Ποιος είναι ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης σε μια δημοκρατία; Θεωρητικά, παρέχουν αξιόπιστες και αμερόληπτες πληροφορίες, όμως στην πράξη κυριαρχεί η άποψη ότι πολλές φορές μπορεί να αποδειχθούν απειλή για την ίδια τη δημοκρατία. Από ότι φαίνεται ίσως να μην αποτέλεσαν ποτέ έναν απλό δίαυλο επικοινωνίας… Που βρίσκεται λοιπόν η αλήθεια ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται πολιτικοί παράγοντες; Σύμφωνα με μια κλασική πλουραλιστική θεωρία η ελευθεροτυπία είναι το δικαίωμα των ΜΜΕ να ενημερώνουν χωρίς να ελέγχονται από την κυβέρνηση. Έτσι, εκφράζονται όλες οι πολιτικές -ή μη- θέσεις δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες να διαμορφώνουν τη προσωπική τους άποψη.
Πέρα από το αμφιλεγόμενο ζήτημα της αξιοπιστίας των ΜΜΕ, στο σύγχρονο κόσμο η επικράτηση των ψηφιακών μέσων εγείρει ερωτήματα που αφορούν τις ψευδείς ειδήσεις, τη χρήση προσωπικών δεδομένων για τυχόν πολιτικούς ή εμπορικούς σκοπούς ακόμα και σε κυρίαρχα μέσα ψυχαγωγίας. Οι πολυεθνικοί ειδησεογραφικοί όμιλοι, ο έλεγχος και η εξουσία του Τύπου από μεγιστάνες που ενοποιούν τα μέσα ενημέρωσης με τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες αλλά και η ήπια εξουσία που μέσω των τηλεοπτικών προγραμμάτων επιχειρεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων σίγουρα αποτελούν προκλήσεις για τα σύγχρονα ΜΜΕ. Αδιαμφισβήτητα μπορούμε να πούμε ότι η ραγδαία εξάπλωση της τεχνολογίας έχει μεταβάλλει τον κλάδο της ενημέρωσης. Ο περιορισμένος αριθμός τηλεοπτικών καναλιών αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό προηγούμενων δεκαετιών. Σίγουρα η έλλειψη φάσματος αποτελούσε κι αυτή κάποτε ένα πρόβλημα…
Που βρίσκεται λοιπόν η χρυσή τομή; Βρίσκεται σε ένα νέο-πλουραλιστικό μοντέλο με πλήθος ‘‘ενημερωτικών φωνών’’ όπου ο καθένας διαλέγει την πηγή πληροφόρησης του έχοντας απεριόριστες επιλογές; Παράδειγμα αυτού, αποτελεί η Φινλανδία η οποία έχει ένα απίστευτα διευρυμένο σύστημα ενημέρωσης με το 60% του πληθυσμού να επιλέγει την εφημερίδα ως βασική πηγή ενημέρωσης. Συγκριτικά με άλλες χώρες οι Φινλανδοί φαίνεται πως διαθέτουν μια υψηλή ποιότητα ενημέρωσης χωρίς βέβαια να λείπουν κι από εκεί οι κολοσσιαίες αλυσίδες εφημερίδων. Στην Ιαπωνία, όπου κι εκεί κυριαρχεί σε μεγάλο βαθμό η εφημερίδα, συναντάμε τις λέσχες “kisha”, οι οποίες είναι ιδιωτικές και τα μέλη τους προέρχονται από τον κλάδο της πολιτικής ή των επιχειρήσεων. Μολονότι το σύνταγμα εγγυάται την ελευθερία του Τύπου, σχεδόν όλες οι δημόσιες αρχές χρησιμοποιούν το σύστημα της λέσχης τύπου για να περιορίσουν την πρόσβαση σε πληροφορίες. Όλα τα μέλη, απολαμβάνουν ένα προνομιακό καθεστώς που επιθυμούν να διατηρήσουν. Το σύστημα λέσχης είναι βολικό για τις επίσημες πηγές που ελέγχουν τις πληροφορίες τις οποίες έχουν παράσχει στους δημοσιογράφους, ενώ οι δημοσιογράφοι που συνεργάζονται με τις συνδεδεμένες εταιρείες μέσων ενημέρωσης επωφελούνται από την εύκολη πρόσβαση σε πηγές ειδήσεων.
Η σχέση ανάμεσα στον τομέα της πολιτικής και της ενημέρωσης είναι ένας χορός στον οποίο ο ένας οδηγεί ο άλλος ακολουθεί και το αντίστροφο. Η ενημέρωση πλέον έχει γίνει επιστήμη. Απόδειξη αυτού αποτελούν οι επικοινωνιολόγοι, οι ειδικοί στη διαμόρφωση καλοσχεδιασμένων τηλεοπτικών δελτίων τα οποία πολλές φορές αποτελούν προτεραιότητα, με αποτέλεσμα το βάρος να μετατοπίζεται στην εικόνα και όχι στην ποιότητα της πληροφορίας. Μια πιο απλοϊκή θεωρία, αυτή της ενίσχυσης υποστηρίζει πως τα ΜΜΕ ενισχύουν την κοινή γνώμη χωρίς να αποσκοπούν στη διαμόρφωση αυτής. Αντιθέτως, πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν την ενημέρωση με απάθεια αλλά και δυσπιστία ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως τα ΜΜΕ ασκούν μια διακριτική επιρροή μέσα από τον τρόπο με τον οποίο «πλαισιώνουν» τις ειδήσεις. Η αλήθεια βρίσκεται μάλλον μεταξύ αυτών και άλλων θεωριών… Αν πάρουμε ως παράδειγμα τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ένα γεγονός που έχει συγκλονίσει την ανθρωπότητα και κυριαρχεί στη διεθνή επικαιρότητα, θα παρατηρήσουμε ότι στα ρωσικά ΜΜΕ απουσιάζει η περιγραφή των γεγονότων με τη χρήση των όρων «πόλεμος», «εισβολή» ή «επίθεση» . Απεναντίας, οι πράξεις της Ρωσίας εμφανίζονται ως «επιχειρήσεις αποστρατικοποίησης» ενώ δεν γίνεται καμία νύξη σε νεκρούς. Τι παρακολουθούν λοιπόν οι Ρώσοι τηλεθεατές και τι εμείς; Από ότι φαίνεται δύο διαφορετικούς πολέμους…
Το μόνο σίγουρο είναι ότι η κουλτούρα των μέσων ενημέρωσης αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου κόσμου, κάτι το οποίο δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς. Από εκεί και πέρα, η επιλογή είναι δική μας. Ποια μέσα εμπιστευόμαστε, ποια μας προβληματίζουν και ποια μας εκφράζουν καλύτερα… Ο αμφιλεγόμενος Malcolm X περιέγραψε τα ΜΜΕ ως την πιο ισχυρή οντότητα στη γη. «Έχουν τη δύναμη να κάνουν τους αθώους ένοχους και να κάνουν τους ένοχους αθώους. Αυτό είναι δύναμη». Επιρροή και ενημέρωση λοιπόν, τελικά συναντώνται.
Συντάκτης: Σεμέλη Μπιθημήτρη