Έχουν περάσει σχεδόν 200 χρόνια από τότε που το 1801, ο Βρετανός διπλωμάτης και πρεσβευτής της Βρετανίας – στην κατεχόμενη από την τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία – Κωνσταντινούπολη Τόμας Μπρους 7ος Κόμης του Έλγιν, κατάφερε να πάρει από το μνημείο του Παρθενώνα καθώς και από άλλους αρχαιολογικούς χώρους, ένα μεγάλο αριθμό αρχαιοελληνικών μαρμάρων. Από το 1816, τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ή όπως είναι γνωστά στο Βρετανικό λαό Ελγίνεια Μάρμαρα, βρίσκονται στη δικαιοδοσία της βρετανικής κυβέρνησης η οποία τα αγόρασε από τον Κόμη Έλγιν και από τότε, τα Μάρμαρα εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.
Το πρώτο βήμα για την έναρξη των διαπραγματεύσεων οι οποίες θα στόχευαν στην επιστροφή των Γλυπτών, το έκανε το 1842 ο Αλέξανδρος Ραγκαβής γραμματέας της Αρχαιοελληνικής Εταιρείας Αθηνών, ο οποίος υπέβαλλε το πρώτο επίσημο αίτημα επιστροφής τους. Το 1982 ήταν μια σημαντική χρονιά για αυτή την εξέλιξη. Η τότε Υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, αποφάσισε να αναδείξει παγκοσμίως το ζήτημα επιστροφής των Γλυπτών μέσα από τη Γενική Διάσκεψη της Εκπαιδευτικής Επιστημονικής και Πολιτιστικής Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO), που είχε γίνει τότε στο Μεξικό.
Το θέμα βγήκε ξανά στην επιφάνεια τον Μάιο του 2022, καθώς με αφορμή τη Παγκόσμια Ημέρα των Μουσείων στις 18 Μαΐου, η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την προώθηση επιστροφής πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης τους ή αποκατάσταση τους σε περίπτωση παράνομης ιδιοποίησης (ICPRCP), ανακοίνωσε την ίδια ημέρα πως η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο αποφάσισαν να έρθουν σε επικοινωνία ώστε να δοθεί μια λύση πάνω σε αυτό το ζήτημα. Όπως αναφέρει και η επίσημη ανακοίνωση της UNESCO, η 22η σύνοδος του ICPRCP η οποία διεξήχθη τον Σεπτέμβριο του 2021, υιοθέτησε τη Σύσταση 22.COM6 χάρις στην οποία μπορούσε να πιέσει περαιτέρω την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο να επιταχύνουν τις προσπάθειες τους, ώστε να δημιουργηθεί το κατάλληλο έδαφος για την επικείμενη συνάντηση των δύο αυτών χωρών πάνω στο θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ακολούθως, η Γραμματεία του Οργανισμού τον Μάρτιο του 2022 έστειλε επιστολές στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ελλάδα, με το Ηνωμένο Βασίλειο να απαντάει θετικά ως προς το ενδεχόμενο ενός διαλόγου στις 8 Απριλίου του 2022, και με την Ελλάδα να απαντάει θετικά στις 18 Απριλίου αντιστοίχως.
Από ότι φαίνεται, μεγάλη επιρροή ως προς αυτή τη κατεύθυνση άσκησε η διμερής συνάντηση του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Μπόρις Τζόνσον και του πρωθυπουργού της Ελλάδας Κυριάκου Μητσοτάκη τον περασμένο Νοέμβριο. Συγκεκριμένα στις 16 Νοεμβρίου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε το ζήτημα της επιστροφής των Μαρμάρων στο βρετανό ομόλογο του, υποστηρίζοντας ακόμη πως η ελληνική κυβέρνηση είναι διατεθειμένη να δώσει κάποιους αρχαιοελληνικούς θησαυρούς στη Βρετανία, προκειμένου να εξασφαλιστεί δυνατή η επανένωση των Γλυπτών με την Ελλάδα. Όπως φέρουν πληροφορίες, αυτοί οι θησαυροί πρόκειται για τη χρυσή Προσωπίδα του Αγαμέμνονα, αλλά και για το εντυπωσιακό χάλκινο άγαλμα του Δία ή του Ποσειδώνα.
Στον αντίποδα των διαπραγματεύσεων, ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον ανταποκρίθηκε λέγοντας, πως κατανοεί τα αισθήματα του ελληνικού λαού για το συγκεκριμένο θέμα, αλλά υποστήριξε πως το ζήτημα αφορά αποκλειστικά τη διοίκηση του Βρετανικού Μουσείου. Με αφορμή λοιπόν το παρασκήνιο της συνάντησης αυτής, αποφασίστηκε η συνάντηση της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη με τον Υφυπουργό Ψηφιακής Πολιτικής, Πολιτισμού, Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Αθλητισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Λόρδου Στέφαν Πάρκινσον. Παρόλο τις θετικές ενδείξεις που υπάρχουν αυτή τι στιγμή, δεν έχει οριστεί ακόμα μια ακριβής ημερομηνία για την έναρξη των διαπραγματεύσεων.
Είναι γεγονός πως τμήματα της ζωοφόρου του Παρθενώνα δεν βρίσκονται μόνο στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, αλλά και σε διάφορα άλλα μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στο Βίρτσμπουργκ, στη Βιέννη, στο Μόναχο, στην Κοπεγχάγη και φυσικά στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Η αρχή για τον επαναπατρισμό των Μαρμάρων του Παρθενώνα, έγινε τον Ιανουάριο του 2022, όταν επέστρεψε στην Αθήνα το λεγόμενο «θραύσμα Φάγκαν από το Μουσείο Antonino Salinas του Παλέρμου στο οποίο βρισκόταν, ώστε να εκτεθεί αρχικά για 8 χρόνια στο Μουσείο της Ακρόπολης, και εν τέλει να πάρει το «πράσινο φώς» από τη Νομική Υπηρεσία του Ιταλικού Κράτους για οριστική επιστροφή του στο ελληνικό κράτος.
Από την πλευρά του, το Βρετανικό Μουσείο δηλώνει θετικό ως προς τα δανεισμό των Μαρμάρων στην Ελλάδα αλλά όχι ως προς την επιστροφή τους. Χαρακτηριστικά, ο νέος πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου Τζόρτζ Όσμπορν ο οποίος υπήρξε Υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Κάμερον, είχε δηλώσει τη θέση του στη βρετανική εφημερίδα The Times τον Δεκέμβριο του 2021. « Η απάντηση μας δεν είναι απορριπτική. Είμαστε ανοικτοί στο δανεισμό των τεχνουργημάτων μας σε οποιονδήποτε μπορεί να τα φροντίσει και να εξασφαλίσει την ασφαλή επιστροφή τους, κάτι που κάνουμε κάθε χρόνο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας». Τον Μάιο, εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου είχε υποστηρίξει, πως τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι υψίστης σημασίας για την ανάδειξη του πολιτισμού της αρχαίας Αθήνας, ενώ τονίζει πως τα συγκεκριμένα Γλυπτά είναι θραύσματα και μόνο το 50% των γνήσιων έχουν επιζήσει, αλλά και το ότι δεν θα υπάρξει ποτέ μια «μαγική στιγμή» στην οποία τα Γλυπτά θα επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Αρκετές αντιδράσεις έχει προκαλέσει η δήλωση του αναπληρωτή διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου Τζόναθαν Γουίλιαμς, ο οποίος κατά τη παρουσίαση του στη Διάσκεψη του ICPRCP είχε ισχυριστεί, πως ο Κόμης του Έλγιν δεν πήρε τα Μάρμαρα του Παρθενώνα με τη βία, αλλά αντιθέτως τα έσωσε από τα χαλάσματα. Η Βρετανική Επιτροπή για την Επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα (BCRPM), έχει κάνει λόγο πως ο ισχυρισμός αυτός πρόκειται για ένα «εξωφρενικό» επιχείρημα του Μουσείου. Η Ελληνίδα Υπουργός Πολιτισμού έχει χαρακτηρίσει τους ισχυρισμούς του Γουίλιαμς ως ανιστόρητους. «Ο Κόμης Έλγιν χρησιμοποίησε με άδικο και παράνομο τρόπο μέσα, ώστε να αρπάξει και να εξάγει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, χωρίς να υπάρξει κάποια αληθινή νόμιμη άδεια, σε μια προφανής πράξη σοβαρής κλοπής».
Το Βρετανικό Μουσείο αντιπαραθέτει, λέγοντας πως οι ηγέτες των Οθωμανών επέτρεψαν στον Έλγιν να πάρει τα Γλυπτά, την ίδια στιγμή όμως η Ελλάδα υποστηρίζει πως οι Οθωμανοί δεν είχαν λόγο όσο αναφορά τη πολιτιστική περιουσία της χώρας. Το στοιχείο που φαίνεται να ενισχύει τη στάση της Ελλάδας και να «καίει» τα λεγόμενα του Βρετανικού Μουσείου, είναι ένα γράμμα απευθυνόμενο στον Κόμη Έλγιν του Τζιοβάνι Μπατίστα Λουσιέρι ενός Ιταλού καλλιτέχνη, ο οποίος επέβλεπε την επιχείρηση. Στο συγκεκριμένο γράμμα, ο Λουσιέρι αναφέρει στον Έλγιν ότι ένα τεράστιο μάρμαρο πρέπει να επιστραφεί στην Αθήνα όσο το δυνατό πιο σύντομα, ενώ ομολογεί πως ήταν υποχρεωμένος να είναι σκληρός ως προς τις μεθόδους που χρησιμοποίησε κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων.
Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια παραμονής της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού στην Αυστραλία τον Απρίλιο, η χώρα έδειξε την υποστήριξη της προς την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, μέσω του πρώην Υπουργού Πολιτισμού Πόλ Φλέτσερ, καθώς και του αρχηγού της Νομοθετικής Συνέλευσης της Βικτώρια, Ντάνι Πίρσον.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης και το γεγονός ότι το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών, είχε ήδη τεθεί από το 1816 στη Βουλή των Κοινοτήτων. Σε εκείνη τη συζήτηση, αρκετοί ήταν εκείνοι που τάχθηκαν υπέρ του επαναπατρισμού τους, ανάμεσα τους ο Λόρδος Όσελτον, ο βουλευτής Μπάμπινγκτον, ο βουλευτής Γουάρντ, ο βουλευτής Χιού Χαμέρσλει και ο βουλευτής Μπέστ.
Τέλος, σε δημοψήφισμα το οποίο διεξήχθη στη Βρετανία τον Νοέμβριο του 2021, το 59% των πολιτών τάχθηκαν υπέρ του επαναπατρισμού των Μαρμάρων του Παρθενώνα.
Όλα αυτά τα στοιχεία, επιδεικνύουν την πολυπλοκότητα του ζητήματος λόγω της μεγάλης απόστασης των θέσεων της Ελλάδας και της Βρετανίας, αλλά ταυτόχρονα και τη θέληση τους να κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων προκειμένου να δοθεί μια τελική λύση. Ο χρόνος είναι ο μόνος που θα μπορεί να δείξει προς τα πού θα οδεύσουν οι διαπραγματεύσεις, καθώς και πιο ρόλο θα παίξει η UNESCO στην όλη κατάσταση.
Συντάκτης: Μαρία Ανδρίκου