«Όλη η ζωή των κοινωνιών όπου κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής εξαγγέλλεται ως μια τεράστια συσσώρευση θεαμάτων..˙ Το θέαμα, όπως νοείται στην ολότητα του …είναι η καρδιά του μη˗πραγματικού της πραγματικής κοινωνίας και αποτελεί τον κυρίαρχο τρόπο ζωής των σημερινών κοινωνιών». ( Guy De Bord – Η κοινωνία του θεάματος)

Ας ξεκινήσουμε όμως την συλλογιστική από την αρχαιότητα και τον λόγο του Σωκράτη στο έργο του Πλάτωνα «Φαίδρος». Στον συγκεκριμένο λόγο αντιλαμβάνεται κανείς ότι γίνεται αναφορά στις συνέπειες που επιφέρει η ανακάλυψη του αλφαβήτου.

Πιο συγκεκριμένα, ο Σωκράτης αναφέρει πως η ανακάλυψη του αλφαβήτου θα δημιουργήσει λήθη στις ψυχές των μαθητών, επειδή δεν θα χρησιμοποιούν τις αναμνήσεις τους: «δίνετε στους μαθητές όχι την αλήθεια αλλά μόνο την επίφαση της αλήθειας. Θα είναι ήρωες πολλών πραγμάτων και δεν θα έχουν μάθει τίποτα. Θα φαίνονται παντογνώστες και γενικά δεν θα γνωρίζουν τίποτα. » (Marshall McLuhan – The medium is the massage). Επομένως, από τη στιγμή που δεν υπάρχει η πρωτογενής πηγή μάθησης όπως η παρατήρηση, ο προβληματισμός γύρω από τα φυσικά και άλλα φαινόμενα αλλά από την άλλη θα υπάρχει ολοένα και περισσότερη έκθεση στο αλφάβητο, σύμφωνα με τον Σωκράτη, οι άνθρωποι δεν θα παράγουν γνώση, απλά θα επαναλαμβάνουν και θα αναπαράγουν την ήδη υπάρχουσα.

Κάνοντας τον παραλληλισμό με τα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αξίζει να αποτυπωθεί το πόσο μεγάλη επίδραση, αντίστοιχη με εκείνη του αλφαβήτου, παρέχουν τα τελευταία στις ζωές μας. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) έγιναν αντικείμενο διάδοσης με τον ερχομό των smartphones,  οπότε και οι χρήστες είχαν ευκολότερη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Οι εφαρμογές αυτές διευκόλυναν τους χρήστες να περιηγούνται στο διαδίκτυο, να επικοινωνούν μεταξύ τους, να αλληλεπιδρούν και να γνωρίζονται. Όμως η επικοινωνία έδωσε την θέση στην ανακατασκευή της πραγματικότητας. Πλέον οι άνθρωποι ερμηνεύουν τον κόσμο με τρόπο που συνθλίβονται ψυχικά και τέλος ηθικά. Κυριαρχεί ο κόσμος της εικονικής πραγματικότητας. Δεν υπάρχει αυτή η άμεση σχέση-επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Αντιθέτως,  υπάρχει η διαμεσολάβηση μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του και με την φύση μέσω της εικόνας. Η πρόσληψη  με λίγα λόγια του πραγματικού κόσμου μέσα από την εικόνα, το «είδωλο», την αναπαράστασή του.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ότι με την συνεχή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Social Media) έχουν αυξηθεί κατά πολύ τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Από την στιγμή που, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο εικονικά τότε ακόμα και την ζωή τους “θα πρέπει” να τη διατρέχει  αυτή η μορφή της ατσαλάκωτης, λαμπρής ευτυχίας. Βλέποντας άλλους χρήστες-ανθρώπους  να παρουσιάζουν μια ζωή άπιαστη, με ακριβές μονοκατοικίες, επισκέψεις και ταξίδια σε προορισμούς που είναι δύσκολο να το κάνει καθημερινά ένας απλός άνθρωπος δεν μπορεί παρά να αποζητά μια τέτοια ζωή.

Και ακριβώς σε αυτό το σημείο εμφανίζονται τα φαινόμενα του άγχους από την μια και κατάθλιψης από την άλλη. Άγχος εμφανίζεται εκεί όπου αυτή ακριβώς η σύλληψη απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από «εδώ» και το «τώρα», από την προσήλωση των ανθρώπων για μια πιο ευτυχισμένη και συνάμα αξιοζήλευτη ζωή. Καταναλώνουν μέσω εικόνων μια καθημερινότητα ξέχωρη από την δικιά τους μα τόσο βαθειά ποθητή. Η απομόνωση στον κόσμο των μέσων γεννά την κατάθλιψη. Και η κατάθλιψη σαν πνευματική – συναισθηματική κατάσταση/ διαταραχή οδηγεί με τη σειρά της τους ανθρώπους να απομονώνονται από τον κοινωνικό τους περίγυρο διότι είναι ο καθένας μόνος του με μπροστά στον εικονικό του μικρόκοσμο. Όλα αυτά, βέβαια, συναρτώνται άμεσα και με το οικονομικό υπόβαθρο των ανθρώπων. Βρίσκονται σε μια κατάσταση οικονομικής δυσπραγίας και μη έχοντας άλλον τρόπο να αντιδράσουν και να βγουν από αυτό το αδιέξοδο, το μόνο που υπάρχει να τους κρατάει “απασχολημένους” είναι να εξαντλούν ό,τι αποθέματα ψυχικά, πνευματικά διαθέτουν προκειμένου να φτάσουν στην εντελέχεια (ηθική ολοκλήρωση), δηλαδή στην ευτυχία.

Αυτή η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω στην περίοδο της πανδημίας του Covid-19 όπου η πίεση του εγκλεισμού, που οδήγησε σε κοινωνικό απομονωτισμό, σε συνδυασμό με την απότομη αλλαγή σε επαγγελματικό επίπεδο και την πιο έντονη οικονομική πίεση έστρεψε τους ανθρώπους να βρουν εκεί “καταφύγιο” και για μια ακόμα φορά να βρεθεί ο καθένας μόνος του καθηλωμένος με τα ψηφιακά  του δεσμά χωρίς όμως να υπάρχει κάποιος «φιλόσοφος», όπως αναφέρει και ο Πλάτωνας στο έργο του Πολιτεία,  που θα τον βοηθήσει να σπάσει τις αλυσίδες του και να βγει στην επιφάνεια της πραγματικότητας και της ζωής.

«Στο ένα χέρι το tablet, στο άλλο το κινητό… Αν σου δώσω ένα τριαντάφυλλο πού θα το κρατήσεις;»

Συντάκτης: Λυδία Γαβριηλίδου

Πηγές:

  • https://www.youtube.com/watch?v=c3kWnGPv0E4&list=PL3ysFDc5h09EkHuCLQca4sJ5QpQfBXWUO&index=2
  • Marshall MacLuhan – The Medium is the Massage