Από την αρχή του ανθρωπίνου είδους, οι οργανωμένες κοινωνικό-πολιτικές οντότητες ανταγωνίζονταν για την κυριαρχία σε ολοένα και περισσότερους γεωγραφικούς χώρους. Μέχρι τον 20ο αιώνα τα χερσαία εδάφη και οι θάλασσες αποτελούσαν τα μόνα πεδία διαμάχης των κρατών. Ωστόσο λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας και κυρίως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εμφανίστηκε και η αέρια μορφή σύγκρουσης. Ενώ τα περισσότερα κράτη ασχολούνται κατεξοχήν με αυτούς τους τρεις χώρους, τα μεγαλύτερα και ισχυρότερα κράτη έχουν αρχίσει να ανταγωνίζονται και για ένα ακόμα “χώρο” που θα απασχολήσει όλο και περισσότερο την ανθρωπότητα στο (όχι και τόσο μακρινό) μέλλον: το Διάστημα.

Η διαμάχη για την κυριαρχία στο Διάστημα δεν είναι τίποτα το σχετικά καινούργιο. Αποτέλεσε τομέας διαμάχης ανάμεσα στις Η.Π.Α. και την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Τα δύο κράτη ανταγωνίζονταν σε όποιο τομέα μπορούσαν για να αποδείξουν την ιδεολογική και την τεχνολογική τους υπεροχή στον κόσμο, συνεπώς δεν ήταν δύσκολο να αναπτυχθεί μεγάλος ανταγωνισμός για το ποιος από τους δύο θα κατακτήσει πρώτος το Διάστημα. Η διαμάχη αυτή που άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 και τελείωσε στα μέσα της δεκαετίας του 1970 ονομάστηκε η «Κούρσα του Διαστήματος» και ενώ στην αρχή οι Σοβιετικοί ηγούνταν, όντας μεταξύ άλλων οι πρώτοι που έβαλαν δορυφόρο σε τροχιά (Sputnik I) αλλά και τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα (Yuri Gagarin), στο τέλος ήταν οι Αμερικανοί που κατάφεραν να είναι οι πρώτοι που έστειλαν ανθρώπους στη Σελήνη, στην ιστορική αποστολή Apollo 11 στις 20 Ιουλίου του 1969. Η κίνηση αυτή αποτέλεσε μια τεράστια προβολή ισχύος, παγκόσμιου βεληνεκούς, με την οποία οι αμερικανοί έδειξαν την τεχνολογική υπεροχή τους. Από πολλούς θεωρείται ότι με αυτή την κίνηση οι ΗΠΑ κέρδισαν την «Κούρσα του Διαστήματος», αλλά είναι γεγονός ότι οι Η.Π.Α. πλέον σταμάτησαν να θεωρούν την χρηματοδότηση περαιτέρω αποστολών προτεραιότητα τους. Η Σοβιετική Ένωση (και καμία άλλη χώρα μέχρι σήμερα) δεν κατάφερε να προσεληνώσει ανθρώπους και από τότε δόθηκε μεγαλύτερη προσοχή στους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί παγκόσμια συνεργασία στο διάστημα, παρά διαμάχη. Αυτό είναι και το πλαίσιο στο οποίο κατασκευάστηκε και λειτουργεί ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS), ο οποίος αποτελεί σήμερα το σύμβολο της διακρατικής διαστημικής συνεργασίας.

Ωστόσο, τα πράγματα μπορεί και να αλλάξουν στα επόμενα χρόνια, καθώς υπάρχουν κράτη που ετοιμάζονται να ξαναστείλουν ανθρώπους στη Σελήνη με σκοπό την εκμετάλλευση της. Τον Οκτώβριο του 2020, 8 κράτη υπέγραψαν τις Συμφωνίες Άρτεμις, (μια πρωτοβουλία των ΗΠΑ) οι οποίες στοχεύουν μεταξύ άλλων στην εξερεύνηση και την εκμετάλλευση της Σελήνης. Μέχρι σήμερα, 23 κράτη έχουν υπογράψει τις Συμφωνίες, αλλά η Κίνα και η Ρωσία δεν ανήκουν σε αυτές. Η πρώτη, μάλιστα, δεν έχει τη δυνατότητα να υπογράψει, καθώς το Κογκρέσο έχει περάσει νομοθεσία που απαγορεύει στην NASA να συνεργάζεται με την Κίνα σε οποιοδήποτε επίπεδο. Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα όμως είναι ιδιαίτερα ανήσυχες όσον αφορά ένα άρθρο των Συμφωνιών που ορίζει τον καθορισμό «ζωνών ασφαλείας» για τις δραστηριότητες του κάθε κράτους, με σκοπό να αποφευχθεί κάθε είδους «βλαβερή παρέμβαση», ενώ αναφέρεται ότι τα κράτη-μέλη της συμφωνίας έχουν το δικαίωμα να «αλλάξουν το μέγεθος και την εμβέλεια της ζώνης ασφαλείας όπως αρμόζει» και ότι τα κράτη πρέπει να σέβονται τις ζώνες ασφαλείας των άλλων. Το ζήτημα έγκειται στο γεγονός ότι ότι οι ζώνες ασφαλείας αντικατοπτρίζουν μια μορφή εθνικής οικειοποίησης από πλευράς των κρατών αυτών, θα μπορούσε να πει κανείς. Αυτό όμως είναι κάτι που απαγορεύεται από το Διεθνές Δίκαιο και συγκεκριμένα από μια συνθήκη που είναι γνωστή ως Συνθήκη του Διαστήματος.

Η Συνθήκη του Διαστήματος (Outer Space Treaty-1967) είναι το βασικό νομικό κείμενο βάση του οποίου καθορίζονται οι κανόνες με τους οποίους τα κράτη δραστηριοποιούνται στο Διάστημα. Η Συνθήκη καλύπτει όλες τις πτυχές του διαστήματος, από την ύπαρξη αντικειμένων σε τροχιά, στην προσεδάφιση και εξερεύνηση αστρικών σωμάτων και πολλά ακόμα. Μεταξύ άλλων, ορίζει ότι η εξερεύνηση του διαστήματος θα αποσκοπεί στο συμφέρον όλης της ανθρωπότητας και ότι αποτελεί ελεύθερο δικαίωμα όλων των κρατών. Προβλέπει επίσης την απαγόρευση τοποθέτησης Όπλων Μαζικής Καταστροφής σε τροχιά ή σε αστρικά σώματα και ότι το διάστημα θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς. Ορίζει επίσης ότι το διάστημα δεν μπορεί να αποτελέσει προϊόν εθνικής οικειοποίησης με κανένα μέσον από κανένα κράτος. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η Κίνα έχει κατηγορήσει τις ΗΠΑ για προσπάθεια έναρξης μιας εποχής αποικιοκρατίας στο διάστημα. Πολλοί ακαδημαϊκοί συμφωνούν ότι η Συνθήκη του Διαστήματος είναι απαρχαιωμένη και ότι χρειάζεται όλες οι πλευρές να νομοθετήσουν από κοινού για να ορίσουν τους τρόπους με τους οποίους τα κράτη μπορούν να κινηθούν προς την εκμετάλλευση αστρικών σωμάτων, ενώ η Κίνα καλεί τις ΗΠΑ να σταματήσει τις προσπάθειες «να διαμορφώσει τους δικούς της νόμους για να επιτρέψει την εξόρυξη διαστημικών πόρων με τρόπο που θα βλάψει τα συμφέροντα άλλων χωρών».

Το ζήτημα είναι ότι η εγκατάσταση ζωνών ασφαλείας γύρω από περιοχές που είναι μεγάλης γεωπολιτικής σημασίας μπορεί να δημιουργήσει διαμάχες για την κυριαρχία σε συγκεκριμένες περιοχές που θα μπορούσαν πολύ εύκολα να καταστήσουν την ειρηνική συνεργασία στο διάστημα, σε ένα ακόμα πεδίο διαμάχης για την κυριαρχία. Για παράδειγμα, είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθεί σύγκρουση ανάμεσα σε κράτη όσον αφορά τις ζώνες ασφαλείας που περικλείουν σημαντικούς πόρους, όπως είναι τη Helium-3, ένα αέριο το οποίο έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει καύσιμο για την παραγωγή ενέργειας πυρηνικής σύντηξης. Ένας άλλος πόρος εξ αυτών είναι και το νερό το οποίο είναι συγκεντρωμένο σε διάφορους κρατήρες κοντά στο Νότιο Πόλο της Σελήνης. Θα αποτελέσει σημαντικό πόρο για κάθε χώρα που αποσκοπεί στη δημιουργία Σεληνιακών Βάσεων στο μέλλον, μια επιθυμία που έχουν εκφράσει οι ΗΠΑ και ιδιωτικές επιχειρήσεις όπως η SpaceX.

Οι γεωπολιτικές ιδιαιτερότητες της Σελήνης αλλά και άλλων ουράνιων σωμάτων μπορεί να αποτελέσει αφορμή για να τελειώσει η εποχή της ειρηνικής διακρατικής συνεργασίας και να αρχίσει μια εποχή διαμάχης για την κυριαρχία του διαστήματος. Πρόκειται για μια αντίληψη πολύ κοντινή στην realpolitik του κλασσικού ρεαλισμού, ή όπως την έχει ονομάσει ο Καθηγητής Everett Dolman: Astropolitik. Τα διακυβεύματα του διαστήματος είναι πολλά, και οι ζώνες πιθανής κυριαρχίας περισσότερες. Η διαστημική μας ιστορία, μας έχει διδάξει και μας έχει προσφέρει πολλά, ωστόσο μπαίνουμε σε μια καινούρια εποχή, στην οποία τα κράτη ανάλογα με τις αποφάσεις και την πολιτική που θα ακολουθήσουν, μπορεί να αποτελέσουν τη συνέχεια της διακρατικής διαστημικής συνεργασίας, ή την αναζωπύρωση ενός εξωπλανητικού ανταγωνισμού για την κυριαρχία.

Συντάκτης: Αλέξανδρος Μουρατίδης

Πηγές: