Έντεκα χρόνια πέρασαν από το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου στην Συρία, τον Μάρτιο του 2011, δίνοντας μία επανάληψη στο ταραγμένο συριακό παρελθόν, γεμάτο από ένοπλες συρράξεις και πραξικοπήματα. Σε ένα έντονο και πυρετώδες κλίμα, με την Αραβική άνοιξη να βρίσκεται στην κλιμάκωσή της, οι οξύτονες και μεγάλες σε διάρκεια διαμαρτυρίες και οι στάσεις κατά του καθεστώτος Άσαντ, απαντήθηκαν με βίαιη και θανατηφόρα καταστολή. Κύριο χαρακτηριστικό της σύγκρουσης είναι, τα πολλαπλά και εξαιρετικά πολυσύνθετα μέτωπα που επικρατούν. Από τη μια, οι καθεστωτικές δυνάμεις του Μπασάρ Αλ-Άσαντ, με άμεση υποστήριξη από τη Ρωσία και συγκριτικά μικρότερη αρωγή από Σιιτικές δυνάμεις όπως το Ιράν και τη Χεζμπολάχ. Απέναντι, βρίσκονται οι αντιπολιτευτικές δυνάμεις υπό τον Σάλεμ Αλ-Μασλέτ, με ίσως πιο γνωστή παράταξη να αποτελεί ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA) , με σταθερό σύμμαχο την Τουρκία. Μεταξύ αυτών, μάχεται και μία μίξη εθνοτικών ομάδων, με κυρίαρχη την κουρδική, δύναμη γνωστή ως Συριακές Δημοκρατικές δυνάμεις (SDF) με, την κατά διαστήματα, υποστήριξη της Δύσης. Τέλος, τουλάχιστον μέχρι το 2019 και την ανακατάκτηση της Μοσούλης στο Ιράκ, έντονη ήταν και η παρουσία του Ισλαμικού Κράτους της Συρίας και του Λεβάντε, στην ευρύτερη περιοχή (ISIS/ISIL).
Ενάντια σε αυτή την τρομοκρατική απειλή, βρισκόντουσαν όλα τα ενεργά μέτωπα -ταυτοχρόνως πολεμώντας και μεταξύ τους- , ενώ το Ισλαμικό Κράτος αποτέλεσε βασικό αίτιο και αφορμή ανάμειξης δυνάμεων όπως η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η ανάμειξη των χωρών αυτών, είχε κυρίως χαρακτήρα αεροπορικών βομβαρδισμών και over the horizon επιχειρήσεων (χτυπήματα με drones) . Στην πορεία, βρέθηκαν στο πεδίο και χερσαίες στρατιωτικές δυνάμεις, σε πολλαπλές βάσεις με υψωμένη την ανάλογη σημαία. Η Αμερική, έχει αναλάβει την υποστήριξη του SDF, ενώ παράλληλα ο τελευταίος δέχεται χτυπήματα από την Τουρκία. Αυτό, φέρνει σε άμεση ρήξη δύο θεωρητικά συμμάχους. Γιατί όμως φτάσαμε ως εδώ; Το συριακό είναι ένα ήδη περίπλοκο θέμα, που δεν μπορεί να εξαντληθεί στην προκειμένη. Σε τι αποσκοπεί όμως η Τουρκία στη Συρία και ποιες θα είναι οι επόμενές της κινήσεις;
Αρχικά, ας εστιάσουμε σε μια σύντομη ιστορική αναφορά, σχετικά με τους λόγους που η Τουρκία παρεμβαίνει ενεργά στη συριακή επικράτεια. Είναι μάλλον ανούσιο να ειπωθεί το δόγμα της Άγκυρας, καθώς κατά γενικές γραμμές είναι ήδη γνωστό. Η πολιτική του AKP (μαζί με τη συγκυβέρνηση των Γκρίζων Λύκων) και της κυβέρνησης του Ταγίπ Ερντογάν αποτελείται από έντονα στοιχεία νεο-οθωμανισμού, μαξιμαλισμού και πρωτίστως ισχυρού αναθεωρητισμού. Είναι κάτι που εξάλλου έχει φανεί στον χρονικό ορίζοντα, ήδη από την εξωτερική πολιτική της, στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, έπειτα στον Ψυχρό Πόλεμο, την κρίση στα Ίμια, την εισβολή στην Κύπρο (με την επιχείρηση Αττίλα) και συνεχίζει. Είναι επίσης γνωστό, το ζήτημα που εκκρεμεί μεταξύ της Τουρκίας και της κουρδικής εθνότητας, που διεκδικεί το δικό της ανεξάρτητο κράτος. Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2015, η Άγκυρα κατά κάποιον τρόπο, «ακόνισε τα σπαθιά της», σε κάθε τομέα της άσκησης πολιτικής, πόσο μάλλον στο Κουρδικό. Ελέω της αντιτρομοκρατίας (;) και της διατήρησης της ασφάλειας, η Τουρκία άρχισε μαζικές διώξεις, συλλήψεις, εκβιασμούς και βολές προς πάσα κατεύθυνση. Έπρεπε όμως, κάπως να περιορίσει την άμεση απειλή της στο μαλακό υπογάστριο, την Νοτιοανατολική Ανατολία, στο άμεσο σύνορο με τη Συρία. Ο Ερντογάν, τα τελευταία χρόνια άρχισε να μιλάει για την αποκαλούμενη “ασφαλή ζώνη”. Ιδιαίτερα, μετά την τρίτη κατά σειρά, στρατιωτική επιχείρηση «Πηγή Ειρήνης» , η Τουρκία εδραίωσε μία ζώνη κατοχής στο Νότιο κομμάτι της, πρακτικά εισβάλλοντας στη Συρία και τα εδάφη της αποκαλούμενης Ροζάβα και τις δυνάμεις του SDF. Να σημειωθεί πως οι κινήσεις έγιναν έπειτα από την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή, υπό την εντολή του τότε προέδρου Τράμπ, κίνηση που σαφώς θεωρήθηκε προδοτική προς το SDF. Μερικές από τις πόλεις αυτές είναι η Αζάζ, το Αφρίν, το Αλ-Μπαμπ και το Τζαραμπλούς. Οι επιχειρήσεις που είχαν προηγηθεί, με επιχειρησιακές ονομασίες Κλαδί Ελίας (2018) και Ασπίδα του Ευφράτη (2016) , ήταν ο προάγγελος δημιουργίας της ασφαλούς αυτής ζώνης. Η δημιουργία μιας ουδέτερης ζώνης θα εξασφάλιζε τα συμφέροντα της Άγκυρας, δίνοντας περιθώρια κινήσεων σε περίπτωση νέας ανάφλεξης με τη Συρία, ενώ θα περιόριζε δραματικά τις κινήσεις των Κούρδων αυτονομιστών. Περισσότερα εδάφη, σημαίνει περισσότερες βάσεις άρα και αύξηση στρατιωτικής ισχύς και παρουσίας. Βήμα στη Μέση Ανατολή, σηματοδοτεί, σίγουρη ανάμειξη στις εξελίξεις στο σταυροδρόμι των ηπείρων. Με τον έλεγχο των εγγύς συνόρων της Τουρκίας, υφίσταται περισσότερη ασφάλεια και έλεγχος των εσωτερικών υποθέσεων της χώρας. Με την ασφαλή ζώνη, οι δυνατότητες χτυπημάτων του PKK (του κουρδικού εργατικού κόμματος) και του SDF, μειώνονται κομβικά, μεταφέροντας τη μάχη σε αυτούς, και όχι εντός του εγχώριου τουρκικού στρατοπέδου. Τέλος, σημαντικό να τονιστεί, πως ως νομικό σκαλοπάτι των άνωθεν ενεργειών, τέθηκε πολλάκις και η απόφαση-ψήφισμα του συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ 2254, που αποσκοπεί σε μία σειρά πράξεων με σκοπό την επανεγκαθίδρυση της ειρήνης στη Συρία, με ελεύθερες και δημοκρατικές εκλογές.
Με όλα αυτά να έχουν αναφερθεί, τις περασμένες μέρες υπήρξαν πληροφορίες πως τουρκικές δυνάμεις έχουν αποσυρθεί από ορισμένες βάσεις στη Συρία (από την περιοχή της Ράκκα και του Τελ-Αμπιάντ) ενώ ο τούρκος υπουργός εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου ανακοίνωσε συνάντηση με τον σύριο ομόλογό του, τον ερχόμενο Οκτώβριο. Οι δηλώσεις του μάλιστα, ήταν βαρυσήμαντες και μπορούν να αναλυθούν ποικίλως. Μεταξύ άλλων, τόνισε την ανάγκη να έρθει μαζί η αντιπολίτευση και η κυβέρνηση του Άσαντ σε μία πράξη συμφιλίωσης, ειδάλλως δεν θα υπάρξει οριστική ειρήνη. Μία μετάφραση των δηλώσεων αυτών, είναι η θέληση της Τουρκίας, να αποτελέσει διαμεσολαβητή, όπως συνέβη και με την κρίση των σιτηρών και την διπλωματική της επιτυχία, στη συμφωνία της Κωνσταντινούπολης. Όλα αυτά, υπό το φως της συνάντησης μεταξύ του Ταγίπ Ερντογάν και του Βλαδιμήρου Πούτιν, με την συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, να εισέρχεται σε μία νέα φάση επιθετικών ενεργειών στον Νότο. Εύκολα παρατηρεί κανείς, μία διαφορετική εξέλιξη στις σχέσεις μεταξύ της Άγκυρας και της Δαμασκού, σχέση δύσκολη και περίπλοκη, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη τις έντονες εχθροπραξίες και το πολεμικό κλίμα που επικρατεί στα δύο στρατόπεδα. Παράγοντας των κινήσεων αυτών, ενδεχομένως να αποτελεί η ρωσική πίεση στην τουρκική προεδρία, με την ύστατη ελπίδα του Πούτιν να βρει συμμάχους στον ευρύτερο γεωστρατηγικό χώρο της περιοχής Μεσογείου, ενώνοντας τον αντι-Δυτικό τού άξονα.
Μέχρι πρόσφατα, ήταν αναμενόμενη μία νέα τουρκική επέμβαση στη Συρία, με σκοπό είτε την ευρύτερη εμβάθυνση του συνολικού μετώπου της ασφαλής ζώνης (με σημερινά δεδομένα, περίπου τριάντα χιλιόμετρα) , είτε την ενοποίηση σε σημεία που η Τουρκία δεν έχει επιχειρήσει έντονα ή και καθόλου. Και αυτό ίσως να μην είναι εντελώς μία εσφαλμένη εκτίμηση. Φαίνεται όμως, πως ο πόλεμος στην Ουκρανία, θα καθυστερήσει ένα τέτοιο σενάριο, καθώς η απάντηση του Δυτικού συνασπισμού, θα είναι εντονότερη προς οποιαδήποτε ενέργεια διαταράξει το status quo, σε μία ήδη τεταμένη κατάσταση -ιδιαίτερα, όταν ενέργειες αυτές θα αποτελέσουν ευκαιρία αρωγής στη Ρωσία. Δεν είναι λίγες οι φορές, που οι τουρκικές δυνάμεις έβαλλαν ή ενεπλάκησαν και κατά αμερικανικών ή άλλων συμμαχικών χωρών στην περιοχή. Μη ξεχαστεί πως το SDF, υποστηρίζεται -ή τουλάχιστον το έκανε φανερότερα μέχρι πρόσφατα- από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε μία ήδη διχασμένη στιγμή μεταξύ των σχέσεων Ουάσιγκτον- Άγκυρας, ιδίως στο ζήτημα των αμερικανικών F16 και F35, μία προκλητική ενέργεια δεν θα μείνει αναπάντητη, ένα ρίσκο τουλάχιστον που η Τουρκία δεν φαίνεται να θέλει να πάρει, στα πλαίσια της πολιτικής «τα πάω καλά με όλους».
Συνοψίζοντας, είναι δύσκολο κανείς να βολιδοσκοπήσει τις κινήσεις της τουρκικής πολιτικής, κυρίως γιατί είναι απρόβλεπτες και τηρούν κανόνες «παζαριού» , που λίγες χώρες πλέον ακολουθούν και κατανοούν. Όσο οι ισορροπίες αλλάζουν, τόσο θα διαμορφώνονται διαφορετικά και τα συμφέροντα, με άμεσο αποτέλεσμα την τροποποίηση και την μεταβολή των στρατιωτικών και διπλωματικών ενεργειών. Ενδεχομένως, η αδράνεια της Άγκυρας στην περιοχή, να δώσει τον απαραίτητο χρόνο καλύτερης αμυντικής προετοιμασίας στο SDF και τους Κούρδους, με την Τουρκία ίσως να προχωρά σε υποχωρήσεις στην περιοχή, ώστε να κερδίσει σε άλλα μονοπάτια, παράδειγμα και πιθανότατα στα εξοπλιστικά. Ο Ερντογάν, αν και έχει ανακοινώσει νέα επιχείρηση στη Συρία, φαίνεται πως δεν θα δράσει ακόμη, με την Αμερική στον αντίποδα, ενδεχομένως να δυναμώσει την παρουσία της εκεί, έχοντας ακόμη έναν μικρό αριθμό στρατιωτών στο πλευρό του SDF. Το συριακό ζήτημα εξελίσσεται συνεχώς και λαμβάνει νέες τροπές σε απρόοπτα χρονικά διαστήματα. Δυστυχώς, δεν αναμένεται αποκλιμάκωση στο Βόρειο κομμάτι, με σχεδόν καθημερινές αψιμαχίες να λαμβάνουν χώρα. Μένει να δούμε, προς τα ποια κατεύθυνση θα κινηθεί αυτή τη φορά, η διπλωματική σκακιέρα. Νέα επιθετικά σενάρια, με υψηλό ανθρώπινο κόστος και ανυπολόγιστες ζημιές ή, ίσως σε κινήσεις που θα φέρουν την σταθερότητα, την δημοκρατική υπόσταση και προπαντός την ειρήνη, στον συριακό λαό;
Συντάκτης: Δημήτρης Τάκος