Το φαινόμενο του ευρωσκεπτικισμού βρέθηκε από το περιθώριο στο κέντρο της ευρωπαϊκής πολιτικής και αποτελεί τώρα ένα επίμονο και ισχυρό χαρακτηριστικό της. Αξίζει να αναφερθούμε στο σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε η υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ, η οποία θεωρείται μια εξαιρετικά σπουδαία συνθήκη, αφού ήταν αυτή που άνοιξε το δρόμο προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Παρ’ όλα αυτά, μια σειρά γεγονότων και πολυδιάστατων κρίσεων σύντομα θα οδηγήσουν την κοινή γνώμη σε αμφισβήτηση σχετικά με το λειτούργημα της ΕΕ. Ποιος ο ρόλος λοιπόν του ευρωσκεπτικισμού;
Αρχικά, ο ευρωσκεπτικισμός έχοντας αποτελέσει σύγχρονο αντικείμενο των Ευρωπαϊκών Σπουδών έχει αναλυθεί ενδελεχώς. Συγκεκριμένα, συναντάται “ήπιος” και “σκληρός’’ με τον πρώτο να αναφέρεται σε περιπτώσεις διαφωνίας σχετικά με τις αποφάσεις της ΕΕ και τον δεύτερο να αφορά χώρες που επιθυμούν την αποχώρηση τους από την Ένωση. Φυσικά, οι διακρίσεις δεν σταματούν εκεί, αφού συναντάμε και τους λεγόμενους “αισιόδοξους’’ και “απαισιόδοξους’’ σχετικά με την πορεία εξέλιξης της ΕΕ. Ο Δρ. Chris Flood κάνει λόγο για μαξιμαλιστές, οι οποίοι τάσσονται υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ρεφορμιστές, που αποσκοπούν στη βελτίωση του θεσμού, σταδιακούς, οι οποίοι υποστηρίζουν την περαιτέρω ολοκλήρωση, μινιμαλιστές, που τάσσονται υπέρ του υπάρχοντος status quo, ρεβιζιονιστές, που νοσταλγούν τις εποχές προ ευρωπαϊκής ενοποίησης και τέλος, εκείνους που απορρίπτουν εξ ολοκλήρου την ΕΕ.
Ο ευρωσκεπτικισμός βρέθηκε στο ζενίθ του με την άνοδο των λαϊκίστικών και ακροδεξιών κομμάτων σε πολλές χώρες της ΕΕ. Η Ένωση παύει να αποτελεί τον θεσμό ασφάλειας και ευημερίας και οι ευρωπαϊκοί λαοί στρέφονται αποκλειστικά εντός των συνόρων τους. Σε αντίθεση με άλλες χώρες όπου ευρωσκεπτικιστικά κόμματα σημείωσαν μεγάλη αύξηση στα εκλογικά ποσοστά τους, στην Ελλάδα δεν αποτυπώνεται σε τέτοιο βαθμό άνοδος του ευρωσκεπτικισμού. Η κοινή γνώμη όμως εμφανίζει , ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 2010, μια επικριτική στάση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αιτία αυτού; Η οικονομική κρίση του 2008, της χρονιάς ορόσημο για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Για να αποφευχθεί μια άτακτη χρεοκοπία, η χώρα έγινε αποδέκτης σειράς πακέτων διάσωσης, τα οποία συνδέονταν με προγράμματα αυστηρής συμμόρφωσης με τον προϋπολογισμό, διαθρωτικών μεταρρυθμίσεων και σοβαρών περικοπών λιτότητας. Οι εξελίξεις αυτές λοιπόν, επηρέασαν την άποψη των Ελλήνων πολιτών για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα δεδομένα αλλάζουν το 2015, με τον ΣΥΡΙΖΑ να αναλαμβάνει τα ινία της χώρας σχηματίζοντας κυβερνητικό συνασπισμό με τους ΑΝΕΛ. Παρά τις εμφανείς ιδεολογικές διαφορές τους, το κοινό σημείο τους ήταν η ευρωσκεπτικιστική τους στάση και η δριμεία κριτική απέναντι στην ως τότε διαχείριση της κρίσης.
Αναλύοντας το φαινόμενο του ευρωσκεπτικισμού πρέπει να δώσουμε έμφαση στη κοινή γνώμη, εκτός από το πολιτικό τοπίο. Βασική ένδειξη της γνώμης των Ελλήνων για την ΕΕ αποτελεί η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου που αποκαλύπτει τον κλονισμό στην εμπιστοσύνη των Ελλήνων προς την ΕΕ μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Το 64,7% των Ελλήνων δήλωνε τον Οκτώβριο του 2003 εμπιστοσύνη προς την ΕΕ. Το ποσοστό αυτό κατρακύλησε το Νοέμβριο του 2012, με μόλις 17,5% να δηλώνει ότι εμπιστεύεται την ΕΕ, έναντι του συντριπτικού 81% που δηλώνει μη εμπιστοσύνη. Η ίδια έρευνα που διεξήχθη το 2016 παρουσιάζει τους Έλληνες πολίτες να εμπιστεύονται την Ευρωπαϊκή Ένωση λιγότερο από όλους τους άλλους. Πέντε χρόνια αργότερα οι απόψεις αλλάζουν. Το 2021, μια καθοριστική χρονιά για την εξέλιξη της υγειονομικής κρίσης COVID-19, τα ευρήματα της έρευνας είναι σίγουρα πολύ πιο θετικά. Συγκεκριμένα, το 56% των Ελλήνων θεωρεί ότι η συμμετοχή της χώρας στην Ε.Ε. είναι κάτι καλό και μόνο το 15% τη χαρακτηρίζει ως κάτι «κακό». Από την άλλη πλευρά, σημαντικό ποσοστό των Ελλήνων (29%) χαρακτηρίζουν τη συμμετοχή της χώρας τους στην Ένωση «κάτι ούτε καλό ούτε κακό».
Φεύγοντας λοιπόν από την Ελλάδα, τα ποσοστά και την οικονομική κρίση που ξυπνά δυσάρεστες αναμνήσεις με ανοικτές -για πολλούς ακόμα- πληγές, η συζήτηση μετατοπίζεται στην ανάγκη για μια Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου. Αυτό φυσικά δεν είναι μόνο κομματικό ζήτημα. Απόδειξη αυτού, αποτελεί ο ίδιος ευρωσκεπτικισμός ο οποίος όπως είδαμε, είναι κυρίως δημιούργημα της κοινής γνώμης. Ο «αρχιτέκτονας» και «πατέρας» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, Jean Monnet ανέφερε ότι «Η Ευρώπη δεν υπήρξε ποτέ. Κάποιος πρέπει να την δημιουργήσει πραγματικά», κι αν θέλετε τη δική μου ερμηνεία, αυτός ο «κάποιος» είμαστε εμείς…
Συντάκτης: Σεμέλη Μπιθημήτρη