάσει της οποίας μια επίθεση εναντίον ενός ή εναντίον κάποιον μελών του τεκμαίρεται ως επίθεση εναντίον όλων – αρχή που κατοχυρώνει τη συλλογική άμυνα – συνιστώντας εν προκειμένω αφορμή για να παρέχει στρατιωτική, πολιτική, υλικοτεχνική ή ακόμη και οικονομική υποστήριξη, χωρίς απαραίτητα να εμμένει στη εμπλοκή του σε πολεμικές συρράξεις. Μετά από τις διαδοχικές διευρύνσεις λοιπόν, αυτής της αμυντικής Συμμαχίας, το ΝΑΤΟ θεμελιώνει έναν δεσμό ανάμεσα στις δύο ηπείρους, την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, δίδοντάς τες τη δυνατότητα όχι μόνο διαβούλευσης και συνεργασίας στους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας, αλλά και κοινής διεξαγωγής πολυεθνικών επιχειρήσεων για την πάταξη κρίσεων, και δη πολεμικών, πολιτικών, φυσικών, τεχνολογικών και υβριδικών προκλήσεων. Ωστόσο, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία απειλεί να διαταράξει την παγκόσμια ισορροπία των δυνάμεων και προκαλεί την ανασφάλεια πολλών κρατών σε περίπτωση μελλοντικής ρωσικής επιθετικότητας, με απόρροια να δοκιμάζει κάποτε την πάγια ψυχροπολεμική ουδετερότητα ορισμένων χωρών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι αυτά της Φινλανδίας και της Σουηδίας, χώρες που πλέον αναζητούν εγγυήσεις ασφάλειας στο νέο περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί στην ευρωπαϊκή ήπειρο από τις 24 Φεβρουαρίου του 2022 και εντεύθεν.

Κατ’ αρχάς, η 4η Απριλίου του 2023 αποτέλεσε, όπως επεσήμανε ο Υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., Άντονι Μπλίνκεν, μια ιστορική ημέρα για τη Συμμαχία, αφού ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν, προκάλεσε κάτι που ο ίδιος απέτρεπε, και δη τον διπλασιασμό της έκτασης και τη διεύρυνση των συνόρων του ΝΑΤΟ με την επίσημη είσοδο της Φινλανδίας ως του 31ου μέλους, χώρας που προσθέτει μία συνοριακή γραμμή 1.340 χιλιομέτρων ανάμεσα στην Συμμαχία και τη Ρωσία. Ειδικότερα, η Φινλανδία δημιουργεί ένα είδος τείχους που ξεκινά από τη βόρεια Ευρώπη και φτάνει μέχρι τα ανατολικά, όπου το ΝΑΤΟ έχει ενισχύσει τις δυνάμεις του με το ξέσπασμα του ρωσο- ουκρανικού πολέμου. Επιπροσθέτως, όπως έχει επισημάνει και ο Χένρι Βανχάβεν, ερευνητής στο φινλανδικό ινστιτούτο διεθνών σχέσεων, “ο πρόεδρος της χώρας, Σάουλι Νιινίστο, είπε ότι η Φινλανδία δεν βάζει περιορισμούς και προϋποθέσεις στη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ, κάτι που σημαίνει ότι η κυβέρνηση δεν έχει βάλει εμπόδια σε πιθανή παρουσία του ΝΑΤΟ σε φινλανδικό έδαφος. Μεγαλύτερη σημασία έχει το πως θα προσφέρει η Φινλανδία στις αποστολές της συμμαχίας εν καιρώ ειρήνης, όπως για παράδειγμα η συμμετοχή στην εναέρια προστασία των χωρών της Βαλτικής”. Αξιοσημείωτο βέβαια, είναι και το γεγονός πως η Μόσχα είχε επανειλημμένως προειδοποιήσει για «σοβαρές συνέπειες» εάν η Φινλανδία και η Σουηδία ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, διαμηνύοντας ότι θα ενισχύσει τις χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις της στη Βαλτική Θάλασσα, ενώ ήγειρε την πιθανότητα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων στην περιοχή.

Η Φινλανδία, η οποία κέρδισε την ανεξαρτησία της από τη Ρωσία το 1917 και βρέθηκε αντιμέτωπη μαζί της σε δύο πολέμους, κατά τη διάρκεια των οποίων έχασε μέρος των εδαφών της από τη Μόσχα, μπορεί να παρατάξει 275.250 άνδρες και γυναίκες, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Σπουδών (International Institute for Strategic Studies). Στον φινλανδικό στρατό υπηρετούν 12.000 επαγγελματίες στρατιωτικοί, αλλά εκπαιδεύει περισσότερους των 20.000 κληρωτών εφέδρων ετησίως. Σε καιρό πολέμου, μπορεί να υπολογίζει σε δύναμη 280.000 στρατιωτών εκπαιδευμένων για μάχη, περισσότερους των 600.000 εφέδρων, μία στρατιωτική δύναμη εξαιρετικού χαρακτήρα στην Ευρώπη. Διαθέτει στόλο 55 μαχητικών αεροσκαφών F-18, τον οποίο σχεδιάζει να αντικαταστήσει με αμερικανικά F-35, 200 άρματα μάχης και περισσότερα των 700 συστήματα πυροβολικού. Ουκ ολίγον ενδιαφέρον έχει και το γεγονός πως η χώρα σχεδιάζει να αυξήσει κατά 40% τον αμυντικό της προϋπολογισμό μέχρι το 2026, με απότοκο να λογίζεται ότι και αυτή μπορεί να προσφέρει στρατιωτικά αρκετά στη Συμμαχία.

Μια από τις πιο καίριες γεωπολιτικά, στρατηγικά αλλά και πολιτικά προοπτικές ένταξης είναι και αυτή της Σουηδίας. Για περισσότερα από 30 χρόνια απ’ όταν συστάθηκε για πρώτη φορά η Συμμαχία, η σκανδιναβική αυτή υπερδύναμη διατηρούσε στενές επαφές με όλα τα κράτη-μέλη, συμμετέχοντας σε πλήθος δραστηριοτήτων, στρατιωτικών ασκήσεων και τακτικών συνεδριάσεων, χωρίς όμως να αποτελέσει εξ’ αρχής επίσημο μέλος της. Όπως και για την γειτονική Φινλανδία, η επιλογή της στρατιωτικής ουδετερότητας έμοιαζε ιδανικότερη λύση, διότι η ένταξή της σε μια τέτοια δυτικοκεντρική συμμαχία θα πυροδοτούσε ανεπιθύμητες αντιδράσεις από την πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης και, αργότερα, της Ρωσίας. Ο δισταγμός αυτός οφειλόταν, προφανώς, και σε ιστορικούς λόγους, που πηγάζουν από τον 19ο αιώνα, όταν Σουηδία και Φινλανδία αποτελούσαν ένα ενιαίο κράτος. Ο ρωσο-σουηδικός πόλεμος του 1808, που είχε ως αποτέλεσμα την ολοσχερή καταστροφή του σουηδικού στρατού και την προσάρτηση της επικράτειας που αντιστοιχεί στη σημερινή Φινλανδία, από την Ρωσική Αυτοκρατορία, ώθησε τη Σουηδία να προτιμήσει την “αμεροληψία” στις διεθνείς προστριβές της Δύσης με την Ανατολή, για πάνω από δύο αιώνες. Άλλωστε, δεδομένου ότι οι σχέσεις της με τα γειτονικά έθνη της Σκανδιναβίας έχουν πλήρως εξομαλυνθεί τον τελευταίο αιώνα και η γειτνίασή της με τη Ρωσία δεν είναι άμεση, οι σουηδικές πολιτικές ηγεσίες επέλεξαν να αποφύγουν την επίσημη πόλωση στο διεθνές προσκήνιο.

Παρόλα αυτά, οι ένθερμες σχέσεις της Σουηδίας με το ΝΑΤΟ ήταν προφανείς. Οι δύο πόλοι βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία και διάλογο, ανταλλάσσοντας πολύτιμες στρατιωτικές πληροφορίες και υιοθετώντας παράλληλες αντιτρομοκρατικές πολιτικές. Επιπλέον, η Σουηδία έχει εμπλακεί σε πλήθος, ειρηνευτικών και μη, επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, ενώ το 1994 εισήλθε στη

«Σύμπραξη για την Ειρήνη» (Partnership for Peace) και το 1997, στο Euro-Atlantic Partnership Council, ένα συμβούλιο επικοινωνίας του ΝΑΤΟ με εξωτερικά κράτη. Παράλληλα, προχώρησε και στην κατάστρωση ενός διετούς μνημονίου συνεργασίας με τη Συμμαχία, με σκοπό την ουσιαστικότερη αλληλεπίδρασή τους. Όλες αυτές οι κινήσεις έλαβαν χώρα, χωρίς το κράτος να αποτελεί μέλος της Συμμαχίας. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, φυσικά, άλλαξε όλο το διεθνές σκηνικό και οδήγησε την πολιτική ηγεσία της Σουηδίας να αναθεωρήσει την ουδέτερη στάση της και να συνειδητοποιήσει ότι δε βρίσκεται πλέον στο απυρόβλητο. Έτσι, στις 4 Μαΐου 2022, από κοινού με την Φινλανδία, κατέθεσε την επίσημη επιστολή ένταξής της στη Συμμαχία.

Ωστόσο, γιατί παραμένει στο στάδιο της αναμονής ακόμη και σήμερα, σε αντίθεση με τη γειτονική της Φινλανδία, η οποία προσχώρησε πρόσφατα επισήμως; Το “πρόβλημα” έγκειται στις χώρες της Ουγγαρίας και της Τουρκίας, δύο κράτη-μέλη της Συμμαχίας, οι οποίες ασκούν το δικαίωμα τους στην αρνησικυρία στα αιτήματα ένταξης της Σουηδίας εντός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Η Ουγγαρία βασίζει την κατηγορηματική της στάση στην είδηση ότι πολλοί Σουηδοί πολιτικοί χαρακτήρισαν περιφρονητικά τις ουγγρικές κυβερνήσεις ως διδακτορικές και οπισθοδρομικές. Από την άλλη, η Τουρκία φέρεται να ισχυρίζεται ανοιχτά ότι το σκανδιναβικό αυτό κράτος ενίσχυσε στο παρελθόν ομάδες Κούρδων στρατιωτών, που, κατά την εκτίμηση των τουρκικών αρχών, ανήκαν σε τρομοκρατικές οργανώσεις που επιβουλεύονται το τουρκικό κράτος. Μάλιστα, με αφορμή το γεγονός μιας πρόσφατης διαμαρτυρίας στη Στοκχόλμη, όπου διαδηλωτές έκαψαν σε κοινή θέα το Κοράνι, η Τουρκία ζητά, μεταξύ άλλων εμμέσως από την Σουηδία να αυστηροποιήσει τη στάση της απέναντι στις θρησκευτικές βεβηλώσεις έναντι του Ισλάμ, αν επιθυμεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, παρότι τέτοιου είδους ενέργειες εναπόκεινται στο δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης. Σε κάθε περίπτωση, η ένταξή της βρίσκεται ακόμη στον «θάλαμο αναμονής».

Αν εντέλει ολοκληρωθεί η πλήρης και επίσημη ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, οι συνέπειες για την Συμμαχία μεν θα είναι πανηγυρικές, για τη Ρωσία δε, θα είναι απειλητικές, γεωπολιτικά και στρατιωτικά. Αρχικά, μια τέτοια εξέλιξη θα μετατρέψει τη Βαλτική Θάλασσα σε μια «Νατοϊκή λίμνη». Όλα τα εδάφη, τα στενά, αλλά και τα χωρικά ύδατα της περιοχής θα ελέγχονται στο σύνολό τους από νατοϊκές δυνάμεις. Έτσι, η οποιαδήποτε διέλευση ρωσικού πλοίου που θα ξεκινά από τις περιοχές του Καλίνινγκραντ ή της Αγίας Πετρούπολης, θα είναι άμεσα ανιχνεύσιμη από τη Συμμαχία. Επιπλέον, το γεγονός αυτό θα αποτελέσει έναν θρίαμβο για το ΝΑΤΟ σε στρατιωτικό επίπεδο. Η Συμμαχία θα επεκτείνει την επιρροή της σε στρατιωτικά πολύ σημαντικές χώρες, που κατέχουν υπερσύγχρονο εξοπλισμό, όπως τα υποβρύχια της Σουηδίας, αλλά και άριστα εκπαιδευμένο τακτικό στρατό, όπως αυτός της Φινλανδίας. Οι νατοϊκές δυνάμεις θα έχουν πρόσβαση σε καίρια γεωπολιτικά σημεία, όπως το σουηδικό νησί του Γκότλαντ, που βρίσκεται στο κέντρο της Βαλτικής, σε ακτίνα βολής από την Αγία Πετρούπολη. Παράλληλα, το εκτενές σύνορο Φινλανδίας-Ρωσίας θα ενισχυθεί από την παρουσία συμμαχικών στρατιωτικών μονάδων, οι οποίες θα βρίσκονται σε συνεχή ετοιμότητα να αντιμετωπίσουν εχθρικές δυνάμεις, αλλά και να πλήξουν ρωσικούς σιδηροδρόμους που αποτελούν «αρτηρίες» για τη μεταφορά πυρηνικών όπλων, από τον ρωσικό Βορρά έως τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη. Γεωπολιτικά, λοιπόν, το ενδιαφέρον θα στραφεί προς τα βόρεια και τον Αρκτικό Κύκλο, ο οποίος παραμένει στο μεγαλύτερο μέρος του ελεγχόμενος από το Κρεμλίνο.

Η ένταξη των δύο αυτών κρατών στο ΝΑΤΟ ήταν και θα είναι πάντοτε μια απειλή για τη Ρωσία υπό κάθε έννοια. Υπό τη σκιά ενός πυρηνικού πολέμου, κρίνεται επιτακτικότατη ανάγκη οι κινήσεις όλων των πλευρών να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές και διπλωματικές. Όσο περισσότερο τα μέρη υιοθετούν τις πρακτικές του διαλόγου και της διπλωματίας, χωρίς καμία διάθεση πρόκλησης και αιφνιδιασμού, τόσο περισσότερο ο κίνδυνος μιας ολέθριας παγκόσμιας σύρραξης θα απομακρύνεται.

Συντάκτες: Ανέττα Τσελεπή – Γιώργος Λυμπέρης

Πηγές:

  • Τι θα προσφέρει στο ΝΑΤΟ η ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας (no date) gr. Available at: https://www.liberal.gr/diethni-themata/ti-tha-prosferei- sto-nato-i-entaxi-tis-finlandias-kai-tis-soyidias (Accessed: May 4, 2023).
  • Καράγιωργας, Ι. (2023) Η Φινλανδία στο ΝΑΤΟ: Τι σημαίνει για την ευρώπη, τη ρωσία και          την                     συμμαχία,                             Available              at: https://gr.euronews.com/2023/04/07/i-finlandia-sto-nato-ti-simainei-gia-europe- russia-kai-simmaxia (Accessed: May 4, 2023).
  • Newsroom (2023) ΝΑΤΟ: Η Φινλανδία και επισήμως μέλος της Συμμαχίας, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Available                                                                      at: https://kathimerini.gr/world/562355134/nato-i-finlandia-kai-episimos- melos-sti-symmachias/ (Accessed: May 4, 2023).
  • How Finland and Sweden would transform NATO’s military capabilities: WSJ (2022) YouTube. Available at: https://youtu.be/0EBf4dwvcVk (Accessed: May 2, 2023).
  • Nato (2022) Finland and Sweden submit applications to join NATO, NATO. Available at: https://nato.int/cps/en/natohq/news_195468.htm (Accessed: May 2, 2023).
  • Person (2023) Explainer: Why is Turkey blocking Sweden and Finland NATO membership?,            Thomson        Reuters.                                Available       at: https://www.reuters.com/world/why-is-turkey-blocking-swedish-finnish-nato- membership-2023-01-25/ (Accessed: May 2, 2023).
  • Russo-Swedish wars (no date) Encyclopædia Encyclopædia Britannica, inc. Available at: https://www.britannica.com/topic/Russo-Swedish-Wars (Accessed: May 4, 2023).
  • Why Finland joining NATO Checkmates Russia (2022) YouTube. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=si9Phc9ArpU (Accessed: May 2, 2023).
  • Tim Marshall, ‘Prisoners of Geography’