Η Σεμέλη Μπιθημήτρη αναλύει το νέο Δόγμα Μονρόε της εποχής Trump. Η επιστροφή των Η.Π.Α. στην ήπειρο τους.
Το «Δόγμα Μονρόε» συνιστά έναν από τους πιο διαχρονικούς και θεμελιώδεις άξονες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Από τη διακήρυξή του το 1823, καθόρισε σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται και διαμορφώνουν τις σχέσεις τους με την Ευρώπη και την Λατινική Αμερική. Παράλληλα, ήταν η πρώτη σαφής διακήρυξη της πρόθεσης των Η.Π.Α. να ακολουθήσουν μια ανεξάρτητη πολιτική, προσανατολισμένη στην προάσπιση των εθνικών τους συμφερόντων. Βέβαια, αυτή η πρωτοβουλία κατά της αποικιοκρατίας, στην πραγματικότητα αποτέλεσε έναν τρόπο επέκτασης της αμερικανικής κυριαρχίας.
Δυο αιώνες αργότερα, με την ανάληψη της προεδρίας από τον Donald Trump, η διακήρυξη του Μονρόε «η Αμερική στους αμερικανούς» φαίνεται να επαναδιατυπώνεται υπό τη μορφή του Τραμπικού “Make America Great Again” (MAGA). Η Wall Street Journal κάνει λόγο για ένα “Donroe Doctrine”, συνδυάζoντας το όνομα του Ντόναλντ Τραμπ με του Τζέιμς Μονρόε. Το “Donroe Doctrine”, υπό το πρόσχημα του πολέμου κατά των ναρκωτικών και της τρομοκρατίας, στοχεύει στην ιδέα μιας αποκλειστικής αμερικανικής σφαίρας επιρροής στη Λατινική Αμερική και γενικότερα στο δυτικό ημισφαίριο. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από το 2019, ο τότε Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας, Τζον Μπόλτον, δήλωνε δημοσίως ότι «το Δόγμα Μονρόε είναι ζωντανό και καλά» (“The Monroe Doctrine is alive and well”). Για να αναλυθεί όμως η σημερινή στρατηγική Trump, απαιτείται μια αναδρομή στην ιστορική εξέλιξη του Δόγματος Μονρόε.
Μετά την Αμερικανική Επανάσταση (1775-1783), η οποία οδήγησε στην ανεξαρτησία των Η.Π.Α. από την Βρετανία, αναπτύχθηκε η ιδέα ότι η Αμερική έπρεπε να προστατευτεί από τις αποικιοκρατικές προθέσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Λίγο αργότερα, με τους Ναπολεόντειους Πολέμους και συγκεκριμένα μετά την ήττα του Ναπολέοντα το 1815 και το Συνέδριο της Βιέννης, το οποίο στόχευε στην αποκατάσταση της παλαιάς μοναρχικής τάξης στην Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανησύχησαν ότι η Ιερά Συμμαχία (Αυστρία, Ρωσία και Πρωσία) ίσως επιχειρούσε να υποστηρίξει τους Ισπανούς σε μια προσπάθεια ανάκτησης των αποικιών τους στη Λατινική Αμερική. Έτσι, το 1822 οι Η.Π.Α. προχωρούν σε επίσημη αναγνώριση αρκετών λατινοαμερικανικών δημοκρατιών όπως η Κολομβία, το Περού, το Μεξικό και η Χιλή. Εν μέσω αυτών των εξελίξεων εμφανίζεται και η Ρωσία η οποία επιθυμούσε να επεκταθεί από την Αλάσκα προς τις ακτές του Ειρηνικού έως και την Καλιφόρνια.
Υπό το πνεύμα όλων αυτών των συνθηκών, το Δόγμα Μονρόε, γεννιέται στις 2 Δεκεμβρίου 1823, στην ετήσια προεδρική ομιλία του Τζέιμς Μονρόε στο Κογκρέσο ως μια «αμυντική» διακήρυξη, στην οποία ο Αμερικανός Πρόεδρος υποστήριξε ότι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις όφειλαν να απέχουν από κάθε μορφή παρέμβασης στο Δυτικό Ημισφαίριο, το οποίο θεωρούνταν πλέον σφαίρα επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών. Συνεπώς, οποιαδήποτε παρέμβαση θεωρούνταν απειλή. Σε επίπεδο εφαρμογής, οι Η.Π.Α. δεν είχαν ούτε την στρατιωτική ούτε τη ναυτική δύναμη προκειμένου να το επιβάλλουν στη πράξη. Όμως, καθώς οι νέες χώρες της Λατινικής Αμερικής αποτελούσαν σημαντικό μέρος της αγοράς των βρετανικών προϊόντων, το βρετανικό ναυτικό απέτρεψε κάθε ευρωπαϊκή απόπειρα επέμβασης.
Σύντομα, και καθώς οι Η.Π.Α. άρχισαν να ισχυροποιούνται σε οικονομικό, εμπορικό και στρατιωτικό επίπεδο, το Δόγμα Μονρόε θα συνδεθεί με την ιδέα του “Manifest Destiny”, σύμφωνα με την οποία οι Αμερικανοί θεωρούσαν πως έχουν ένα «θεϊκά καθορισμένο» δικαίωμα να επεκταθούν σε όλη τη βορειοαμερικανική ήπειρο — αποδεικνύοντας ότι το αρχικό αντί-αποικιοκρατικό πνεύμα προσαρμόστηκε σε πιο… πρακτικά συμφέροντα.
Την λογική αυτή, επιβεβαίωσε αργότερα και το Roosevelt Corollary (1904) με το οποίο ο Αμερικανός Πρόεδρος Theodore Roosevelt δήλωνε ότι οι Η.Π.Α. έχουν το δικαίωμα να επεμβαίνουν στις υποθέσεις των λατινοαμερικανικών κρατών εάν αυτά δεν μπορούν να διασφαλίσουν την σταθερότητα και να τηρήσουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις. Αυτό δεν ήταν απλά ένα επακόλουθο του Δόγματος Μονρόε, αλλά μια εντελώς νέα αρχή που αποδείκνυε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήθελαν να ενεργούν ως ο μοναδικός «αστυνομικός» του δυτικού ημισφαιρίου και να αρνούνται στις ευρωπαϊκές δυνάμεις οποιοδήποτε δικαίωμα παρέμβασης. Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκε και η λεγόμενη “Big Stick Diplomacy” του Roosevelt, η οποία συνοψιζόταν στη φράση «speak softly and carry a big stick».
Η ρητορική του «America First» της κυβέρνησης Trump και η έμφαση στον αμερικανικό απομονωτισμό ερμηνεύθηκαν από πολλούς ως μια σύγχρονη εκδοχή του Δόγματος Μονρόε.
Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, αυτή η εκδοχή του Δόγματος Μονρόε εφαρμόστηκε στην εξωτερική πολιτική των Η.ΠΑ. απέναντι στη σοβιετική απειλή. Οι παρεμβάσεις στη Γουατεμάλα (1954), στη Χιλή (1973) ή στη Νικαράγουα (1980) παρουσιάζονταν ως αναγκαίες για την αποτροπή της κομμουνιστικής διείσδυσης. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου όμως, το δόγμα έδειχνε να έχει περιέλθει σε σχετική αδράνεια. Οι Η.Π.Α. είναι υπερδύναμη και δεν χρειάζεται να επικαλούνται ρητά πια το Δόγμα Μονρόε για να νομιμοποιούν τις παρεμβάσεις τους. Παρόλα αυτά, φτάνοντας στο σήμερα, η ρητορική του «America First» της κυβέρνησης Trump και η έμφαση στον αμερικανικό απομονωτισμό ερμηνεύθηκαν από πολλούς ως μια σύγχρονη εκδοχή του Δόγματος Μονρόε.
Το Δόγμα Μονρόε επανερμηνεύεται στο πλαίσιο του 21ου αιώνα, ως ένα εργαλείο εθνικής αυτοπροστασίας και γεωπολιτικής αποκλειστικότητας.
Με την επανεκλογή του Trump λοιπόν, παρακολουθούμε την εξωτερική πολιτική των Η.Π,Α. να υφίσταται μια «επαναεθνικοποίηση», καθώς η διεθνής δράση καθορίζεται πρωτίστως από εσωτερικές πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις. Με έμφαση στην ασφάλεια των συνόρων, ο Αμερικανός πρόεδρος εξήγγειλε τη «μεγαλύτερη επιχείρηση απέλασης στην αμερικανική ιστορία» και ενίσχυσε τον ρόλο της Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Τελωνειακής Επιβολής των Ηνωμένων Πολιτειών (United States Immigration and Customs Enforcement- ICE), μετατρέποντας τη μεταναστευτική πολιτική σε ζήτημα μείζονος εθνικής ασφάλειας.
Παράλληλα, ανέδειξε την ανάγκη περιορισμού της κινεζικής επιρροής στη Λατινική Αμερική και συνέχισε τη σκληρή στάση απέναντι σε καθεστώτα όπως της Βενεζουέλας, επιχειρώντας να επαναβεβαιώσει την αμερικανική κυριαρχία στο Δυτικό Ημισφαίριο. Έτσι, το Δόγμα Μονρόε επανερμηνεύεται στο πλαίσιο του 21ου αιώνα, ως ένα εργαλείο εθνικής αυτοπροστασίας και γεωπολιτικής αποκλειστικότητας.
Ο Μαδούρο, η Κίνα και το “Remain in Mexico”
Σχετικά με τη Βενεζουέλα, ήδη από την πρώτη του θητεία στον Λευκό Οίκο (2017–2021), η κυβέρνηση Τραμπ επέβαλε αυστηρές οικονομικές κυρώσεις κατά της κυβέρνησης Μαδούρο, απαγορεύοντας συναλλαγές με την κρατική εταιρεία πετρελαίου PDVSA και εμποδίζοντας τη χρήση ψηφιακών νομισμάτων που εξέδιδε η κυβέρνηση, ενώ παράλληλα αναγνώρισε τον Χουάν Γκουαϊδό ως μεταβατικό πρόεδρο, στέλνοντας σαφές μήνυμα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν το δικαίωμα να επεμβαίνουν για να «αποκαταστήσουν τη δημοκρατία» στη γειτονιά τους.
Σήμερα, η στρατηγική αυτή συνεχίζεται με νέα περιοριστικά μέτρα και κινήσεις που στοχεύουν στην περαιτέρω αποσταθεροποίηση του καθεστώτος: Διακοπή της άδειας της Chevron Corporation για εξαγωγή πετρελαίου, επιβολή «δευτερογενών» δασμών 25 % σε χώρες που αγοράζουν πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα και προειδοποίηση για «σοβαρές και κλιμακούμενες κυρώσεις» σε περίπτωση μη συνεργασίας αναφορικά με το μεταναστευτικό.
Αναφορικά με την Κίνα, ο Αμερικανός πρόεδρος βλέπει την οικονομική και τεχνολογική κυριαρχία της ως απειλή. Αυτό επιβεβαιώνεται από την αύξηση των δασμών στα κινεζικά προϊόντα αλλά και στην επιθυμία του για «επανηπειρωτικοποίηση» των εφοδιαστικών αλυσίδων, ενθαρρύνοντας την επιστροφή βιομηχανιών από την Ασία στην αμερικανική ήπειρο.
Με όμοιο σκεπτικό, οι ΗΠΑ υπό τον Trump αντιμετωπίζουν και την Βραζιλία. Η δημόσια καταγγελία της δίωξης του πρώην Προέδρου Jair Bolsonaro ως «witch hunt» και η απειλή επιβολής δασμών 50 % στα βραζιλιάνικα προϊόντα μέσω επιστολής προς τον πρόεδρο Lula, αναδεικνύουν τη χρήση οικονομικών μέσων ως τρόπο παρέμβασης σε πολιτικά ζητήματα άλλων κρατών. Η βραζιλιάνικη κυβέρνηση αντέδρασε, θεωρώντας αυτή την κίνηση παρέμβαση στην εθνική της κυριαρχία και υποστήριξε ότι η νομιμότητα της δίωξης του Bolsonaro δεν εκπορεύεται από τις ΗΠΑ αλλά από ανεξάρτητες θεσμικές διαδικασίες.
Στην ίδια λογική, η Ουάσιγκτον επανέφερε το πρόγραμμα “Remain in Mexico” το οποίο απαιτεί από τους αιτούντες άσυλο να παραμένουν στο Μεξικό έως ότου εξεταστεί η αίτησή τους. Επιπλέον, ανακοίνωσε ότι θα επιβάλει δασμό 25 % σε όλες τις εισαγωγές από το Μεξικό ως αντίδραση στις μεταναστευτικές ροές και την διακίνηση ναρκωτικών. Ενδεικτική είναι και η ενίσχυση της φυσικής φραγής στα σύνορα, με επέκταση και θωράκιση του τείχους, το οποίο πέρα από εργαλείο εσωτερικής πολιτικής, μπορούμε να πούμε ότι ίσως είναι και ένα συμβολικό όριο της «αμερικανικής επικράτειας» έναντι του υπόλοιπου ημισφαιρίου.
Συγχρόνως, η απόσυρση από κρίσιμες διεθνείς συμφωνίες, όπως η Συμφωνία του Παρισιού, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η παγκόσμια φορολογική πρωτοβουλία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), οι επιθετικές γεωπολιτικές προτάσεις, όπως η ιδέα να ενσωματωθεί ο Καναδάς στις ΗΠΑ και το ενδιαφέρον για τη Γροιλανδία, η δημοσίευση βίντεο με τεχνητή νοημοσύνη που απεικονίζει τη Γάζα ως πολυτελές «Trump Gaza» resort, με σκηνές χρυσών αγαλμάτων και εικονική παρουσία του Netanyahu και Musk αλλά και η πρόταση μετεγκατάστασης Παλαιστινίων από τη Γάζα σε άλλες περιοχές για την «αποκατάσταση της ασφάλειας» στη Μέση Ανατολή, καθώς και η επίδειξη στρατιωτικής αποφασιστικότητας στην περιοχή, ενισχύουν για άλλη μια φορά την εικόνα των ΗΠΑ ως μονομερούς παγκόσμιου παράγοντα.
Συμπερασματικά, το «νέο Δόγμα Μονρόε» στηρίζεται όχι μόνο στη στρατιωτική ισχύ, αλλά κυρίως στην οικονομία, το εμπόριο, την τεχνολογία και τις αλυσίδες εφοδιασμού. Ωστόσο, αυτή η νέα εκδοχή αποκαλύπτει περισσότερο την ανασφάλεια παρά τη δύναμη της Αμερικής. Με το “MAGA” στο ένα χέρι και το Μονρόε στο άλλο, ο Τραμπ προσπαθεί να ξαναγράψει την ιστορία — αλλά το σκηνικό έχει αλλάξει. Μπορεί η Αμερική λοιπόν να εξακολουθεί να ορίζει σφαίρες επιρροής, αλλά ο κόσμος δεν γυρίζει πια γύρω της.
Βιβλιογραφία:
Batista Cabanas, L. (2025, February 27). AI‑generated video by Trump shows Gaza as lavish resort, drawing criticism. Euronews. https://www.euronews.com/2025/02/27/ai-generated-video-by-trump-shows-gaza-as-lavish-resort-drawing-criticism
Bergengruen, V. (2025, October 23). Trump’s ‘Donroe Doctrine’ aims to dominate the Americas. The Wall Street Journal. https://www.wsj.com/world/americas/trumps-donroe-doctrine-aims-to-dominate-the-americas-b31208dd
Bustillo, X., & Garsd, J. (2025, January 20). Trump reinforces use of his “remain in Mexico” policy. NPR. https://www.npr.org/2025/01/20/g-s1-43802/trump-immigration-border-remain-in-mexico-policy
Dockery, W. (2025, July 18). Brazil’s Lula says Trump tariffs “unacceptable blackmail”. Deutsche Welle. https://www.dw.com/en/brazils-lula-says-trump-tariffs-unacceptable-blackmail/a-73318638
National Archives and Records Administration. (n.d.). Monroe Doctrine (1823). https://www.archives.gov/milestone-documents/monroe-doctrine
O’Donnell, T. (2019, April 19). John Bolton says the Monroe Doctrine is ‘alive and well.’ History shows us why that’s a controversial statement. The Week. https://theweek.com/speedreads/835854/john-bolton-says-monroe-doctrine-alive-well-history-shows-why-thats-controversial-statement
Pratt, J. W. (1927). The Origin of “Manifest Destiny.” The American Historical Review, 32(4), 795–798. https://doi.org/10.2307/1837859
Ricard, S. (2006). The Roosevelt Corollary. Presidential Studies Quarterly, 36(1), 17–26. http://www.jstor.org/stable/27552743
Διαβάστε επίσης:
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις του What Politics Means και της συντακτικής ομάδας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του What Politics Means. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των δύο έως τριών πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού συνδέσμου (link) για την ανάγνωση της συνέχειας στο What Politics Means. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.
