Το φαινόμενο της διακίνησης ανθρώπων και ιδιαίτερα της εκμετάλλευσης ανηλίκων, δεν είναι μια μη πραγματική, αδιάφορη και μακρινή πραγματικότητα. Από τις χώρες της Μέσης Ανατολής, της νοτιοανατολικής Ασίας και της αφρικανικής ηπείρου, μέχρι ακόμα και τα πλέον ανεπτυγμένα κράτη της Δύσης, πλήθος ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και κυρίως παιδιά μπορεί να αντιμετωπιστούν ως εμπορεύσιμα προϊόντα από επιτήδειους «επαγγελματίες» της παρανομίας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας, πάνω από 1,2 εκατομμύρια παιδιά πέφτουν θύματα διακίνησης (child trafficking) κάθε χρόνο σε όλη την υφήλιο1. Πρόκειται για ένα δεδομένο, πίσω από το οποίο υποκρύπτονται ποικίλα κίνητρα και αιτίες.
Ποιοι είναι, λοιπόν, οι λόγοι που ένα παιδί μπορεί να βρεθεί στο στόχαστρο διακινητών; Η φτώχεια και η κοινωνική εξαθλίωση αποτελούν μια σημαντική διαπίστωση. Η αστάθεια του κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος σε κράτη με χαμηλό βιοτικό επίπεδο, όπως την Υεμένη, το Σουδάν και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, έχει διογκώσει κοινωνικές παθογένειες. Οικογένειες που στερούνται τα βασικά αγαθά διαβίωσης και γονείς που αδυνατούν να συνεισφέρουν επαρκώς με την προσωπική τους εργασία για την παροχή αυτών, αποφασίζουν να εμπορευματοποιήσουν τα ίδια τους τα παιδιά. Οι διακινητές επικαλούνται συχνά υποσχέσεις με περιεχόμενο ένα καλύτερο και ασφαλέστερο μέλλον για τα παιδιά αυτά, πείθοντας με αυτό τον τρόπο τις οικογένειες να “παραδώσουν” έναντι μηδαμινού ανταλλάγματος τα ανήλικα μέλη τους.
Φυσικά, η απέλπιδα αυτή κίνηση συνοδεύεται και από έλλειψη παιδείας από τους ίδιους τους γονείς. Τα ποσοστά αναλφαβητισμού του ενήλικου πληθυσμού στην υποσαχάρια Αφρική αγγίζουν το 33% , ενώ σε αραβικά έθνη και κράτη της νοτιοανατολικής Ασίας το 26% και το 23% αντίστοιχα. Δεν είναι τυχαίο που η πλειοψηφία των περιπτώσεων διακίνησης παιδιών συναντάται σε έθνη που ανήκουν σε αυτές τις γεωγραφικές περιοχές. Η ελλιπής μόρφωση των γονέων καθιστά δυσχερή την αξιολόγηση των συνεπειών μιας τέτοιας πράξης, με αποτέλεσμα οι ίδιοι να γίνονται πολύ ευκολότερα υποχείρια σε διακινητές ανθρώπων και να παραδίδουν οικειοθελώς τα τέκνα τους.
Βεβαίως, η ανθρωπιστική και κλιματική κρίση δεν μένει στο απυρόβλητο. Εμφύλιοι και διακρατικοί πόλεμοι, αλλά και ακραία καιρικά φαινόμενα (πλημμύρες, ξηρασίες, τυφώνες κ.α.) λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου και της κλιματικής αλλαγής έχουν ωθήσει χιλιάδες, ίσως και εκατομμύρια ανθρώπους στην μετανάστευση και την προσφυγιά. Οι δυσκολίες ξεκινούν κατά την προσπάθεια διάβασης διακρατικών συνόρων. Σύμφωνα με δεδομένα της UNICEF, από μαρτυρίες μάλιστα των ίδιων των παιδιών, πολλοί διακινητές, εκμεταλλευόμενοι την ευάλωτη θέση των μεταναστών, απαιτούν από τις οικογένειες την παράδοση των παιδιών τους με αντάλλαγμα ένα πέρασμα στην απέναντι πλευρά των συνόρων. Πρόκειται για μια περίπτωση που συναντάται ιδιαιτέρως σε σύνορα, όπως αυτά της Ελλάδας, της Ιταλίας και του Μεξικού, που αποτελούν δίοδοι για χώρες με ανεπτυγμένη οικονομία και πολλές εργασιακές προοπτικές (ΗΠΑ, Γερμανία κ.α.).
Οι μορφές εκμετάλλευσης ενός παιδιού μπορούν να λάβουν ασύλληπτες διαστάσεις. Η πιο συχνή αποτελεί φυσικά η εργασία. Ένα ανάμεσα σε τέσσερα παιδιά, ηλικίας 5 με 17 ετών, στην νοτιοανατολική Ασία και ιδιαίτερα, την Κίνα, την Ινδία, την Ινδονησία και το Μπαγκλαντές είναι ολικά ή μερικά εμπλεκόμενο σε δραστηριότητες παιδικής εργασίας. Αντιστοίχως ανησυχητικά αποτελούν και τα δεδομένα που συναντώνται για το ίδιο ζήτημα στη Λατινική Αμερική και την Αφρική. Η πλειοψηφία αυτών των ανήλικων, ανειδίκευτων εργατών προέρχεται από ενέργειες εκμετάλλευσης και διακίνησης σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Με αποδοχές ανύπαρκτες ή εξαιρετικά περιορισμένες, τα παιδιά αυτά υπόκεινται σε ακραίες συνθήκες εργασίας, πολλές φορές εκτεθειμένα στον ήλιο ή στην παγωνιά για πολλές ώρες της ημέρας. Δεν είναι, λοιπόν, απίθανο, ένα μάλλινο μπουφάν της ντουλάπας ενός νοικοκυριού μιας ευρωπαϊκής χώρας ή ο καθημερινός πρωινός καφές να είναι αποτέλεσμα της εργασίας ενός ανήλικου, στις μεγάλες κλωστοϋφαντουργίες του Μπαγκλαντές ή στις καλλιέργειες καφεόδεντρων της Κολομβίας.
Η σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών κινητοποιεί, επίσης, ομάδες διακινητών να δράσουν οργανωμένα προς αυτή την κατεύθυνση. Η παιδική πορνογραφία, η εκπόρνευση σε κέντρα ανοχής ή διασκέδασης, ο σεξουαλικός τουρισμός και το σεξουαλικό εμπόριο ανηλίκων τίθενται στο προσκήνιο. Πάνω από δύο εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως εμπορευματοποιούν το σώμα τους για την γενετήσια ικανοποίηση τρίτων είτε οικειοθελώς είτε με την επιβολή του κυκλώματος διακίνησης. Συχνά, άλλωστε συναντάται και το φαινόμενο επιτήδειοι πελάτες να προσφέρουν σημαντικά ποσά σε εμπόρους λευκής σαρκός για την συνεύρεσή τους με παιδιά-θύματα.
Με παρόμοιο τρόπο επιτυγχάνεται και η εργαλειοποίηση παιδιών για την είσοδό τους σε σώματα ενόπλων δυνάμεων σε ασταθή και εμπόλεμα έθνη. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει σε ένα σύνολο κρατών της αφρικανικής ηπείρου. Σε χώρες όπως αυτή της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, της Σομαλίας και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, όπου μέχρι και σήμερα μαίνονται εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ ανταρτών και ντόπιων στρατευμάτων, η υποχρεωτική επιστράτευση ανηλίκων, ακόμη και παιδιών κάτω των 10 ετών δεν είναι η εξαίρεση. Από το 2006 μέχρι και το 2020, πάνω από 90 χιλιάδες ανήλικοι επιστρατεύτηκαν σε αυτά τα κράτη, με βάση τις έρευνες του ΟΗΕ. Οι συνέπειες για τους ανήλικους που εισήλθαν στις ένοπλες δυνάμεις μπορούν να είναι καταστροφικές, αφού υφίστανται τόσο την κατάκριση του κοινωνικού περιβάλλοντος και τον αποκλεισμό από την οικογένειά τους, όσο και τα ψυχολογικά τραύματα που επιφέρει μια εμπόλεμη σύρραξη, ιδιαίτερα αν ο ρόλος τους σε αυτήν ήταν πρωταγωνιστικός.
Η διακίνηση παιδιών συνδέεται στενά, δυστυχώς, και με το εμπόριο οργάνων. Πρόκειται για ένα διαρκώς εξελισσόμενη βιομηχανία και ένα αναπτυσσόμενο κύκλωμα που στοχεύει στην αποκόμιση εσόδων από την εκμετάλλευση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Επιχειρεί να καλύψει την έλλειψη δοτών οργάνων με παράνομα και απάνθρωπα μέσα, ιδιαίτερα για όργανα που βρίσκονται σε μεγάλη ζήτηση για μεταμόσχευση στην αγορά, όπως το συκώτι, οι πνεύμονες, η καρδία και το πάγκρεας. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότερα από 10 χιλιάδες συκώτια διακινούνται στη μαύρη αγορά κάθε χρόνο. Τα περισσότερα από αυτά είναι προϊόντα βίαιης απόσπασης από ανήλικους δότες.
Σαφώς και η λίστα των κινήτρων μπορεί να επεκταθεί όσο τα όρια της ανθρώπινης φαντασίας το επιτρέπουν. Παρόλα αυτά, οι δραστηριότητες διακίνησης και εμπορίας παιδιών έχουν τεθεί στο στόχαστρο της αντιμετώπισης από πλήθος παγκοσμίων, υπερεθνικών και εθνικών φορέων. Στην Ελλάδα, το φαινόμενο της εμπορίας ποινικοποιείται στο άρθρο 323Α του Ποινικού Κώδικα, με τις ποινές να αγγίζουν την ισόβια κάθειρξη σε σχεδόν κάθε περίπτωση που εμπλέκεται ανήλικος με οποιονδήποτε τρόπο σε αυτές. Σε διεθνές επίπεδο, αντίστοιχα, η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά και όλες οι δράσεις των οργανισμών του ΟΗΕ, όπως αυτή της UNICEF, κατακρίνουν τις πράξεις εμπορίας και διακίνησης και προβάλλουν την αναγκαιότητα της άμεσης αντιμετώπισης του ζητήματος.
Η εμπορευματοποίηση της ανθρώπινης ζωής δεν είναι ένα γεγονός ουτοπικό, ούτε και αστείο. Συμβαίνει ανάμεσά μας, καθημερινά, και ίσως σε περιπτώσεις που ούτε μπορούμε να φανταστούμε. Ιδιαίτερα όταν αυτές οι δράσεις στρέφονται κατά παιδικών ψυχών, οι οποίες διανύουν μια περίοδο διαμόρφωσης του εύπλαστου χαρακτήρα τους, οι συνέπειες για αυτά μπορούν να είναι ολέθριες. Η άμεση κινητοποίηση για τον πλήρη περιορισμό του φαινομένου ίσως να είναι πιο σημαντική από ποτέ.
Συντάκτης: Γιώργος Λυμπέρης
Βιβλιογραφία:
https://www.unicef.ca/en/child-trafficking
https://www.statista.com/statistics/262886/illiteracy-rates-by-world-regions/
https://www.un.org/en/chronicle/article/prevention-prosection-and-protection-human-trafficking
https://www.un.org/en/observances/world-day-against-child-labour
https://www.humanium.org/en/child-trafficking
https://en.wikipedia.org/wiki/Trafficking_of_children#CITEREFKendallFunk2012
https://www.unicef.org/protection/children-recruited-by-armed-forces
https://humantraffickingsearch.org/resource/organ-trafficking-the-unseen-form-of-human-trafficking/
«Εγκλήματα Κατά Των Προσωπικών Αγαθών», Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου