Αναμφισβήτητα ο οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) αποτελεί το επιστέγασμα μιας μακροχρόνιας προσπάθειας εδραίωσης της παγκόσμιας ειρήνης. Mετά την κατάρρευση της Kοινωνίας των Εθνών, o ΟΗΕ αποτελούσε σχέδιο για έναν πιο αποτελεσματικό οικουμενικό οργανισμό μετά το πέρας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τις καταστροφικές συνέπειες του ευρύτερα. Η αδυναμία και οι ανασφάλειες που χαρακτήριζαν την Κοινωνία των Εθνών στάθηκαν εμπόδιο στο να αποτραπεί μία ακόμα παγκόσμια πολεμική σύρραξη.Αυτό οδήγησε το 1945 στη δημιουργία του οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με αρχικά πενήντα κράτη και την τελική υπογραφή του χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου). Το ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσον η δράση του ΟΗΕ όλα αυτά τα χρόνια μπορεί να αποτιμηθεί ως αποτελεσματική αναλογικά με τον σκοπό και του στόχους για τους οποίους αρχικώς δημιουργήθηκε.
Ξεκινώντας με πρωταρχικό στόχο την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια και δημιουργώντας τον Χάρτη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ο οποίος αποτυπώνει τους βασικούς σκοπούς του ΟΗΕ, ο διεθνής αυτός οργανισμός κατάφερε να αποτελέσει μία πρωτοπορία στο διεθνές σύστημα.΄Ηταν υπεύθυνος για τη διαχείριση μεγάλων κρίσεων, συμφωνίες αφοπλισμού, προστασία περιβάλλοντος, πολιτισμού, συνοπτικά δηλαδή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα Ηνωμένα Έθνη αγγίζουν πλήρως κάθε τομέα της καθημερινότητας των κρατών που συμμετέχουν σε αυτόν σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Οι στόχοι του αφορούν κάθε πτυχή του ανθρώπινου βίου και οι δράσεις του είναι πολλαπλές. Σίγουρα οι πιο γνωστές δράσεις του είναι η προστασία της ειρήνης και της ασφάλειας καθώς και η ανθρωπιστική βοήθεια με τις γνωστές ειρηνευτικές επιχειρήσεις σε κράτη που τελούσαν υπό κατάρρευση όπως το Ιράν, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Σομαλία, (κ.α), σε διαιρεμένες κοινωνίες στις οποίες δρούσε είτε κατασταλτικά είτε προληπτικά μετά από τις συνελεύσεις και τις εγκρίσεις (ή και όχι) του Συμβουλίου Ασφαλείας για να προλάβει δηλαδή και να αποτρέψει μία σύγκρουση στα εύθραυστα όπως ονομάζονται κράτη.
Πέρα από τις κλασικές δομές του, τα κλασικά δηλαδή όργανα όπως είναι η Γενική Γραμματεία, το Συμβούλιο Ασφαλείας, το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο, το Συμβούλιο Κηδεμονίας, τη Γενική Συνέλευση και το Διεθνές Δικαστήριο, ο ΟΗΕ απαρτίζεται από πληθώρα μικρότερων οργανισμών και γραφείων που στηρίζουν το έργο του σε όλους τους παραπάνω τομείς.Το αποκορύφωμα του έργου του ΟΗΕ είναι οι ανθρωπιστικές επεμβάσεις το οποίο βέβαια θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα θολό και ασαφές σημείο του. Οι θεμελιώδεις αρχές του χάρτη των Ηνωμένων Εθνών που αποτυπώνονται με σαφήνεια στο άρθρο 2 τίθενται φυσικά ενάντια στην κάθε μορφή επέμβασης κράτους σε τρίτο κράτος, η διάρθρωση όμως της διεθνούς κοινωνίας και τα συμφέροντα των κρατών τα οποία συμμετέχουν στον ΟΗΕ καθώς και ο φόβος σύρραξης όμοιας του Δευτέρου Παγκοσμίου δίνουν το περιθώριο υπέρ μιας ανθρωπιστικής επέμβασης για λόγους Εθνικού συμφέροντος Ειρήνης και Ασφάλειας (σε κράτη με εμπόλεμες καταστάσεις). Βάσει του καταστατικού του ΟΗΕ ένα κράτος νομιμοποιεί τη χρήση βίας στην αυτοάμυνα και σε κάτι το οποίο συνιστά απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. ΟΗΕ έχει καταφέρει να κάνει το πρώτο βήμα για την ενίσχυση της ειρήνης σε κράτη υπό κατάρρευση, σε κράτη που αποτελούν διαιρεμένες κοινωνίες, να προασπίσει τα ανθρώπινα δικαιώματα, να επενδύσει για να χτίσει σχολεία, νοσοκομεία και άλλα δημόσια έργα σε κοινωνίες υπανάπτυκτες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορεί να πετύχει το Peace Building όπως το ονομάζει, το να χτίσει δηλαδή την ειρήνη σε μία υπό κατάρρευση κοινωνία. Αυτό αποτελεί και το μειονέκτημα σε τέτοιου είδους αποστολών. Ο ΟΗΕ έχει συνήθως ρόλο παρατηρητή, στο Συμβούλιο Ασφαλείας μόνο τα μόνιμα μέλη ( veto players) και συνήθως οι Η.Π.Α., λόγω στρατιωτικής ισχύος, μπορούν ναα παίρνουν αποφάσεις απόβασης και επέμβασης σε τρίτο κράτος. Μεταψυχροπολεμικά κυρίως φαίνεται ότι είχε ενισχυθεί αρκετά η δράση του καθώς εγκαινίασε την ατζέντα της ειρήνης με την έννοια της προληπτικής διπλωματίας και την ενίσχυση των ειρηνευτικών αποστολών. Στο πολυετές αυτό έργο εκτός από τον ρόλο του θεμελιωτή της ειρήνης, ο ΟΗΕ από το έτος ιδρύσεώς του προωθεί την ανάπτυξη και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου κυρίως πιο αδύναμων χωρών με τις αιτήσιες δαπάνες για τον σκοπό αυτό να ξεπερνούν τα 10 δις. Επιβλέπει τις προσπάθειες βελτίωσης του οικονομικού επιπέδου, της εκπαίδευσης και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης εκατοντάδων χωρών και δίνει έμφαση στις καμπάνιες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικά αυτών των γυναικών ( στις τρικοσμικές κυρίως χώρες), με εθελοντές από όλον τον κόσμο. Σαφώς η δράση του και στους τομείς του περιβάλλοντος και της προσφυγικής αλλυλεγγύης δεν υπολείπεται. Ένα εξίσου σημαντικό εγχείρημα του οικουμενικού αυτού οργανισμού είναι το ότι συνεχώς συνεπικουρεί στην ανάπτυξη της Αφρικής, καθώς το 33% των ετήσιων δαπανών προορίζεται για έργα τόσο υποδομής όσο και για αποστολές ανθρώπων και επιτροπών στην αφρικανική ήπειρο. Μία επίσης από τις καινοτομίες του ΟΗΕ στη δεκαετία του 90’ ήταν η προώθηση και παροχή πόσιμου νερού σε ευάλωτες περιοχές της υφηλίου. Σύμφωνα με τότε στοιχεία περισσότεροι απο 1 δις άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση σε ασφαλές νερό, γεγονός που συνέβαλε και σε μείωση των ασθενειών από τα μολυσμένα ύδατα στις υποσαχάρειες περιοχές. Πολυσυζητημένη είναι και η δράση του κατά του AIDS με δωρεάν προληπτικές εξετάσεις και αγωγή κατόπιν διαπίστωσης του νοσήματος κυρίως σε περιοχές με ελλειπή νοσοκομιακά ιδρύματα και ιατρικό προσωπικό.
Γενικότερα ο ΟΗΕ υπήρξε ο πρώτος οικουμενικού χαρακτήρα διεθνής οργανισμός με τεράστιες ανθρωπιστικές προεκτάσεις. Ιδρύθηκε λαμβάνοντας υπόψη τις αστοχίες της ΚτΕ και προσπάθησε να βελτιώσει τα όποια στοιχεία θεωρούσε μειονεκτήματα της.Το Συμβούλιο Ασφαλείας βασίζεται στην ομοφωνία, οι αποφάσεις του είναι υποχρεωτικές και όχι με τη μορφή απλών συστάσεων όπως γινόταν στην Κοινωνία των Εθνών. Ο χάρτης των θεμελειωδών δικαιωμάτων γράφτηκε στο όνομα των ανθρώπων και αποτελεί προτότυπο κείμενο με κάποια κενά βέβαια και περιθώρια για διαφορετικές προσεγγίσεις και μεγάλο φάσμα ερμηνείας. Ωστόσο παρά την πληθώρα των θετικών χαρακτηριστικών του ο ΟΗΕ διαθέτει ένα μεγάλο μειονέκτημα, το δικαίωμα αρνησυκυρίας (βέτο) των πέντε μόνιμων μελών στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Το βέτο έχει τη δυνατότητα να μπλοκάρει οποιαδήποτε απόφαση παρά την ομοφωνία εξ ου και οι δράσεις του ΟΗΕ σε κάποιους τομείς είναι περιορισμένες .Επικρατεί ένα είδος δικαίου του ‘’δυνατού’’ καθώς τα πέντε μόνιμα μέλη και κυρίως οι Η.Π.Α. αποτελούν τους πλέον δυνατούς παικτές της διεθνούς σκακιέρας και κινούν τα νήματα στον ΟΗΕ. Αυτό το γεγονός δημιουργεί μία αμφισβήτηση τόσο για την αποτελεσματικότητα του έργου του οργανισμού, όσο και για το εαν μπορεί να θεωρηθεί ακόμα οικουμενικός όχι από την πλευρά των κρατών μελών του αλλά από τον τρόπο που τελικώς παίρνονται οι αποφάσεις, μονομερώς ή όχι.
Συντάκτης: Γεωργία Κουμεντάκη