Παρά τις εκάστοτε κρατικές/πολιτικές διάφορες µεταξύ χωρών και πολιτισµών, σε όλα τα φιλελεύθερα δηµοκρατικά κράτη υπάρχει µια κοινή αρχή, απαραίτητη για την συγκρότηση του κράτους δικαίου και αυτή δεν είναι άλλη από την αρχή διάκρισης των εξουσιών. Ο σεβασµός της αρχής αυτής από τις τρεις εξουσίες (εκτελεστική, νοµοθετική, δικαστική και άτυπα ως τέταρτη εξουσία τα ΜΜΕ) καθώς και η ανεξάρτητη λειτουργία τους διασφαλίζει την σωστή και οµαλή λειτουργία του πολιτεύµατος.
Η διάκριση των εξουσιών συνιστά µια θεµελιώδη έννοια της σύγχρονης δυτικής Δηµοκρατίας. Αποκλείει την ανάληψη και άσκηση εξουσίας έξω από τη σφαίρα αρµοδιοτήτων της κάθε µιας από τις τρεις εξουσίες διασφαλίζοντας τον έλεγχο και την αποτελεσµατικότητα του κρατικού µηχανισµού. Η νοµοθετική εξουσία έχει την αρµοδιότητα ψήφισης των νόµων του Κράτους, η εκτελεστική έχει την ευθύνη να ασκεί τη διακυβέρνηση του κράτους και να εκτελεί τους νόµους, ενώ η δικαστική είναι υπεύθυνη να ερµηνεύει τους νόµους και να θέτει όρια στην αυθαίρετη άσκηση της εκτελεστικής λειτουργίας. Ειδικότερα, εκτελεστική εξουσία είναι η: Κυβέρνηση (Πρόεδρος, Πρωθυπουργός, Υπουργικό Συµβούλιο, δηµόσια διοίκηση), νοµοθετική εξουσία είναι η Βουλή και η δικαστική εξουσία τα δικαστήρια.
Ο τίτλος τέταρτη εξουσία έχει καθιερωθεί µε βάση τις προηγούµενες, αναφέρεται στα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης (ΜΜΕ): ραδιόφωνο, τηλεόραση, διαδίκτυο και στόχο έχει τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας και την εξυπηρέτηση του δηµοσίου συµφέροντος. Δυο προσεγγίσεις κυριαρχούν σχετικά µε τον προσδιορισµό της δηµοσιογραφίας ως Τετάρτη εξουσία δικαιολογώντας, η µάλλον κρίνοντας, την θέση της και την σχέση της µε την πολιτική.
Σύµφωνα µε την φιλελεύθερη προσέγγιση, τα ΜΜΕ ύστερα από την ανεξαρτητοποίηση τους από το κράτος συµβάλλουν στον εκδηµοκρατισµό του, ενισχύουν και προωθούν το δηµοκρατικό πνεύµα, τον διάλογο και την επικοινωνία ανάµεσα σε κυβερνώντες και κυβερνώµενους. Λειτουργούν ως «φύλακας», ελέγχοντας παρακολουθώντας και αποκαλύπτοντας τυχόν καταχρήσεις, µε διαφάνεια και ειλικρίνεια, ενώ ταυτόχρονα διευρύνουν το πολιτικό έθνος παρέχοντας ενηµέρωση σε όσο περισσότερο κόσµο γίνεται από όλο ένα και περισσότερες κοινωνικές οµάδες. Ακόµα προωθούν τον διάλογο και την πολυφωνία, µεταφέρουν τον παλµό του λαού ενοποιώντας όλες τις διαφορετικές απόψεις, ενισχύοντας έτσι την φωνή και την επιρροή τους. Μετατοπίζοντας την εξουσία από το κράτος στον λαό, επικοινωνώντας την φωνή του τελευταίου και ασκώντας κριτική και έλεγχο στη πολιτική εξουσία τα ΜΜΕ παίρνουν τον ρόλο της Τετάρτης εξουσίας.
Αντίθετη στην φιλελεύθερη προσέγγιση και στην λειτουργία των ΜΜΕ ως Τετάρτη εξουσία είναι η Ριζοσπαστική προσέγγιση η οποία θεωρεί πως τα µέσα δεν κατάφεραν ποτέ να απελευθερωθούν και να ανεξαρτητοποιηθούν από τη δοµή της εξουσίας ούτε φυσικά και να εκπροσωπήσουν η ακόµα να προωθήσουν τη φωνή της κοινωνίας. Υποστηρίζουν πως τα ΜΜΕ δεν είναι ουδέτερα ούτε ανεξάρτητα αφού είναι µεγάλες επιχειρήσεις η εξαρτώνται από τέτοιες και υπόκεινται σε κάποιο ιδιοκτησιακό καθεστώς, ολιγοπωλιακό η µονοπωλιακό. Ως εκ τούτου δεν µπορούν να λειτουργούν ως φύλακες ασκώντας έλεγχο στην πολιτική εξουσία αφού είναι φορείς ιδιωτικών συµφερόντων και πολιτικών.
Ακόµα, τα ΜΜΕ, οι ιδιοκτήτες τους και οι δηµοσιογράφοι εργαζόµενοι σε αυτά είναι αναπόσπαστο µέρος του κατεστηµένου. Δεν µπορούµε να ξεχνάµε τις πολιτικές τους δεσµεύσεις, τη δύναµη και επιρροή που τους ασκείται από ηγετικές οµάδες, τη σχέση που επιδιώκουν να έχουν µε την κυβέρνηση και το νοµοθετικό σύστηµα στο οποίο δεσµεύονται. Όλοι αυτοί οι παράγοντες περιορίζουν την ανεξάρτητη και αντικειµενική δηµοσιογραφία έτσι όπως καθορίζεται από το καπιταλιστικό σύστηµα. Ένα εξίσου σηµαντικό στοιχείο είναι η τυχόν λογοκρισία που ασκείται από το σύστηµα της ελεύθερης αγοράς, συνδεδεµένη µε τη διαφήµιση και το κεφάλαιο, προωθεί όχι ισάξια όλες τις φωνές αλλά αυτές που διαθέτουν το κεφάλαιο.
Σύµφωνα µε αυτή τη προσέγγιση τα ΜΜΕ µάλλον χειραγωγούν και δηµιουργούν την πραγµατικότητα, παρά λειτουργούν ως θεατής και ερµηνευτής της. Έτσι δεν υπάρχει Τέταρτη Εξουσία: η δύναµη του λαού µέσω των µέσων όπως υποστηρίζει η φιλελεύθερη θεώρηση, αλλά φανερώνεται η δύναµη των µέσων, σύµφωνα µε την οικονοµική και πολιτιστική ελίτ που είναι στην εξουσία, πάνω στο λαό. Υπάρχουν πολλά παραδείγµατα στην διεθνή και την ελληνική πραγµατικότητα αλλά θα σταθούµε στην εγχώρια και πιο συγκεκριµένα στην πρόσφατη τραγωδία στα Τέµπη. Δυστύχηµα που προκλήθηκε µετά από συνεχόµενη κρατική αµέλεια και αδιαφορία για την συντήρηση του σιδηροδρόµου και την ασφάλεια του επιβατικού κοινού, παρουσιάστηκε από τα ΜΜΕ ως ένα τραγικό ανθρώπινο λάθος εθελοτυφλώντας τελείως για τους ουσιαστικούς και αδιαµφισβήτητους «φταίχτες», τις κυβερνήσεις και τον ανύπαρκτο κρατικό µηχανισµό. Με έτοιµα και «καλογραµµένα» κείµενα «αποδέχοντας» τις ευθύνες που του αναλογούν ο υπουργός µεταφορών παραιτήθηκε και θεωρήθηκε αρκετό από τους δηµοσιογράφους και τα µέσα. Επιβραβεύτηκε δηλαδή η επικοινωνιακή αυτή κίνηση την ίδια στιγµή που δήλωσε ξανά υποψηφιότητα στο ψηφοδέλτιο του κόµµατος του και λίγες µέρες µετά τις δηλώσεις περί «αδιαµφισβήτητης ασφαλείας» του σιδηροδρόµου στη Βουλή. Παράλληλα πραγµατοποιώντας συζητήςεις για την επίτευξη µείωσης του πολιτικού κόστους, οι δηµοσιογράφοι έδιναν συµβουλές για την ελαχιστοποίηση της κυβερνητικής ζηµίας στις απερχόµενες εκλογές.
Είναι προφανές πως όταν δεν υπάρχει δηµοσιογραφία δεν υπάρχει και δηµοκρατία αλλά είναι αυτή η διαπίστωση αρκετή και καθησυχαστική; Πόσες εκπτώσεις θα γίνουν στον βωµό των πολιτικών και οικονοµικών συµφερόντων και πόσο ανοχή µπορεί να έχει ένας λαός απέναντι σε µια διαρκή προσπάθεια κατεύθυνσης και παραπλάνησης του; Η κατάσταση αυτή δεν είναι καινούργια ούτε πρωτότυπη αλλά είναι εξωφρενική όταν βλέπεις πολιτικούς και δηµοσιογράφους να προσπαθούν να προστατεύσουν ο ένας τον άλλο, καλύπτοντας πολιτικές και κυβερνητικές αστοχίες, προσπαθώντας να µειώσουν το πολιτικό κόστος για µια κυβέρνηση η για ένα πρόσωπο επιδεικτικά και απροκάλυπτα. Η δηµοσιογραφία προφανώς έχει ενεργό ρόλο στη πολιτική και η ενηµέρωση της αλλάζει ανάλογα µε τη µεταξύ τους σχέση.
Μόνο µέσα από το ήθος, την νοµική προστασία και την σωστή εκπαίδευση µπορεί ο δηµοσιογράφος και τα ΜΜΕ να συµβάλλουν στην επίλυση του προβλήµατος που δηµιουργείται, αυτό της «σύγχυσης» των εξουσιών και να επιτελέςουν τον ρόλο τους για την προώθηση και διεύρυνση της δηµοκρατίας ανεξάρτητα από κοµµατικές επιταγές και συµφέροντα.
Συντάκτης: Ιόλη Σταματάκη