Ο διανθρωπισμός (transhumanism) αποτελεί μία σύγχρονη θεωρία η οποία εξετάζει της δυνατότητες που παρέχει η ενίσχυση της ανθρώπινης φύσης από την τεχνολογία. Οι υποστηρικτές της εν λόγω θεωρίας αναφέρουν ότι ο άνθρωπος αποτελεί ένα έργο υπό επεξεργασία, το οποίο θα αναπτυχθεί μέσα από την τεχνολογική επιρροή. Απώτερος στόχος είναι η δημιουργία της νέας γενναίας μετα-ανθρώπων, με μεγαλύτερες δυνατότητες από εκείνες που κατέχει ο άνθρωπος του παρόντος.
Υποστηρίζεται πως η νέα γενεά θα έχει αυξημένο μέσο όρο ζωής, εξελιγμένη μνήμη, πνευματικές και σωματικές δυνατότητες και κυρίως, μεγαλύτερο έλεγχο της ζωής μέσω των ευκαιριών που παρέχονται από τις τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η δυνατότητα επιλογής του φύλου των εμβρύων κατά τη διάρκεια της κύησης. Περισσότερο φιλόδοξες προβλέψεις αναφέρουν μεταξύ άλλων την αντιμετώπιση όλου του φάσματος των ασθενειών, την μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, και την καθυστέρηση (ή ακόμη και την πλήρη εξάλειψη) του θανάτου. Άλλα επιχειρήματα περιλαμβάνουν τον αποικισμό του διαστήματος και τη δυνατότητα δημιουργίας υπέρ-ευφυών μηχανών, μαζί με άλλες πιθανές εξελίξεις που θα μπορούσαν να αλλάξουν σε βάθος την ανθρώπινη φύση.
Η ανθρώπινη ύπαρξη περιορίζεται στις δυνατότητες που της προσδίδει το ίδιο το άτομο. Καθώς η ανθρώπινη φύση εξελίσσεται και εμπλουτίζεται καθημερινά, ποικίλες, σύγχρονες δυνατότητες ήταν υπανάπτυκτες ή και ανύπαρκτες στο παρελθόν. Παραδείγματος χάριν, η δυνατότητα συγκρότησης φιλοσοφικών στοχασμών ήταν κάτι εντελώς άγνωστο για τοn Homo erectus. Παρομοίως, κατά την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης η επέκταση του μέσου όρου ζωής στα 80 έτη άγγιζε τα όρια της φαντασίας. Δεν είναι παράλογο λοιπόν, να υποθέσουμε ότι η ανθρώπινη ύπαρξη εξελίσσεται μακριά και πέρα από τα πλαίσια που εμείς έχουμε ορίσει. Η τεχνολογία έρχεται να ενισχύσει τις λανθάνουσες αυτές δυνατότητες, να τις φέρει στο προσκήνιο και να τις ενισχύσει.
Στον αντίποδα, η κριτική του διανθρωπισμού αναφέρεται κατά κύριο λόγο στις συνέπειες που μπορεί να επιφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Μια πιθανή συνέπεια που επισημαίνουν ορισμένοι επικριτές είναι ότι, στην πραγματικότητα, ο διανθρωπισμός θα διευρύνει το χάσμα των κοινωνικών τάξεων, καθώς θα οδηγήσει στην ύπαρξη δύο διαφορετικών τύπων ανθρώπινων όντων, του ανθρώπου και του μετα-άνθρωπου. Ο απλός άνθρωπος μπορεί να είναι ανίκανος να αναπαραχθεί με τον μετα-άνθρωπο και θα θεωρηθεί ότι έχει πολύ χαμηλότερη ηθική αλλά και βιολογική υπόσταση. Ως αποτέλεσμα, ο κοινός άνθρωπος του σήμερα θα πάψει να βρίσκεται στην κορυφή της εξελικτικής πυραμίδας.
Με την αντίστοιχη λογική, οι επικριτές μπορεί να υποστηρίξουν ότι ο διανθρωπισμός θα αυξήσει τις ανισότητες μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών. Οι πλούσιοι θα έχουν την πολυτέλεια να συμμετάσχουν, αλλά οι φτωχοί δεν θα μείνουν στα περιθώριο.
Η πιο έντονη κριτική του διανθρωπισμού προέρχεται από συντηρητικές ή/και θρησκευτικές πηγές. Το ζήτημα που τους απασχολεί είναι η ηθική απόρροια της τεχνολογικής αυτής εξέλιξης. Υποστηρίζουν ότι το άτομο δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τον εξωγενή παράγοντα της τεχνολογίας για να επαναδιαμορφώσει την ύπαρξή του. Η ικανότητα αυτή ανήκει αποκλειστικά και μόνο στη φύση, ενώ άλλοι θεωρούν ότι η διαμόρφωση της ανθρώπινης ζωής αποτελεί εγχείρημα μίας ανώτερης ύπαρξης. Και στις δύο περιπτώσεις ο άνθρωπος δεν δικαιούται να μεταβάλλει από μόνος του τους όρους και τις συνθήκες ζωής του με τη βοήθεια ενός αμφίβολου μέσου.
Παρόλα αυτά, πέραν της πολωτικής ηθικής κριτικής προκύπτουν και διλλήματα περισσότερο άμεσα και απτά. Πότε η εμπλοκή της τεχνολογίας στην ανθρώπινη φύση είναι αρκετή; Που βάζουμε τα όρια της τεχνολογικής εξέλιξης; Είμαστε έτοιμοι και πρόθυμοι για μια πιθανή ριζική αλλαγή της υπόστασής μας; Ερωτήματα σαν αυτά προβληματίζουν καθημερινά πληθώρα ερευνητών, επιστημόνων και φιλοσόφων. Σίγουρα ο φόβος για το τεχνολογικό μέλλον εγκυμονεί, ωστόσο η συνειδητή και προσεκτική χρήση της τεχνολογίας μπορεί αναμφίβολα να κριθεί λυτρωτική για το ανθρώπινο είδος.
Συντάκτης: Νικολέτα Τσουκαλά