Νότια Σινική Θάλασσα: Το χρονικό των διεκδικήσεων

Χιλιάδες ναυτικά μίλια μακριά από τη Μεσόγειο βρίσκεται ο Ειρηνικός Ωκεανός, μέρος του οποίου αποτελεί η Νότια Σινική Θάλασσα. Η τελευταία συνιστά περιοχή υψίστης σημασίας, αφενός διότι περιβάλλει μία (υπερ)δύναμη, όπως η Κίνα, γεγονός που της προσδίδει γεωπολιτική βαρύτητα και αφετέρου αποτελεί σημείο από το οποίο διέρχεται περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας ναυσιπλοΐας, κυρίως μέσω των στρατηγικών Στενών της Μαλάκα.  Επιπρόσθετα, η Νότια Σινική Θάλασσα είναι πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, ψάρια και guano (φυσικό λίπασμα/συσσωρεύσεις από περιττώματα θαλάσσιων πτηνών), ενώ συνιστά τεράστιο κόμβο εμπορίου, με 5 τρισεκατομμύρια δολάρια σε εμπορεύματα να περνούν κάθε χρόνο από διαφιλονικούμενα εδάφη. Ωστόσο, αναφορικά με την αποτροπή μη εξουσιοδοτημένων αλιευτικών δραστηριοτήτων, μόνο το 10-15% των παγκόσμιων υδάτων περιπολείται σε κάποιον βαθμό, καθιστώντας τη Νότια Σινική Θάλασσα πιο ευάλωτη στις προβολές αξιώσεων της Κίνας επ’ αυτής. Συνεπώς, όπως διαπιστώνουμε από τα παραπάνω, οι φυσικοί πόροι αποτελούν το μέγα διακύβευμα, που το προικοδοτεί η ύπαρξη νησιών ή νησίδων επί των οποίων η προβολή θαλάσσιας και ναυτικής ισχύος συνιστά τρανή απόδειξη στρατηγικής κυριαρχίας στην εν λόγω υδάτινη περιοχή.

Η κατεξοχήν διαμάχη είναι εκείνη ανάμεσα σε μία μεγάλη δύναμη την Κίνα, η οποία  προβάλει αξιώσεις σε εδάφη, που κατά βάση ανήκουν στις Φιλιππίνες και, στην καλύτερη περίπτωση, συνιστούν βράχους, ατόλες, ξέρες ή υφάλους, επί των οποίων διεκδικεί κυριαρχία, και σε μικρότερες ή μεσαίες χώρες, που αντιστέκονται σθεναρά απέναντι στις κινήσεις της Κίνας, προκειμένου να προασπιστούν και να προστατεύσουν τα εκ της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας 1982 (UNCLOS III) δικαιώματά τους. Η Κίνα προκαλεί με τις διευρυμένες αξιώσεις ελέγχου κυριαρχικών δικαιωμάτων στη Νότια Σινική Θάλασσα, επιδιώκοντας τον έλεγχο των θαλάσσιων οδών επικοινωνίας και των θαλάσσιων κόμβων, καθώς με αυτό τον τρόπο θα εξασφαλίσει τη διαρκή οικονομική της ανάπτυξη, και τη θέση της ως 2^ης παγκόσμιας οικονομικής δύναμης, καθιστώντας την περιοχή ένα τεράστιο γεωστρατηγικό βάθος για την ίδια, εφόσον θα είναι σε θέση να ελέγξει άμεσα την περιφέρειά της και να αποτρέψει την επέμβαση ξένων δυνάμεων σε αυτήν. Αναφορικά με το τελευταίο, είναι εξαιρετικά σημαντικό για την Κίνα να διατηρήσει τις όποιες διαμάχες της με τα μικρότερα γειτονικά της κράτη, επιδιώκοντας διαπραγματεύσεις σε διμερές επίπεδο, υιοθετώντας τη λογική «shelving without solving», θέτοντας, παράλληλα, εκτός μεγαλύτερες δυνάμεις με έντονη -στρατιωτική- παρουσία στην περιοχή, όπως είναι οι ΗΠΑ. Τα περισσότερα γειτονικά κράτη της Κίνας είναι παραδοσιακοί σύμμαχοι των Αμερικανών, σε μία προσπάθεια περικύκλωσης του κινεζικού παράγοντα στην περιοχή, προβαίνοντας κάθε χρόνο σε ανανέωση των διπλωματικών τους σχέσεων με την Αμερική. Η αμυντική συμφωνία AUKUS (13/03/2023), η οποία υπεγράφη μεταξύ των ΗΠΑ, της Αυστραλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, συνιστά την πιο πρόσφατη συμφωνία, που θέτει ως βασικό της στόχο την αντιμετώπιση των φιλοδοξιών της Κίνας στην ευρύτερη περιοχή του Ινδικού και του Ειρηνικού Ωκεανού, ενώ πραγματεύεται την αγορά, και μελλοντικά την κατασκευή, πυρηνοκίνητων υποβρυχίων από την Αυστραλία. Ως φυσικό επακόλουθο, η κινεζική πλευρά δεν άργησε να αντιδράσει και να επιχειρηματολογήσει κατά της παράνομης ενέργειας που εγκυμονεί κινδύνους διάδοσης πυρηνικών όπλων. Σε ό,τι αφορά, όμως, τους κατεξοχήν κινδύνους που εγκυμονούν οι πρακτικές της Κίνας στην περιοχή, κρίνεται απαραίτητη η αναφορά στη «γραμμή των 9 σημείων».

«NINE-DASH LINE»

Η «γραμμή των 9 σημείων», αλλιώς γνωστή ως «nine-dash line» ή σχήματος U (U-Shapedline) ή «dotted-line» (όπως χαρακτηρίζεται από τους Κινέζους αξιωματούχους στα διεθνή μέσα) αποτυπώθηκε σε επίσημο κινεζικό χάρτη στις αρχές του έτους 1947,ενώ δημοσιεύθηκε ένα χρόνο αργότερα. Μέσω αυτού του χάρτη, η Κίνα διεκδικεί θαλάσσιες ζώνες σε εδάφη που συνιστούν, στην πλειονότητά τους, βράχους, ξέρες ή υφάλους, ενώ προβαίνει στην κατασκευή τεχνητών υποδομών, σε μία προσπάθεια να θεωρηθούν νησιά, βάσει του Άρθρου 121 της UNCLOS III, δυνάμενα να διεκδικήσουν υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Οι λόγοι για τους οποίους η Κίνα προβαίνει σε τέτοιου είδους ενέργειες είναι τόσο οικονομικοί όσο και στρατιωτικοί. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της διαδικασίας αποκατάστασης/εξυγίανσης επτά νησιωτικών σχηματισμών, στην περιοχή των νησιών Spratly, η Κίνα, προκειμένου να ενισχύσει τις εδαφικές της διεκδικήσεις εντός της περιοχής της «γραμμής των 9 σημείων», κατασκευάζει τεχνητά νησιά, εγκαθιστώντας οπλικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των αντιαεροπορικών και των αντιπυραυλικών συστημάτων. Επί παραδείγματι, τον Απρίλιο του 2014 η Κίνα είχε επιδοθεί στην κατασκευή αεροδρομίου και λιμανιού στον ύφαλο Fiery Cross, κίνηση με κατεξοχήν στρατιωτικό χαρακτήρα, εφόσον οι εν λόγω κατασκευές θα εξυπηρετούσαν τις στρατιωτικές της ανάγκες στην περιοχή, ενώ η παρουσία του λιμανιού θα προσέδιδε τη δυνατότητα αγκυροβόλησης tanker ή πολεμικών πλοίων. Τα μεγάλης κλίμακας έργα αποκατάστασης στην εν λόγω περιοχή χαρακτηρίστηκαν από τον Αμερικανό ναύαρχο, Harry Harris, ως «Το Σινικό Τείχος της Άμμου» («The Great Wall of Sand»). Στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι η πρακτική αυτή της Κίνας, επιφέρει καταστροφές στο θαλάσσιο περιβάλλον, παραβιάζοντας, ταυτόχρονα, τα δικαιώματα των Φιλιππίνων, εφόσον η κατασκευή τεχνητών νήσων λαμβάνει χώρα εντός της ΑΟΖ τους.

Τα επιχειρήματά της είναι πολύπτυχα. Κυριότερο εξ αυτών συνιστά αυτό του «ιστορικού τίτλου», με βάση τον οποίο επιχειρεί να δικαιολογήσει ότι ασκεί «ιστορικά δικαιώματα» («rights formed in the long historical course») επί των νησιωτικών σχηματισμών (insular features) εντός της «nine-dash line» περιοχής που έχει οριοθετήσει, αντικρούοντας, ουσιαστικά, το επιχείρημα ότι οι ενέργειές της είναι ασύμβατες και μη σύννομες με την UNCLOS III. Βασικός νομικός της ισχυρισμός είναι πως η μακραίωνη και συνεχής παρουσία Κινέζων ψαράδων στην περιοχή επιβεβαιώνει τις ιστορικές της αναφορές, διεκδικώντας αποκλειστικά δικαιώματα αλιείας και εξόρυξης υδρογονανθράκων, τα οποία θεμελιώθηκαν με την πάροδο του χρόνου, διαμορφώνοντας, τελικά, τον χάρτη της «γραμμής των 9 σημείων». Ειρήσθω εν παρόδω, η γραμμή δεν είναι ακριβής σε συντεταγμένες και περνάει σε κοντινή απόσταση από το Βιετνάμ, τη Μαλαισία, την Ινδονησία , το Μπρουνέι και την ακτή των Φιλιππίνων, με αποτέλεσμα να επικαλύπτει τις ΑΟΖ των εν λόγω κρατών και να μην επιτρέπει την εφαρμογή του Άρθρου 57 της UNCLOS III, αφού αφήνει χώρο μικρότερο των 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης των ακτών τους. Ωστόσο, η κινεζική πλευρά ισχυρίζεται πως έχει ήδη αποδείξει «μια συνεπή γραμμή των νομοθετικών και διοικητικών πράξεων σχετικά με όλους τους νησιωτικούς σχηματισμούς», υποστηρίζοντας την άποψη ότι τα νησιά της Νότιας Σινικής Θάλασσας ανακαλύφθηκαν από την ίδια. Για ποιους νησιωτικούς σχηματισμούς, όμως, γίνεται λόγος και γιατί οι ενέργειες της Κίνας εστιάζουν στα Spratly (Nanshan) και Paracel (Xisha) Islands;

Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΑ SPRATLY ΚΑΙ PARACEL

Τα Spratly Islands αποτελούν αρχιπέλαγος, το οποίο εντοπίζεται στη Νότια Σινική Θάλασσα και αποτελείται από 14 νησιά ή βραχονησίδες και 113 υφάλους. Σύμφωνα με την  UNCLOS III μόνο 40 από αυτά θεωρούνται κατοικήσιμα. Στην περιοχή ανιχνεύονται κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, ενώ η γεωγραφική τους θέση προσδίδει έναν έντονο στρατηγικό χαρακτήρα σε κάθε ένα από αυτά, αποτελώντας σημείο έριδας μεταξύ πολλών κρατών.

Τα κράτη που παραδοσιακά διεκδικούν την ολότητα της περιοχής, θέτοντας στο επίκεντρο το επιχείρημα περί ιστορικών υδάτων (historic waters) είναι η Κίνα, η Ταιβάν και το Βιετνάμ, ενώ η Μαλαισία, το Μπρουνέι και οι Φιλιππίνες στηρίζουν τις αξιώσεις τους στις διατάξεις της γεωγραφικής εγγύτητας της UNCLOS III, όπου ιστορικά ύδατα νοούνται εκείνα που βρίσκονται κοντά στην ηπειρωτική χώρα και όχι εκατοντάδες μίλια μακριά. Παρόλα αυτά, η Κίνα επιμένει μέχρι και σήμερα στη θέση ότι έχει «ιστορικά θεμελιωμένα δικαιώματα» επί των νησιών Spratly και του Scarborough Shoal που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από την ηπειρωτική χώρα, ενώ παρατηρείται εκτεταμένη επικάλυψη κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων από την Κίνα, τις Φιλιππίνες και το Βιετνάμ, ειδικά σε σχέση με τα Spratly Islands.

Πάνω από 60 νησιωτικά συμπλέγματα της περιοχής υποστηρίζεται ότι έχουν καλυφθεί από τις χώρες που τα διεκδικούν. Πιο συγκεκριμένα, η Κίνα εδραίωσε την κυριαρχία της στα Spratly και Paracel Islands στα 1946-1947, ενόσω κρατούσε ο κινεζικός εμφύλιος πόλεμος, εφαρμόζοντας την τακτική «του τεμαχισμού του σαλαμιού» («salami slicing tactic»), η οποία στηρίζεται στη σταδιακή συσσώρευση ενεργειών, καμία από τις οποίες δεν αποτελεί casus belli, αλλά με την πάροδο του χρόνου προστίθενται σε μία σημαντική στρατηγική αλλαγή. Η υπόθεση των Paracel Islands ανοίγει για την Κίνα το 1974 και κρατάει μέχρι το 1988, χρονιά που καταλαμβάνει υφάλους της περιοχής από το Βιετνάμ, όπως τον Fiery Cross και Cuarteron Reefs, υποχρεώνοντας το τελευταίο σε συνθηκολόγηση. Παρά τις αντιδράσεις του Βιετνάμ και του θερμού επεισοδίου με το πολεμικό του ναυτικό, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας προέβη, το 1987, στην εγκατάσταση μιας μικρής στρατιωτικής δομής στον Fiery Cross Reef, με τη δικαιολογία ότι θα τοποθετούσε εκεί έναν ωκεάνιο σταθμό παρατήρησης, όπου θα καταγράφονται, μέσω παλιρροιογράφου, τα φαινόμενα άμπωτης και πλημμυρίδας στον ύφαλο. Έκτοτε η Κίνα καταφέρνει να εγκαταστήσει στρατιωτικές δομές σε πληθώρα υφάλων της περιοχής των Φιλιππίνων, προκαλώντας ανεπανόρθωτη ζημιά στο οικοσύστημα, εγκαταλείποντας, όπως φαίνεται, την τακτική που χαρακτήρισε για χρόνια την εξωτερική της πολιτική, αντικαθιστώντας τη με μία πιο επιθετική και αμφιλεγόμενη λογική, η οποία αυξάνει την ένταση στην περιοχή και τις πιθανότητες για συγκρούσεις με τα γειτονικά (και όχι μόνο) κράτη.

Μνείας χρήζει το γεγονός ότι η Κίνα έχει επικυρώσει την UNCLOS III, υποστηρίζοντας, μάλιστα, το εύρος της ΑΟΖ στα 200 ναυτικά μίλια (ν.μ.) (Άρθρο 57 UNCLOS III) , παρά το γεγονός ότι δεν είναι προς όφελος των εθνικών της συμφερόντων. Σε ό,τι αφορά την υποστήριξη του περιεχομένου του Άρθρου 57, αυτό έχει να κάνει με την καλή εικόνα που επιδιώκει να προβάλει η Κίνα προς τον ανεπτυγμένο κόσμο, ενώ αναφορικά με τα εθνικά της συμφέροντα, αυτά παραμερίζονται, καθώς 200 ν.μ. ΑΟΖ σηματοδοτούν την πλήρη περικύκλωση της Κίνας από νησιωτικά κράτη (σύμμαχοι των ΗΠΑ), που περιορίζουν την πρόσβασή της στην Ανοιχτή Θάλασσα. Το γεγονός αυτό ενισχύει τα επίπεδα οπορτουνισμού και ασυνέπειας της Κίνας, καθώς η τελευταία αγνοεί πλήρως την UNCLOS III, όταν ο λόγος επικεντρώνεται στις πρακτικές της στη Νότια Σινική Θάλασσα.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ASEAN

Σημαντικά βήματα προόδου έγιναν το Νοέμβριο του 2002, ύστερα από το φόρουμ που έλαβε χώρα στο πλαίσιο της Ένωσης των Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (Association of Southeast Asian Nations, ASEAN), στο οποίο η Κίνα συμμετείχε ενεργά, με στόχο την υιοθέτηση της Διακήρυξης για τη συμπεριφορά (Code of Conduct, COC) των μελών του Οργανισμού, όπως και της ίδιας, στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας. Σύμφωνα με την εν λόγω Διακήρυξη τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν την υποχρέωση να επιλύουν τις εδαφικές τους διαφορές με ειρηνικά μέσα, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου,  προς αποφυγή κάθε μονομερούς ενέργειας και απειλής ή χρήσης βίας, παραβιάζοντας το Άρθρο 2 § 4 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Επιπροσθέτως, τα μέρη οφείλουν να αποφεύγουν οποιαδήποτε ενέργεια, πιθανή να πυροδοτήσει νέα ένταση στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας, όπως και να απέχουν από κάθε προσπάθεια κατοίκησης νησιωτικών σχηματισμών της περιοχής, που μέχρι πρότινος ήταν ακατοίκητοι. Στην ουσία, επιχειρήθηκε ένας κατευνασμός, ο οποίος, όμως, δεν κράτησε πολύ.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ «ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ»

Στις 6 Μαΐου 2009, το Βιετνάμ και η Μαλαισία κατέθεσαν από κοινού δήλωση στην Επιτροπή για τα όρια της Υφαλοκρηπίδας, στηριζόμενα στο Άρθρο 76 § 8 της UNCLOS III, προκειμένου να καθορίσουν το εύρος της υφαλοκρηπίδας τους πέραν των 200 ν.μ.. Μία ημέρα αργότερα, στις 7 Μαΐου 2009, η Κίνα, έχοντας λάβει γνώση της διακοίνωσης, καταθέτει στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ τον χάρτη «που απεικονίζει, με διακεκομμένες γραμμές, εννέα σημεία, εντός των οποίων περιλαμβάνεται το σύνολο των νησιωτικών σχηματισμών και των θαλάσσιων υδάτων», δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο την αδιαμφισβήτητη κυριαρχία της τόσο στο έδαφος όσο και στο υπέδαφος της συγκεκριμένης περιοχής, έχοντας τη δικαιοδοσία να οριοθετήσει θαλάσσιες ζώνες, ψέγοντας, επί της ουσίας, το αίτημα του Βιετνάμ και της Μαλαισίας, επικαλούμενη ότι κάτι τέτοιο παραβιάζει τα δικαιώματά της. Να σημειωθεί ότι, παρόλο που ο εν λόγω χάρτης υπήρχε από το 1947, η Κίνα ενσυνείδητα επέλεξε να τον παρουσιάσει το 2009, προκειμένου να λάβει την απαραίτητη δημοσιότητα και να παγιώσει την κατάσταση στην Νότια Σινική Θάλασσα, και πιο συγκεκριμένα, στις περιοχές των νησιωτικών συμπλεγμάτων Pratas, Paracel, Spratly και Scarborough Shoal. Συνακόλουθα, κυριαρχικά δικαιώματα αξιώνονται και επί των παρακείμενων σε αυτά ύδατα. Οι διεκδικήσεις αυτές της Κίνας επί των νησιών, βράχων και υφάλων στη Νότια Σινική Θάλασσα δύνανται να θέσουν ένα νομικό προηγούμενο αναφορικά με το ποιοι από τους γεωλογικούς σχηματισμούς, στους οποίους προβάλει αξιώσεις η Κίνα, συνιστούν στην πραγματικότητα νησιά, προκειμένου να δικαιούνται θαλάσσιες ζώνες, σύμφωνα με το Άρθρο 121 της UNCLOS III. Μέχρι το 2016, η Κίνα εκμεταλλευόταν την ασάφεια της διάταξης του Άρθρου 121 § 3 της UNCLOS III, καθώς το περιεχόμενό του ήταν ρευστό και απροσδιόριστο. Τι συνέβη, όμως, το 2016;

Συντάκτης: Αγγελική Καλογεροπούλου

Πηγές:

• ASEAN, 2012. DECLARATION ON THE CONDUCT OF PARTIES IN THE SOUTH CHINA SEA. s.l., s.n.
• Group, I. C., 2021. The Recent History of the South China Sea: A Timeline, s.l.: s.n.
• Neill, A., 2020. South China Sea: What’s China’s plan for its ‘Great Wall of Sand’?. BBC.
• Rogelja, I., 2023. Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων. [Online].
• Tobias Burgers, S. R., 2021. Is China Done With Salami Slicing?. The Diplomat.
• Αμαλία, Μ., 2017. ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ: ΣΥΓΚΡΙΣΗ-ΑΝΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ. [Online]
  Available at: https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/11050/Mageiraki_Amalia.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Κ., 2017. Νότια Σινική Θάλασσα: Μια Εμπόλεμη Ζώνη. Power Politics.
• Λιάκουρας, Π., n.d. Νότια Σινική Θάλασσα: χρήσιμες αντανακλαστικές διδαχές μιας διεθνούς διαιτητικής απόφασης, Αθήνα: s.n.
• ΜΠΑΖΙΝΗΣ, Θ., 2016. Η Απόφαση Του Δικαστηρίου Της Χάγης Για Τη Νότια Κινέζικη Θάλασσα. Μεταξύ Διεθνούς Δικαίου Και Εθνικού Συμφέροντος.. Power Politics.
• Ρούκουνας, Ε., 2019. Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. 3η επιμ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
• Σωτηροπούλου, Χ., 2020. Διεκδικήσεις και οικοδόμηση ισορροπιών στην Νότια Σινική Θάλασσα. Όμιλος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων.