Νοέμβριος 2019. Ξεκινά η μεγαλύτερη επιστημονική αποστολή που έγινε ποτέ στην Αρκτική για να μελετηθούν οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να συλλεγούν δεδομένα, που θα προσπαθήσουν να εξηγήσουν τις διαστάσεις που μπορεί να λάβει η τελευταία σε πλανητικό επίπεδο. Οι επιστήμονες, στα πλαίσια της αποστολής «Mosaic», συνοδευόμενοι από 4 παγοθραυστικά της Ρωσίας, της Κίνας και της Σουηδίας, απέπλευσαν από το Τρόμσο της Β. Νορβηγίας για να μελετήσουν μία παγωμένη επιφάνεια γης, ενδεχομένως το επίκεντρο της υπερθέρμανσης, μιας περιοχής που αποτελούσε για αιώνες ένα «αξεπέραστο εμπόδιο» για την ανθρωπότητα, όπως χαρακτηριστικά την είχε περιγράψει ο πολιτικός επιστήμονας N.J. Spykman. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Η Αρκτική ήταν για πολλά χρόνια ένας δυσπρόσιτος τόπος για τον άνθρωπο. Το πολικό της κλίμα, με τις ατελείωτες νύχτες και τις απροσπέλαστες παγωμένες επιφάνειες του ωκεανού αποτελούσαν ανάχωμα για την περαιτέρω ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, με αποτέλεσμα να μην παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εξωτερική πολιτική των κρατών (παράκτιων στα αρκτικά ύδατα και μη). Σταδιακά, με τις έντονες κλιματολογικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών και την υπερθέρμανση του πλανήτη, οι πάγοι στην Αρκτική φαίνεται να τήκονται με ταχύτερους ρυθμούς από το αναμενόμενο. Το γεγονός αυτό τείνει να δημιουργήσει κλιματολογικές συνθήκες ευνοϊκότερες για το άνοιγμα νέων οδών ναυσιπλοΐας, τόσο για διαμετακομιστικούς λόγους, όσο και για την περαιτέρω έρευνα και εκμετάλλευση του υποθαλάσσιου ορυκτού πλούτου του Βορρά.
Σύμφωνα με τα δορυφορικά δεδομένα της NASA, μεταξύ των ετών 2010-2012 παρατηρήθηκαν οι μικρότερες εκτάσεις παγωμένης επιφάνειας στην Αρκτική. Οι δορυφόροι καταγράφουν τα φαινόμενα συρρίκνωσης των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό από το 1979, χρονιά εκκίνησης σταδιακής τήξης των πάγων, με ποσοστό που ανέρχεται στο 13,3%, σύμφωνα με στοιχεία των NASA & NSIDC (2017). Με βάση επιστημονικές εκτιμήσεις, η τήξη θα γίνεται ολοένα και πιο γρήγορη, ο ρυθμός της οποίας θα είναι ικανός να καταρρίπτει τα ρεκόρ του προηγούμενου έτους. Μέχρι το 2010 η Αρκτική είχε απωλέσει το 41% του αιώνιου πάγου της, ενώ μεταξύ 1979 και 2012 το πάχος της παγωμένης επιφάνειας στον αρκτικό ωκεανό μειώθηκε κατά 65%. Ευρήματα της έκθεσης «Snow, Water, Ice and Permafrost in the Arctic» εκτιμούν ότι μέχρι το 2040 οι πάγοι στην Αρκτική θα εξαφανιστούν πλήρως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις των επιστημόνων του Πανεπιστημίου του Μπέργκεν στη Σουηδία, το έτος 2070 θα σημάνει το τέλος της παγωμένης επιφάνειας της Αρκτικής, επαληθεύοντας αυτό που μέχρι πρότινος φάνταζε εκτός κάθε πρόβλεψης και φαντασίας.
Ορμώμενοι από το σύγχρονο έλλειμμα της θεωρίας του N.J. Spykman, η οποία αδυνατούσε να προβεί σε τόσο βαθιές εκτιμήσεις, περί εξερεύνησης, εκμετάλλευσης και διέλευσης των παγωμένων υδάτων της Αρκτικής, θα μπορούσαμε να πούμε ότι λόγω της γεωλογικής πολυπλοκότητας της περιοχής αναφύονται ζητήματα που εξετάζονται τόσο από την επιστήμη της νομικής (διεθνές δίκαιο) ,όσο και της γεωπολιτικής. Οι σταθερά μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες επηρεάζουν ποικιλοτρόπως και σε μεγάλο βαθμό την ανακατανομή ισχύος στην Αρκτική, καθώς και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι οικονομικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εντός και πέριξ του Αρκτικού Κύκλου, διευκολύνονται μέσα από τη δημιουργία νέων θαλάσσιων διαδρόμων, επηρεάζοντας την κυκλοφορία των αγαθών, που είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη των κρατών. Πιο συγκεκριμένα, επηρεάζει την απόσταση μεταξύ του γεωγραφικού χώρου εκκίνησης-εκπομπής και προορισμού-άφιξης-έλξης [όπως τα είχε περιγράψει ο Ι. Μάζης (2002), έχοντας ως γνώμονα τη θεωρία της κυκλοφορίας των αγαθών του Friedrich Ratzel], καθώς μειώνεται η απόσταση και ο χρόνος των εμπορευματικών ροών.
Η Αρκτική περιοχή διαθέτει πλούσια ενεργειακά αποθέματα υδρογονανθράκων, κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς επίσης μεταλλεύματα και πολύτιμους λίθους, η αξία των οποίων ανέρχεται σε αμύθητα ποσά δολαρίων. Όπως ήταν αναμενόμενο, τα διάφορα αρκτικά έθνη έχουν ριχτεί σε έναν ατέρμονο αγώνα ανταγωνισμού ως προς τον έλεγχο των πόρων της επικράτειας και των θαλάσσιων οδών. Το περιβαλλοντολογικά καινοφανές και οξύμωρο της γενικότερης κατάστασης που λαμβάνει χώρα στα εδάφη του Βόρειου Πόλου, σφυρηλατεί μία νέα πραγματικότητα στην οποία ο τουρισμός, η εκτεταμένη αλιεία, η εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις έχουν καταστήσει αισθητή την παρουσία τους τα τελευταία 15 χρόνια, παρουσιάζοντας αυξητικές τάσεις.
Το «όγδοο θαύμα», όπως έχει ανακηρυχθεί η αρκτική περιοχή, ξεπροβάλλει έναν νέο κόσμο προσβάσιμων εμπορικών οδών, όπως είναι λόγου χάρη η «Αρκτική Γέφυρα» ή «Γέφυρα της Αρκτικής Θάλασσας», μια εποχική θαλάσσια διαδρομή μήκους 6.700 χλμ., που συνδέει το ρωσικό λιμάνι του Μουρμάνσκ, στη Χερσόνησο Κόλα με το λιμάνι Τσώρτσιλ της Μανιτόμπα, στον Καναδά. Επί του παρόντος, η εν λόγω εμπορική διαδρομή είναι προσβάσιμη περίπου τέσσερις μήνες το χρόνο. Αξιοσημείωτες αρκτικές οδοί ναυσιπλοΐας αποτελούν η Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή, πάνω από την Ευρασία και το Βορειοδυτικό Πέρασμα, που διέρχεται από το Καναδικό Αρχιπέλαγος και συνδέει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό Ωκεανό, οι οποίες, προβλέπεται, βάσει αναλυτών, να επιφέρουν μείωση των υφιστάμενων χρόνων διέλευσης των ωκεανών κατά ημέρες, περιορίζοντας σημαντικά τις δαπάνες από τους φόρους διέλευσης της διώρυγας του Παναμά ή του Σουέζ, καθώς και τα καύσιμα που απαιτούνται. Παράλληλα, μειώνουν φαινόμενα πειρατείας και λαθρεμπορίου, καθιστώντας τον Αρκτικό Ωκεανό μία ασφαλή θαλάσσια οδό.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το κόστος κατασκευής και συντήρησης ενός στόλου στην περιοχή, σε συνθήκες πολικού ψύχους, είναι ιδιαίτερα υψηλό, καθώς κρίνεται απαραίτητη η τεχνολογική αναβάθμιση των πλοίων που εισέρχονται στον Αρκτικό Κύκλο. Τα εν λόγω πλοία, προκειμένου να εισέλθουν στον Ωκεανό ,κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες, χρειάζονται τη βοήθεια παγοθραυστικών, το κόστος κατασκευής των οποίων ανέρχεται στο 1 δισεκατομμύριο δολάρια, με εκτιμώμενο χρόνο ναυπήγησης τα 10 έτη.
Τα περισσότερα, παράκτια στην Αρκτική και μη, κράτη έχουν αναγάγει το Βορρά σε πρώτη προτεραιότητα της εξωτερικής τους πολιτικής, με την αναβάθμιση των πλοίων τους και τη δημιουργία παγοθραυστικών. Η Ρωσία, συγκεκριμένα, αριθμεί 44 παγοθραυστικά, 5 εκ των οποίων είναι πυρηνοκίνητα, τα μοναδικά που υπάρχουν στον κόσμο. Σε αυτήν, άλλωστε, ανήκει το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών αποθεμάτων, καθώς το τμήμα της υφαλοκρηπίδας που διεκδικεί καλύπτει πάνω από το μισό Αρκτικό Ωκεανό.
Όπως διαπιστώνουμε από τα παραπάνω, η Αρκτική βρίσκεται σε συνεχή μεταμόρφωση σε περιβαλλοντικό, γεωλογικό, πολιτιστικό, οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο. Συνεπώς, κρίνεται απαραίτητη μία σφαιρική ανάλυση του εν λόγω ζητήματος, που να καλύπτει ολόκληρη την επιφάνεια της Γης, όπως ανέφερε ρητώς ο N.J.Spykman (1944), καθώς είναι πρόδηλο πως αποτελεί μία κατ’ εξοχήν περίπτωση ανακατανομής της ισχύος παγκοσμίως.
Συντάκτης: Αγγελική Καλογεροπούλου
Βιβλιογραφία:
- Δωματιώτη, Μ.,Ξ.,2018. Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση, Διεπιστημονικότητα και Πολυμεθοδολογική Προσέγγιση. Αθήνα: Λειμών
- Marshall, T., 2022, Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας. Αθήνα: Διόπτρα
- Ράπτη, Α.,Μ., 2011. Η γεωπολιτική αξία της Αρκτικής: Συνεργασία στο Κέντρο της Γης ή Σύγκρουση στη Μήτρα των Ηπείρων;». Διπλωματική Εργασία [online]. Αθήνα: Πανεπιστήμιο Πειραιά. Διαθέσιμο στο: https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/handle/unipi/4691
- Arctic Monitoring and Assessment Programme (AMAP), 2017. Snow, Water, Ice and Permafrost in the Arctic (SWIPA) 2017. [online] Available at: https://www.amap.no/documents/doc/Snow-Water-Ice-and-Permafrost-in-the-Arctic-SWIPA-2017/1610
- Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, 2021. Γιατί πρέπει να ενδιαφέρομαι για την Αρκτική;. [online] Διαθέσιμο στο: https://www.eea.europa.eu/el/articles/arktiki [Πρόσβαση από: 22/03/2010]
- Το Κουτί της Πανδώρας, 2019. Ξεκινά η μεγαλύτερη επιστημονική αποστολή στην Αρκτική για να μελετηθεί η κλιματική αλλαγή. [online] Διαθέσιμο στο: https://www.koutipandoras.gr/article/xekina-i-megalyteri-epistimoniki-apostoli-stin-arktiki-gia-na-meletithei-i-klimatiki-allagi/ [Πρόσβαση από: 20/09/2019]
- NASA, 2021. Arctic Sea Ice Minimum Extent. [online] Available at: https://climate.nasa.gov/vital-signs/arctic-sea-ice/
- National Geographic, 2022. Arctic. [online] Available at: https://education.nationalgeographic.org/resource/arctic
- Marine Mammal Commission, 2022. Climate Change and the Arctic. [online] Available at: https://www.mmc.gov/priority-topics/arctic/climate-change/