Όπως είναι γνωστό, από την αρχαιότητα έως και σήμερα για την επίτευξη της ειρηνικής συνύπαρξης, τα μέλη των κοινωνιών οφείλουν να υπόκεινται σε ένα σύστημα κανόνων, το οποίο στοχεύει στον σχηματισμό, στην οργάνωση καθώς και στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Το σύστημα αυτό ορίζεται ως πολίτευμα. Κατά την διάρκεια των αιώνων, εξαιτίας διαφόρων πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών -της εκάστοτε κοινωνίας– παρουσιάστηκαν τρία είδη πολιτεύματος. Το πολίτευμα της ολιγαρχίας, σύμφωνα με το οποίο το κράτος κυβερνάται από μια μικρή ομάδα ατόμων, το πολίτευμα της μοναρχίας όπου ένα μόνο άτομο ασκεί την πολιτική εξουσία και το δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο αποτελεί αντικείμενο μελέτης του συγκεκριμένου άρθρου.
Πρόκειται για ένα πολίτευμα που χαρακτηρίζεται τόσο για την διαχρονικότητα, όσο και για την ύψιστη σημασία της. Ετυμολογικά ο όρος προέρχεται από την σύνθεση των λέξεων δήμος, δηλαδή λαός και κρατώ, δηλαδή εξουσιάζω. Όσον αφορά το περιεχόμενο της έννοιας της δημοκρατίας αυτό περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα όρων, όπως αυτών της ελευθερίας, της ισότητας, της ισονομίας, της αξιοκρατίας, της διαφάνειας και της αρχής της πλειοψηφίας.
Όμως, τι είναι δημοκρατία;
Συνοπτικά δημοκρατία είναι «Το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από τον λαό και ασκείται από αντιπροσώπους του προς όφελός του» (Γ. Μπαμπινιώτης)
Ωστόσο σε διάφορες κοινωνίες και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους εμφανίστηκαν οκτώ τύποι δημοκρατίας. Πρόκειται για την Άμεση δημοκρατία όπου οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται άμεσα και απευθείας από τους ίδιους τους πολίτες. Η Έμμεση δημοκρατία είναι αυτή σύμφωνα με την οποία την πολιτική εξουσία ασκούν εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του λαού. Σε παλαιότερα χρόνια εμφανής ήταν η ύπαρξη της Βασιλευόμενης δημοκρατίας, όπου σε πολιτικά συστήματα με κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο βασιλιάς βρισκόταν στην θέση του ανώτατου άρχοντα. Από την άλλη, στην Αβασίλευτη δημοκρατία δεν υφίσταται βασιλιάς αλλά Πρόεδρος της Δημοκρατίας που εκλέγεται από τους πολίτες. Μια επιπλέον μορφή δημοκρατίας είναι αυτή της Προεδρικής, στην οποία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τον λαό και αποτελεί κεντρικό όργανο της εκτελεστικής εξουσίας. Αντίθετα, στην Προεδρευομένη δημοκρατία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από την Βουλή, ενώ η Κυβέρνηση είναι το κεντρικό όργανο της εκτελεστικής εξουσίας. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στην Λαϊκή και στην Ομοσπονδιακή δημοκρατία. Η πρώτη εμφανίστηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ορισμένα κράτη όπου κυβερνούσαν κυρίως κομμουνιστικά κόμματα, ενώ η Ομοσπονδιακή δημοκρατία είναι ομοσπονδία κρατιδίων με πολιτειακή μορφή διακυβέρνησης.
Στο σημείο αυτό, η αναφορά στην γέννηση της δημοκρατίας είναι ζωτικής σημασίας. Το δημοκρατικό πολίτευμα έλαβε χώρα στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αθήνα το 508 π.Χ. μετά την κατάρρευση της τυραννίας. Σήμερα θεωρείται ότι το πολίτευμα αυτό θεσπίστηκε από τον Αθηναίο πολιτικό Κλεισθένη, ο οποίος στηρίχθηκε στις απόψεις του Σόλωνα, που ήδη από το 594 π.Χ. είχε δημιουργήσει μια μορφή Συντάγματος για Αθήνα. Είναι δύσκολο να ισχυριστεί κανείς πως η έννοια της δημοκρατίας τότε είχε την ίδια σημασία με την έννοια που έχει τον 21ο αιώνα. Την εποχή που εγκαθιδρύθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα, πολιτικά δικαιώματα είχαν μόνο οι Αθηναίοι πολίτες και μάλιστα μόνο οι άντρες. Οι γυναίκες, οι δούλοι και οι μέτοικοι βρισκόταν εκτός της πολιτικής σκηνής.
Στο ερώτημα «είναι η δημοκρατία πραγματικά το καλύτερο πολίτευμα;» έδωσαν απάντηση μέσα από τα έργα τους τόσο ο Πλάτωνας όσο και ο μαθητής του ο Αριστοτέλης.
Κατά τον Πλάτωνα, κανένα πολίτευμα δεν αποσκοπούσε στην ευδαιμονία, που αποτελούσε τον υπέρτατο σκοπό για τους αρχαίους Έλληνες. Στόχος κάθε κράτους θεωρούσε ότι πρέπει να είναι η προαγωγή των αρετών καθώς αυτές θα οδηγούσαν τους πολίτες στον αγαθό βίο και όχι η επίτευξη της υλικής ευημερίας και της απλής ηδονής. Δεν ήταν λίγες οι φορές που είχε αναφέρει ότι « Η δημοκρατία είναι πολίτευμα με αναρχία και ποικιλία, αφού διανέμει κάποια ισότητα, ομοίως σε ίσους και άνισους».
Από την άλλη ο Σταγειρίτης φιλόσοφος στο έργο του τα «Πολιτικά» διέκρινε έξι είδη πολιτεύματος και ισχυριζόταν ότι η δημοκρατία – το πολίτευμα που επικρατούν οι απόψεις της πλειοψηφίας – αποτελεί διεφθαρμένη μορφή της πολιτείας, επειδή στην πράξη περιλαμβάνει διακυβέρνηση εκ μέρους των πολλών και όχι από κάθε άτομο ξεχωριστά.
Οι απόψεις αυτές δεν απέχουν πολύ από την σύγχρονη πραγματικότητα όπου πολλοί ισχυρίζονται ότι λόγω πολιτικών, κοινωνικών καθώς και οικονομικών παραγόντων έχουν έρθει αντιμέτωποι με μια μορφή ελλειμματικής δημοκρατίας. Παρ’ όλο που σήμερα όλες οι χώρες ισχυρίζονται πως είναι δημοκρατικές-με ελάχιστες εξαιρέσεις-εμφανίζουν στοιχεία που είναι αντίθετα και δεν αρμόζουν σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Αναλυτικότερα, εάν αναλογιστεί κανείς και παρατηρήσει γύρω του, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει ότι οι μορφές βίας, τα φρικτά εγκλήματα, οι ρατσιστικές συμπεριφορές, η προπαγάνδα, ο φανατισμός καθώς και ο λαϊκισμός μεγεθύνονται! Όλες αυτές οι “αποκλίνουσες” συμπεριφορές που συμβαίνουν καθημερινά συμβάλουν στην αλλοίωση της δημοκρατίας. Δεν νοείται δημοκρατία όταν η ελευθερία του λόγου, η αποδοχή της διαφορετικότητας, ο σεβασμός και η ισότητα προς όλους «απειλούνται» τόσο από τους κυβερνώμενους όσο και από τους κυβερνώντες.
Επιλογικά, για να επιτευχθεί μια ριζική αλλαγή οφείλουν και οι πολίτες αλλά και οι πολιτείες να επιδιώξουν μια δημοκρατία που οι βασικές της αρχές θα τηρούνται. Εξάλλου σύμφωνα με τον Καναδό οικονομολόγο Τζών Κένεθ Γκάλμπρεϊθ «Δημοκρατία υπάρχει εκεί όπου ένας πολίτης έχει το δικαίωμα να πει ελεύθερα πως δεν υπάρχει Δημοκρατία».
Συντάκτης: Κριστιάνα Ντάγια