Δεν θα ήταν διόλου παράξενο να ισχυριστεί κανείς σήμερα, ότι η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα έχει αλλάξει σημαντικά. Η αρμονία δηλαδή ανάμεσα στο εγώ και το εμείς, έχει διαταραχθεί, αφού η αυτοτέλεια του ατόμου απειλείται από το φαινόμενο της μαζοποίησης. Η μαζοποίηση, ή με άλλους όρους ο κοινωνικός κομφορμισμός έχουν επικρατήσει στην κοινωνία, τα τελευταία χρόνια, μαζί με τον ατομικισμό και άλλα, συναφή προς αυτόν. Το φαινόμενο της μαζοποίησης δεν αφορά μιας συγκεκριμένης ηλικίας υποκείμενα λ.χ. εφήβους, ή άλλες «ευάλωτες» κατηγορίες, αλλά πλέον, σχεδόν κάθε μεμονωμένο άτομο. Η δύναμη της επιρροής, είναι μεγάλη και εκφράζεται είτε άμεσα, είτε έμμεσα. Αυτό σημαίνει αφενός, ότι το υποκείμενο, δέχεται παθητικά ό,τι επιτάσσει η μάζα, ενώ ταυτόχρονα, ότι το υποκείμενο συμπαρασύρεται με κάποιο τρόπο, -ακόμα κι αν προσπαθεί να αντισταθεί συνειδητά ή ασυνείδητα- όντας μέρος αυτού του συνόλου. Ως κοινωνικός κομφορμισμός, γενικά, ορίζεται η συμμόρφωση και η υπακοή των ανθρώπων στους κανόνες της εκάστοτε “ομάδας” και στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, ακόμα κι αν αυτές έρχονται σε σύγκρουση με τα βαθύτερα «πιστεύω» και τις επιταγές της συνείδησής τους.
Τα αίτια του κοινωνικού κομφορμισμού, είναι ποικίλα με πρώτο και σημαντικό, το γεγονός ότι οι άνθρωποι και έντονα οι έφηβοι, προκειμένου να ενταχθούν σε μία ομάδα ή να γίνουν αποδεκτοί, συμμορφώνονται αυστηρά στις επιταγές των άλλων. Μία άλλη αιτία είναι η υπερκατανάλωση και οι κοινωνίες στις οποίες ζούμε, οι οποίες κιόλας προωθούν την ίδια. Σε έναν κόσμο, ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης, αφθονίας αγαθών και ολοένα και πρωτότυπων ιδεών, δύσκολα υπάρχει αντίσταση. Σε διεθνές πια επίπεδο, εκδηλώνεται αυτή η επιδεικτική κατανάλωση καθώς και οι πλασματικές/τεχνητές ανάγκες, στις οποίες “σκοντάφτουν” τα υποκείμενα. Αυτό αντανακλάται σε μία σειρά από πράγματα, όπως είναι το ντύσιμο, οι συνήθειες, οι ιδεολογίες, ακόμα και το λεξιλόγιο (συχνές χρήσεις αργκό, υπερτονισμός αγγλικών φράσεων κ.ά.). Μιας και γίνεται αναφορά στην υπερκατανάλωση, δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί η επιρροή των Μ.Μ.Ε στο φαινόμενο αυτό. Πέρα όλων των άλλων κοινωνικών τους λειτουργιών, ιδρυτικών ή μη, ολοένα και περισσότερο λειτουργούν (και) ως μοχλοί επηρεασμού της κοινής γνώμης, συμπορευόμενα με τις νέες τάσεις και πρακτικές της εποχής. Ειδικά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Instagram, έχουν αναθερμάνει αυτή την επιρροή, με τον ρόλο των αποκαλούμενων influencers, για παράδειγμα να πρωτοστατεί. Είναι τουλάχιστον συγκλονιστικό το πως η καθημερινότητα ενός ανθρώπου, που αναπαρίσταται στα social media, μπορεί να “ανατρέψει” την καθημερινότητα ενός άλλου. Ή μάλλον, για να ακριβολογούμε, το πως ένα συγκεκριμένο πράττειν, καταλήγει να γίνεται κάποτε τρόπος ζωής για κάποιον άλλον. Φυσικά, η προβολή ενός συγκεκριμένου προτύπου, περιέχει κατά βάση (!), καταναλωτισμό ή υπερκαταναλωτισμό. Τα brands πολυτελείας για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται συχνά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε μια προσπάθεια αύξησης της εμπλοκής του κοινού. Ακόμη μια σημαντική παρατήρηση που σχετίζεται οργανικά με το φαινόμενο της μαζοποίησης αφορά στην υποχώρηση των ηθικών αξιών, σήμερα. Η υποχώρηση αυτή, σημαίνει και άνοδος του ατομικισμού, της ελλιπούς πνευματικής καλλιέργειας, των απλουστευτικών ερμηνειών και ούτω καθεξής.
Οι συνέπειες της μαζοποίησης, είναι σχεδόν αυτονόητες και εύκολα αναγνωρίσιμες. Αρχικά, το υποκείμενο αποσυνδέεται από την αυτονομία του, η οποία είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό που αφορά την ανθρώπινη ύπαρξη. Τη στιγμή που το ίδιο το υποκείμενο της μαζοποίησης, υιοθετεί συμπεριφορές, πρακτικές και στάσεις άλλων παθητικά, αποξενώνεται από την ίδια την ιδιότητά του. Η αποξένωση αυτή, συνεπάγεται και την αποχαύνωση του ανθρώπου, αφού στην προσπάθειά του να εξομοιωθεί με τη μάζα, χάνει την επαφή με την κριτική του σκέψη και την δική του σφαίρα αντίληψης. Μια ακόμα συνέπεια είναι η απουσία τελικά της πολυφωνίας, δηλαδή της έκφρασης ποικίλων απόψεων κάτι που σημαίνει κατάλυση της δημοκρατίας μέσο-μακροπρόθεσμα. Η μαζοποίηση χειραγωγεί τους πολίτες και ενισχύει την παραπληροφόρηση. Επιστρέφοντας στην αποξένωση, αυτή, δεν αφορά μόνο το ίδιο το άτομο αλλά και τις σχέσεις του. Δηλαδή, ο άνθρωπος απομακρύνεται πλέον από τους συνανθρώπους του και η ουσία των σχέσεων χάνεται, τη στιγμή που έχει χαθεί άλλωστε και η ελευθερία της «άλλης» άποψης.
…Συνέχισε λοιπόν να αντιστέκεσαι.
Συντάκτης: Νίκη-Μαρία Παναγάκου