Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ γεγονότων και ”γεγονότων”; Τα γεγονότα είναι κοντά στην αλήθεια τα ”γεγονότα” στην προπαγάνδα. Εδώ επεμβαίνει η επιστήμη γιατί προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο όπως είναι στην πραγματικότητα, η προπαγάνδα προσπαθεί να διαδώσει μια εικόνα του κόσμου όπως θέλουν να είναι σύμφωνα με κάποια ιδεολογία ή απώτερο σκοπό. Η επιστήμη εκτιμά τις αποδείξεις, η προπαγάνδα τις εκπτώσεις από την κριτική σκέψη. Εκεί που η επιστήμη προσπαθεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που επηρεάζουν όλους μας και να μας ενώσει, η προπαγάνδα χωρίζει τον κόσμο σε “εμείς” εναντίον “αυτών”. Όπου η επιστήμη εκτιμά τα περίπλοκα ερωτήματα της ζωής, η προπαγάνδα προσπαθεί να βρει τις απλές απαντήσεις και είναι σαφές ότι η προπαγάνδα είναι πολύ πιο κατανοητή από την επιστήμη και ίσως αυτό είναι που την κάνει τόσο ελκυστική. Η επιστήμη είναι περίπλοκη, είναι πολύπλοκη για επιστήμονες που είναι ειδικοί στον τομέα και είναι ακόμη πιο περίπλοκη για ανθρώπους που δεν είναι ειδικοί αλλά εξαρτώνται από την επιστήμη.
”Εμπιστευτείτε το απαραίτητο”. Τι είναι εμπιστοσύνη και ποιές είναι οι πηγές εμπιστοσύνης; Ο Γερμανός ψυχολόγος Rainer Werner ανέπτυξε κάποτε ένα μοντέλο που διαφοροποιεί τρεις πηγές εμπιστοσύνης. Σύμφωνα με το μοντέλο του, η εμπιστοσύνη πρώτα προέρχεται από την τεχνογνωσία. Εμπιστευόμαστε αυτούς τους ανθρώπους που ξέρουν τι κάνουν, που έχουν γνώσεις στον χώρο. Δεύτερον, εμπιστευόμαστε ανθρώπους που ασκούν ακεραιότητα, που εργάζονται σύμφωνα με κανόνες και πρότυπα που εργάζονται με διαφάνεια. Και τέλος εμπιστευόμαστε αυτούς που είναι καλοπροαίρετοι, που θέλουν να κάνουν κάτι ωφέλιμο για την κοινωνία. Αυτές οι τρεις πτυχές της εμπιστοσύνης εξετάστηκαν σε μια πρόσφατη έρευνα σχετικά με το πώς οι άνθρωποι εμπιστεύονται τους επιστήμονες.
Είναι επίσης ενδιαφέρον να δούμε τους λόγους για τους οποίους δεν εμπιστευόμαστε τους επιστήμονες. Σύμφωνα με έρευνες, ο πιο σημαντικός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται τους επιστήμονες είναι επειδή αντιλαμβάνονται ότι εξαρτώνται από τους χρηματοδότες τους. Αυτό είναι πολύ ειρωνικό, διότι η εξωτερική χρηματοδότηση είναι ένα από τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία αξιολογείται η επιστήμη, επομένως αξίζει τον κόπο να αποκτήσουμε χρηματοδότηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιος που αποκτά χρηματοδότηση είναι απαραίτητα κακός επιστήμονας.
Επομένως, το ερώτημα είναι, ”τι είναι καλή επιστήμη;”. Προσωπικά θεωρώ πως η καλή επιστήμη είναι η συνεχής προσπάθεια για την αλήθεια για να κατανοήσουμε τον κόσμο και αυτό δεν είναι πραγματικά αυτό που ανταμείβεται στον ακαδημαϊκό χώρο, γιατί όπως είναι ευρέως διαπιστωμένο, η χρηματοδότηση και οι επιστημονικές δημοσιεύσεις κατέχουν πολύ μεγαλύτερο ρόλο εκεί και αυτό έχει συνέπειες. Οι συνέπειες είναι ότι υπάρχει έντονος ανταγωνισμός για αυτές τις λίγες θέσεις που δεν είναι με συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Αυτό έχει επίσης ως αποτέλεσμα τον αυξανόμενο αριθμό δημοσιεύσεων. Αυτό που έχει επίσης εκτοξευθεί είναι ο αριθμός των ανακληθέντων άρθρων με διορθώσεις και ο αριθμός των πλαστών άρθρων που βασίζονται σε δεδομένα και αποτελέσματα που είναι πλαστά και το χειρότερο από όλα είναι η “πλειοδοσία” επιστήμης στην οποία δεν μπορούμε να βασιστούμε και αυτό είναι προβληματικό όχι μόνο επειδή αντιβαίνει στην αξία της επιστήμης τη συνεχή αναζήτηση της αλήθειας αλλά και επειδή μπορεί να είναι επικίνδυνο για τον πληθυσμό. Εάν οι πολιτικές αποφάσεις βασίζονται σε μη επιβεβαιωμένα ευρήματα, σε ευρήματα στα οποία δεν μπορούμε να βασιστούμε μπορεί να προκαλέσουν πραγματικά προβλήματα. Ωστόσο, εμείς ως επιστήμονες είμαστε πολύ χαρούμενοι στη δουλειά μας όχι λόγω των συνθηκών αλλά παρά τις συνθήκες. Είμαστε χαρούμενοι επειδή είμαστε ελεύθεροι να ερευνήσουμε πράγματα που αγαπάμε και αγαπάμε την επιστήμη, δεν αγαπάμε τον ακαδημαϊκό κόσμο και είμαστε λίγο πολύ προνομιούχοι, αλλά νομίζω ότι αυτό που οι περισσότεροι επιστήμονες δεν συνειδητοποιούν ότι αυτό το προνόμιο φέρει επίσης ευθύνη. Είμαστε υπεύθυνοι επειδή η επιστήμη είναι μέρος της κοινωνίας, επειδή η επιστήμη χρηματοδοτείται από την κοινωνία, επομένως τα χρήματα που παίρνουμε προέρχονται από χρήματα από φόρους είτε άμεσα μέσω της χρηματοδότησης των πανεπιστημίων είτε έμμεσα μέσω της μορφής των χρηματοδοτικών ιδρυμάτων. Έτσι λαμβάνοντας εκών άκων τα χρήματα του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου οφείλουμε θεωρώ να τους δώσουμε κάτι πίσω για να ενημερώσουμε σχετικά με τα ευρήματά μας για να επικοινωνήσουμε για το τι σημαίνει όλο αυτό και να παράγουμε πράγματα που είναι προς όφελος της κοινωνίας.
Οπότε αυτό πηγαίνει πίσω στο διακύβευμα της “εμπιστοσύνης”, αλλά αυτό ακριβώς δεν ανταμείβεται στον επιστημονικό κόσμο. Όταν επανερχόμαστε στη μελέτη Werner αυτό που βλέπουμε είναι ότι η επικοινωνία ή οι προσπάθειες για τη δημιουργία καλής επιστήμης είναι από τα λιγότερο εκτιμώμενα κριτήρια και αυτό είναι συγκλονιστικό. Επομένως, πιστεύω ότι η συνέπεια δεν πρέπει να είναι να βρίσκουμε περισσότερους ”παίκτες” στον ακαδημαϊκό χώρο, αλλά να βρίσκουμε ανθρώπους που είναι πρόθυμοι να αναλάβουν αυτήν την ευθύνη για την επιστήμη, που είναι σε θέση να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας, που θέλουν να παράγουν αξιόπιστη έρευνα και που θέλουν να αποδειχθούν αξιόπιστοι.
Αυτό που μπορούμε επίσης να μάθουμε από την επιστήμη είναι να εκτιμούμε τα στοιχεία έναντι της γνώμης. Η επιστήμη έχει πολλά να δώσει γιατί προσπαθούμε να περιγράψουμε την πραγματικότητα όσο πιο αντικειμενικά γίνεται. Προσπαθούμε να κάνουμε προβλέψεις αλλά όχι με βάση τις απόψεις μας αλλά σε στέρεα γεγονότα.
Μπορεί η επιστήμη να είναι πρότυπο; Νομίζω ότι μπορεί εάν οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την επιστήμη ως αξιόπιστη και είναι σημαντικό για αυτό η επιστήμη να εμμείνει στην βασική της αξία, την αναζήτηση της αλήθειας. Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ περισσότερα από όσα μπορεί να μας δώσει οποιαδήποτε προπαγάνδα. Ο Ελβετός αναπτυξιακός ψυχολόγος Jean Piaget είπε κάποτε ότι κάθε παιδί είναι επιστήμονας και νομίζω ότι αυτό ισχύει όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και για τους ενήλικες. Αλλά το να είσαι επιστήμονας ίσως σημαίνει επίσης ότι κρύβεσαι στον μικρό σου πύργο από καιρό σε καιρό και αυτό είναι ίσως αλήθεια και για τον καθένα μας. Καθόμαστε στον δικό μας πύργο κάπου μακριά από τον κόσμο, κάτι που μπορεί να είναι ωραίο που και που γιατί χρειαζόμαστε λίγο χρόνο μόνοι μας, αλλά αυτός ο πύργος μπορεί να γίνει φυλακή μόλις μας χωρίσει από τον κόσμο και γι’ αυτό η έκκλησή μου είναι ας γκρεμίσουμε αυτούς τους τοίχους, ας αγκαλιάσουμε την ελευθερία που μας δίνεται και πάνω απ’ όλα ας μείνουμε περίεργοι για αυτόν τον κόσμο στον οποίο ζούμε μαζί.
Συντάκτης: Ελένη Καπάρου